جمع بندی چهلم در روایات

با نام و یاد دوست         کارشناس بحث: استاد میقات

استاد بزرگوار مطلب که بعد از فوت شخص در بعضی ایام مثل چهلم روح به بدن برمیگردد آیا درست است؟

  با سلام و درود خیر، چنین چیزی صحت ندارد و پس از مرگ، دیگر روح به بدن بر نمی گردد مگر در روز قیامت. به این آیات توجه فرمایید:   «وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ إِلاَّ مَنْ شاءَ اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فيهِ أُخْرى‏ فَإِذا هُمْ قِيامٌ يَنْظُرُون‏» و در «صور» دميده مى‏ شود، پس همه كسانى كه در آسمان ها و زمينند مى‏ ميرند، مگر كسانى كه خدا بخواهد؛ سپس بار ديگر در «صور» دميده مى‏ شود، ناگهان همگى به پا مى ‏خيزند و در انتظار (حساب و جزا) هستند.(زمر: 39/ 68)   «وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَإِذا هُمْ مِنَ الْأَجْداثِ إِلى‏ رَبِّهِمْ يَنْسِلُون‏» (بار ديگر) در «صور» دميده مى ‏شود، ناگهان آن ها از قبرها، شتابان به سوى (دادگاه) پروردگارشان مى ‏روند.(یس: 36/ 51)   «قُلْ يَتَوَفَّاكُمْ‏ مَلَكُ الْمَوْتِ الَّذي وُكِّلَ بِكُمْ ثُمَّ إِلى‏ رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ»  بگو: فرشته مرگى كه بر شما گمارده شده (روح) شما را (كه تمام حقيقت شماست) كاملا (از بدنتان) بر مى ‏گيرد (و آن روح محفوظ است و بدن خاک مى ‏شود)، سپس (در قيامت در قالب همان بدن) به سوى پروردگارتان بازگردانده مى ‏شويد.(سجده: 32/ 11)  

و این چهلم گرفتنها ایا بر گرفته از  روایات است؟

  خیر، مراسم چهلم و سال و... مستند روایی ندارند، یعنی روایتی نداریم که گفته باشد برای اموات، در روز سوم و هفته و چهلم و سال، مراسم یادبود گرفته شود؛ بلکه این ها جزء آداب و رسوم و عرف جامعه است.   البته یادبود برای اموات، هیچ منافاتی با آموزه های دینی ندارد و از طرفی فرستادن هدیه و خیرات و ... برای آن ها هم بسیار خوب است، ولی این که خصوص روز سوم یا هفتم و چهلم و... مراسم گرفته شود، منتسب به دین نیست و معصوم (علیه السلام) چنین توصیه ای نفرموده اند.  

سلام  یعنی اربعین و مراسمات آن نیز منبع روایی ندارد؟ و ائمه مراسم یادبود در اربعین نمیگرفتند؟

یعنی اربعین و مراسمات آن نیز منبع روایی ندارد؟ و ائمه مراسم یادبود در اربعین نمیگرفتند؟

