۩۞۩ اشعار و متون ادبی درسوگ امام علی (علیه السلام) و شب قدر۩۞۩

علی جان، دست تو دشت برکت و چشمانت چشمه عاطفه. نگاهت خواستگاه مهر و قلبت قبله اخلاص بود. در زندگی تو، ایمان، ایثار، عشق و عرفان تفسیر می شد و انسانیت به اوج می رسید.

تو والاترین آرمان بشری و تو شکوهمندترین قاموس ارزش هایی. در محراب نیایشگر اشک ریزی که سر بر خاک می سایید؛ در میدان، رزم آور قهرمانی که شمشیرش حماسه می آفرید؛

در کوچه، پیر دل جویی که دستش گره می گشاد؛
در بازار، ناظری عادل که با نیرنگ ستیز می کرد؛
بر منبر، خطیب سخن آفرینی که طوفان احساس ها
را بر می انگیخت و گنجینه خردها را می گشود؛
و در همه جا اسوه و الگویی که انسانیت، با عطش او را می طلبید.

علی، اسوه انسان کامل بود.

امشب، شب فرو چکیدن قطره قطره دل هاست، شب گریه ستاره هاست. امشب، زمین سیاه پوش غمی سرخ است و فردا، جاری ناله در همه سو پیداست.

امشب دل آسمان گرفته و آرامش از همه جا رخت بر بسته است، و فردا توفان سهمناک حادثه ای تلخ، دل های مؤمنان خدا را سخت می لرزاند.

فردا پرندگان آسمان، پروازی سیاه می کنند، پروانه ها به گل ها تسلیت می گویند و قاصدک ها، دیگر خبری از شادمانی و سرور زمزمه نمی کنند. فردا، همه جا و همه چیز به رنگ عزاست.

این همه در سوگ و ماتم «مرتضی» است؛ او که آسمانی ترین عاشق حق بود و از ردای معطرش، ایمان می چکید و در نگاهش آفتاب می خندید. مکه از او شرف گرفت و مدینه به او افتخار می کرد. برکت دستان مبارکش، پایگاه توحید را از لوث بتان پاکیزه کرد و خیبر کفر را بازوان الهی او شکست.

ذوالفقارش، فقرات ایثار و عشق را راست نگه می داشت. او محور حق بود و مدار ایمان و شمشیری که بر فرق مطهرش فرود آمد، جهان را سوزاند و عشق را یتیم کرد، ایمان را به سوگ نشاند و در جان ما درد و ماتم ریخت.

مسجد كوفه ببين عزم سفر كرد على

با دلى خون ز تو هم قطع نظر كرد على

مسجد كوفه مگر مسجدالاقصايى تو

كه ز محراب تو تا عرش سفر كرد على

رفت آن شب كه به مهمانى امّ كلثوم

دخترش را ز غمى سخت خبر كرد على

خبر از كشتن خود داد به تكبير و فسوس

هر زمان جانب افلاك نظر كرد على

كس چو او روزه يك ساعته هرگز نگرفت

چون كه افطار به هنگام سفر كرد على

گرچه جانش سفر تير بلا بود، آخر

پيش شمشير ستم فرق سپر كرد على

ريخت بر دامن محراب ز فرق سر او

آنچه اندوخته از خون جگر كرد على

گرچه در هر نفسى بود على را معراج

غوطه در خون زد و معراج دگر كرد على

(سيد رضا مؤيّد)

فضاى كوفه غمبار است امشب
غم از هرسو پديدار است امشب

سحاب غم گرفته روى مه را
زمين و آسمان تار است امشب

همه ذرّات عالم بى قرارند
هراسان چرخ دوّار است امشب

همه افلاك در سوز و گدازند
شب افشاى اسرار است امشب

سرشگ از ديده جبريل جارى
بسان درّ شهوار است امشب

ملايك در سما سر در گريبان
نبى را ديده خونبار است امشب

نداى قَدقُتل مى آيد از عرش
جهان مبهوت و افگار است امشب

چه در سر دارد آيا ابن ملجم
كه لرزان عرش دادار است امشب

به محراب عبادت شاه مردان
قتيل تيغ اشرار است امشب

ميان خاك و خون چون مرغ بسمل
على سلطان احرار است امشب

عدالت را به خاك و خون كشيدند
ز خون محراب گلزار است امشب

براى بهترين فرزند آدم
همه عالم عزادار است امشب

ستون خيمه اشراق بشكست
رسول حق عزادار است امشب

رخ مهتابى فرزند كعبه
ز شوق وصل گلنار است امشب

بگفتا «فزت ربّ الكعبه» زيرا
شب ديدار با يار است امشب

به گردون آه فرزندان زهرا
جگرسوز و شرربار است امشب

ز چشم آسمان گر خون ببارد
در اين ماتم سزاوار است امشب

ترا «فولادى» ار داغ على نيست
چرا غم يار و غمخوار است امشب

(حسين فولادى)

