جمع بندی پشیمانی از کار خیر و حبط عمل

جمع بندی پرسش: اگر شخصی عمل خیری را انجام دهد ولی به مرور زمان از آن پشیمان شود، مثلا در نوجوانی از ارتباط با نامحرم دوری کند ولی وقتی کمی سنش بالاتر رفت پشیمان شده، و به شدت احساس تاسف می کند که چرا این کار را نکرده، آیا صرف همین پشیمانی موجب حبط اعمال خیر او در همین رابطه می شود؟ پاسخ: آیه یا روایتی که به صورت مستقیم به این موضوع اشاره کرده باشد یافت نشد. بنابراین به نظرم باید با تحلیل و کمک گرفتن از سایر آیات و روایات مسئله را درک کرد. در آیات و روایات پشیمانی از کار خوب به عنوان عوامل حبط عمل نیامده است. البته گناه به عنوان یکی از عوامل حبط عمل برشمرده شده است، اما پشیمانی از کار نیک گناه محسوب نمیشود تا آن را موجب حبط عمل بدانیم. نکته دیگری که به نظر می رسد این است که باید بین انجام و ترک عمل تفاوت قائل شد، حبط عمل در جایی است که انسان عمل نیکی انجام داده باشد تا سخن از ابطال آن باشد، اما آیا اساسا به کسی که گناهی را ترک کرده میتوان گفت عمل انجام داده است تا از شرایط حبط این عمل بحث شود؟ عمده روایاتی که در این باب وجود دارد در خصوص حبط عمل ناظر به انجام رفتارهای نیک بود، نه ترک رفتارهای بد. به هر حال این دو کاملا متفاوت است، در جایی که انسان از انجام کار نیکی که انجام داده پشیمان شود احتمال حبط بیشتر از جایی است که اصلا کاری انجام نداده، بلکه فقط گناه مرتکب نشده است. چون یکی از ضرورت های انجام کار نیک نیت است، و این شخص نیت خیر را از دست داده است. البته باز در آنجا هم نمی توان به صورت قطعی گفت که عملش دچار حبط می شود اما با این حال بالاخره احتمالش بیشتر از جایی است که شخص گناهی را ترک کرده است. از طرف دیگر عوامل حبط به جز شرک و کفر عمدتا رفتاری هستند، نه فکری! یعنی با یک فکر خاص اعمال پیشین انسان از بین نمی رود، بلکه طبق روایات عوامل حبط(غیر از کفر و شرک) از سنخ رفتار هستند. بنابراین در مجموع به نظر می رسد تا زمانی که این پشیمانی صرفا در درون انسان است و با ایجاد ارتباط با نامحرم بروز و نمود نداشته است همچنان پاداش آن خویشتنداری های پیشین باقیست، اما اگر به گناه و ایجاد ارتباط منتهی شد آن تلاش های پیشین متناسب با مقدارشان، و مقدار ارتباطی که با نامحرم داشته است کم کم دچار زوال خواهند شد. فارغ از آنچه گذشت نکته دیگری که لازم است ذکر شود این است که این پشیمانی از ترک گناه علامت خوبی نیست و نشان دهنده تغییر تدریجی و رو به نزول انسان است که اگر جلوی آن گرفته نشود معلوم نیست انسان از کجا سر در می آورد.