    با سلام و درود زیارت امام حسین (علیه السلام) در هر حال و نیز زیارت ایشان در روز اربعین، مورد خاص است که روایت هم دارد.   زیارت امام حسین (علیه السلام) در روز اربعین «عَنْ أَبِي مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْعَسْكَرِيِّ (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ: عَلَامَاتُ الْمُؤْمِنِ خَمْسٌ صَلَاةُ الْخَمْسِينَ وَ زِيَارَةُ الْأَرْبَعِينَ وَ التَّخَتُّمُ فِي الْيَمِينِ وَ تَعْفِيرُ الْجَبِينِ وَ الْجَهْرُ بِبِسْمِ‏ اللَّهِ‏ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ» از امام حسن عسکری (علیه السلام) روایت شده: نشانه‏ هاى مؤمن پنج چیز است: نمازهاى پنجاه گانه (نمازهای روزانه و نافله ها)، زیارت اربعین، انگشتر به دست راست کردن، بر خاک سجده کردن، «بسم الله الرحمن الرحیم» را (در نماز) بلند گفتن.(وسائل الشيعة، ج ‏14، ص 478، ح 1)   پیاده روی برای زیارت امام حسین (علیه السلام) «مَنْ خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ يُرِيدُ زِيَارَةَ قَبْرِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ (صلوات الله علیهما) إِنْ كَانَ‏ مَاشِياً كَتَبَ‏ اللَّهُ‏ لَهُ بِكُلِّ خُطْوَةٍ حَسَنَةً وَ مَحَى عَنْهُ سَيِّئَةً حَتَّى إِذَا صَارَ فِي الْحَائِرِ كَتَبَهُ اللَّهُ مِنَ الْمُصْلِحِينَ الْمُنْتَجَبِينَ [الْمُفْلِحينَ الْمُنْجِحِينَ‏] حَتَّى إِذَا قَضَى مَنَاسِكَهُ كَتَبَهُ اللَّهُ مِنَ الْفَائِزِينَ حَتَّى إِذَا أَرَادَ الِانْصِرَافَ أَتَاهُ مَلَكٌ فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص يُقْرِؤُكَ السَّلَامَ وَ يَقُولُ لَكَ اسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ فَقَدْ غُفِرَ لَكَ مَا مَضَى» امام صادق (عليه السلام) می فرمایند: کسی که از منزلش بيرون آيد و قصدش زيارت قبر حسين بن علی (صلوات الله عليهما) باشد، اگر پياده رود، خداوند منّان به هر قدمى که بر مى‏ دارد يک حسنه برايش نوشته و يک گناه از او محو مى‏ فرمايد. با رسيدن به حرم و حائر حسینی، خداوند متعال او را از رستگاران قرار می دهد؛ وقتى مراسم و اعمال زيارت را به پايان برساند، او را از فائزين محسوب مى‏ فرمايد. هنگام بازگشت، فرشته‏ اى نزد او آمده و مى‏ گويد: رسول خدا(صلي الله عليه و آله) به تو سلام می رساند و مى ‏فرمايد: از ابتدا عمل را شروع کن، تمام گناهان گذشته ‏ات آمرزيده شد.(كامل الزيارات، النص، ص 132)   زیارت امام حسین (علیه السلام) در روز اربعین امام صادق (علیه السلام) فرمودند در اربعین (چهام ماه صفر) این گونه امام حسین (علیه السلام) را زیارت کن: «السَّلَامُ عَلَى وَلِيِّ اللَّهِ وَ حَبِيبِهِ السَّلَامُ عَلَى خَلِيلِ اللَّهِ وَ نَجِيبِهِ السَّلَامُ عَلَى صَفِيِّ اللَّهِ وَ ابْنِ صَفِيِّهِ السَّلَامُ عَلَى الْحُسَيْنِ الْمَظْلُومِ الشَّهِيدِ السَّلَامُ عَلَى أَسِيرِ الْكُرُبَاتِ وَ قَتِيلِ الْعَبَرَاتِ...»(تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان)، ج ‏6، ص 113؛ مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج ‏2، ص 788)   این زیارت در کتاب «مفاتیح الجنان»، باب زیارات، زیارات امام حسین (علیه السلام)، زیارت اربعین، آمده است.    

سلام و تشکر. منظور این است که برای ائمه چهلم گرفتن منبع روایی دارد اما برای دیگران ندارد؟ یا فقط برای امام حسین منبع روایی داریم؟ در آن زمان نیز گرفتن چهلم مرسوم بوده است؟  

با سلام و درود خیر؛ چهلم گرفتن منبع روایی ندارد و برای ائمه هم مراسم سوم و هفتم و چهلم و... نبوده است و در روایات هم نیامده است. در خصوص امام حسین (علیه السلام) در روز اربعین (چهلم) روایت و نیز زیارت مخصوص داریم.  

جمع بندی   پرسش: آیا درست است که بعد از فوت شخص در بعضی ایام مثل چهلم، روح به بدن بر می گردد؟ و این چهلم گرفتن ها آیا برگرفته از روایات است؟   پاسخ: خیر، چنین چیزی صحت ندارد و پس از مرگ، دیگر روح به بدن بر نمی گردد مگر در روز قیامت. به این آیات توجه فرمایید: «وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ إِلاَّ مَنْ شاءَ اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فيهِ أُخْرى‏ فَإِذا هُمْ قِيامٌ يَنْظُرُون‏»؛ و در «صور» دميده مى‏ شود، پس همه كسانى كه در آسمان ها و زمينند مى‏ ميرند، مگر كسانى كه خدا بخواهد؛ سپس بار ديگر در «صور» دميده مى‏ شود، ناگهان همگى به پا مى ‏خيزند و در انتظار (حساب و جزا) هستند.(1) «وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَإِذا هُمْ مِنَ الْأَجْداثِ إِلى‏ رَبِّهِمْ يَنْسِلُون‏»؛ (بار ديگر) در «صور» دميده مى ‏شود، ناگهان آن ها از قبرها، شتابان به سوى (دادگاه) پروردگارشان مى ‏روند.(2) «قُلْ يَتَوَفَّاكُمْ‏ مَلَكُ الْمَوْتِ الَّذي وُكِّلَ بِكُمْ ثُمَّ إِلى‏ رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ»؛ بگو: فرشته مرگى كه بر شما گمارده شده (روح) شما را (كه تمام حقيقت شماست) كاملا (از بدنتان) بر مى ‏گيرد (و آن روح محفوظ است و بدن خاک مى ‏شود)، سپس (در قيامت در قالب همان بدن) به سوى پروردگارتان بازگردانده مى ‏شويد.(3)   مراسم چهلم خیر، مراسم چهلم و سال و... مستند روایی ندارند، یعنی روایتی نداریم که گفته باشد برای اموات، در روز سوم و هفته و چهلم و سال، مراسم یادبود گرفته شود؛ بلکه این ها جزء آداب و رسوم و عرف جامعه است. البته یادبود برای اموات، هیچ منافاتی با آموزه های دینی ندارد و از طرفی فرستادن هدیه و خیرات و ... برای آن ها هم بسیار خوب است، ولی این که خصوص روز سوم یا هفتم و چهلم و... مراسم گرفته شود، منتسب به دین نیست و معصوم (علیه السلام) چنین توصیه ای نفرموده اند.   اربعین حسینی زیارت امام حسین (علیه السلام) در هر حال و نیز زیارت ایشان در روز اربعین، مورد خاص است که روایت هم دارد. زیارت امام حسین (علیه السلام) در روز اربعین «عَنْ أَبِي مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْعَسْكَرِيِّ (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ: عَلَامَاتُ الْمُؤْمِنِ خَمْسٌ صَلَاةُ الْخَمْسِينَ وَ زِيَارَةُ الْأَرْبَعِينَ وَ التَّخَتُّمُ فِي الْيَمِينِ وَ تَعْفِيرُ الْجَبِينِ وَ الْجَهْرُ بِبِسْمِ‏ اللَّهِ‏ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ»؛ از امام حسن عسکری (علیه السلام) روایت شده: نشانه‏ هاى مؤمن پنج چیز است: نمازهاى پنجاه گانه (نمازهای روزانه و نافله ها)، زیارت اربعین، انگشتر به دست راست کردن، بر خاک سجده کردن، «بسم الله الرحمن الرحیم» را (در نماز) بلند گفتن.(4) پیاده روی برای زیارت امام حسین (علیه السلام) «مَنْ خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ يُرِيدُ زِيَارَةَ قَبْرِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ (صلوات الله علیهما) إِنْ كَانَ‏ مَاشِياً كَتَبَ‏ اللَّهُ‏ لَهُ بِكُلِّ خُطْوَةٍ حَسَنَةً وَ مَحَى عَنْهُ سَيِّئَةً حَتَّى إِذَا صَارَ فِي الْحَائِرِ كَتَبَهُ اللَّهُ مِنَ الْمُصْلِحِينَ الْمُنْتَجَبِينَ [الْمُفْلِحينَ الْمُنْجِحِينَ‏] حَتَّى إِذَا قَضَى مَنَاسِكَهُ كَتَبَهُ اللَّهُ مِنَ الْفَائِزِينَ حَتَّى إِذَا أَرَادَ الِانْصِرَافَ أَتَاهُ مَلَكٌ فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص يُقْرِؤُكَ السَّلَامَ وَ يَقُولُ لَكَ اسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ فَقَدْ غُفِرَ لَكَ مَا مَضَى»؛ امام صادق (عليه السلام) می فرمایند: کسی که از منزلش بيرون آيد و قصدش زيارت قبر حسين بن علی (صلوات الله عليهما) باشد، اگر پياده رود، خداوند منّان به هر قدمى که بر مى‏ دارد يک حسنه برايش نوشته و يک گناه از او محو مى‏ فرمايد. با رسيدن به حرم و حائر حسینی، خداوند متعال او را از رستگاران قرار می دهد؛ وقتى مراسم و اعمال زيارت را به پايان برساند، او را از فائزين محسوب مى‏ فرمايد. هنگام بازگشت، فرشته‏ اى نزد او آمده و مى‏ گويد: رسول خدا(صلي الله عليه و آله) به تو سلام می رساند و مى ‏فرمايد: از ابتدا عمل را شروع کن، تمام گناهان گذشته ‏ات آمرزيده شد.(5) زیارت امام حسین (علیه السلام) در روز اربعین امام صادق (علیه السلام) فرمودند در اربعین (چهام ماه صفر) این گونه امام حسین (علیه السلام) را زیارت کن: «السَّلَامُ عَلَى وَلِيِّ اللَّهِ وَ حَبِيبِهِ السَّلَامُ عَلَى خَلِيلِ اللَّهِ وَ نَجِيبِهِ السَّلَامُ عَلَى صَفِيِّ اللَّهِ وَ ابْنِ صَفِيِّهِ السَّلَامُ عَلَى الْحُسَيْنِ الْمَظْلُومِ الشَّهِيدِ السَّلَامُ عَلَى أَسِيرِ الْكُرُبَاتِ وَ قَتِيلِ الْعَبَرَاتِ...»(6) این زیارت در کتاب «مفاتیح الجنان»، باب زیارات، زیارات امام حسین (علیه السلام)، زیارت اربعین، آمده است.   بنابر این: چهلم گرفتن منبع روایی ندارد و برای ائمه هم مراسم سوم و هفتم و چهلم و... نبوده است و در روایات هم نیامده است. اما در خصوص امام حسین (علیه السلام) در روز اربعین (چهلم)، روایت و نیز زیارت مخصوص داریم.   پی نوشت ها: 1. زمر: 39/ 68. 2. یس: 36/ 51. 3. سجده: 32/ 11. 4. شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعة، محقق و ناشر: مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏ ـ قم‏، 1409 ق‏، چاپ اول‏، ج ‏14، ص 478، ح 1. 5. ابن قولويه، كامل الزيارات‏، محقق/مصحح: امينى، ناشر: دار المرتضوية ـ نجف اشرف‏، 1356 ش‏، چاپ اول‏، ص 132. 6. طوسی، تهذيب الأحكام، محقق/مصحح: خرسان، ناشر: دار الكتب الإسلاميه‏ ـ تهران، 1407ق، چاپ چهارم‏، ج ‏6، ص 113؛ طوسی، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، ناشر: مؤسسة فقه الشيعة ـ بيروت‏، 1411ق، چاپ اول‏، ج ‏2، ص 788.