دردل محراب خون جای من است
نغمه تکبیر آوای من است

روزه ام را در سحر قاتل گشود
زان بخون آغشته لبهای من است

بر خدای کعبه گشتم رستگار
با شهادت چون تمنای من است

خون دلهایی که خوردم سالها
از سرم جاری به سیمای من است

ای عدالت می شوی دیگر یتیم
کز جفا بگسسته اعضای من است

هر چه می خواهی ببین زینب مرا
کآخرین ساعات دنیای من است

گر چه ضرب تیغ زهر الود خصم
آتش افکن بر سراپای من است

سرد می اید که بر جانم هنوز
شعله ها از داغ زهرای من است

گر چه زخم سر شهیدم می کند
قاتل من داغ دلهای من است

مؤید

شهادت، متاع گرانبهایی است که هرکس قدرت خریداری‏اش را ندارد. شاهدی قدسی است که همگان لیاقت هم‏آغوشی با او را نمی‏یابند. شیرینی شهد شهادت را به هر کسی نمی‏چشانند.

امیر مؤمنان علی(ع)، آن یکّه‏تاز عرصه عشق و شهادت، مبنای شهادت‏طلبی و دست‏یابی به این فوز عظیم را این‏سان بیان می‏دارد و صفات عاشقان شهادت را این‏گونه می‏نمایاند و شور و شوق خود را نسبت به آن چنین توصیف می‏کند:

«مجاهدان شهادت‏طلب چنان به سوی خدا پر می‏کشند که تشنگان به جانب آب. بهشت در پرتو آذرخش نیزه‏هاست. امروز خبرها در بوته آزمون ارزیابی می‏شوند و به خدا سوگند که اشتیاق من به صحنه نبرد [و شهادت] و رویارویی با دشمن، بیش از شوقی است که آنان به زندگی‏شان دارند».

ولایت علی علیه السلام

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در هر فرصت و موقعیت مهمی که پیش می آمد، درباره فضیلت های امیرمؤمنان و جانشینی ایشان بعد از خودشان سخن می گفتند و همگان را بر این امر آگاهی می دادند. ایشان از آن جمله فرمودند: «هر کس دوست دارد همانند من زندگی کند و همانند من بمیرد و همانند من در بهشت جاودان باشد که خداوند بزرگ آن را به من وعده داده...، باید ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام را بپذیرد، زیرا علی شما را از هدایت منحرف نمی کند و در گمراهی نمی اندازد».

آینه تمام انبی

امام علی علیه السلام آینه تمام نمای فضایل و کمالات، پیامبران گذشته است. رسول اکرم صلی الله علیه و آله در سخنانی در این باره فرمود: «هر کس می خواهد به عزم و اراده نوح، به علم و دانش آدم، به صبر و بردباری ابراهیم، به زیرکی و درایت موسی، و به زهد و بی رغبتی عیسی به دنیا بنگرد، باید به علی بن ابی طالب نگاه کند».

پرچم هدایت

روایت مفصلی از رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره فضیلت های امیرمؤمنان علیه السلام نقل شده که در گوشه ای از آن چنین آمده است: «خداوند درباره علی به من سفارش کرده و به مطلبی خبر داده است، به پیرو آن سفارش، من گفتم: به یقین، علی پرچم هدایت، و امام و پیشوای اولیای من و نور کسی است که از من پیروی کند، علی کلمه من است که به حقایق و پنهان ها آگاه می باشد، و آن کلمه ای است که آن را ملازم مردمان باتقوا کرده ام، به یقین کسی که او را دوست بدارد، مرا دوست داشته و کسی که از او پیروی کند، از من اطاعت کرده است».

چشم انتظارِ چه نشسته اید، کوچه های بی وفا؟ آن عابر مهربان، امشب شما را به رونق گام های خویش، بار نخواهد داد

چه بیهوده در خود می لولید، تأسف های کوفی؟!
آن بزرگ صبور، دیگر شِکوه های شما را در چاه نخواهد ریخت.

اشک بریزید، یتیمانِ زمین؛
هیچ کس پس از او در حق شما پدری نخواهد کرد!

محبوبه زارع

بیا ای دوست تا باهم بسوزیم
چو شمع محفل ماتم بسوزیم

من و تو سوگوار یک عزیزیم
بیا تا هردو در یک غم بسوزیم

بیا چون شمع و چون پروانه باشیم
به گرد هم بررای هم بسوزیم

بیا با محرمان دمساز گردیم
چرا از طعن نامحرم بسوزیم

چو می خواهی در ان عالم نسوزی
همان بهتر در این عالم بسوزیم

به خورشید محبت ره توان برد
اگر یک صبح چون شبنم بسوزیم

چو می باید بسوزد سینه بگذار
بیاد عترت خاتم بسوزیم

کمال سوختن عشق علی است
مبادادر عزایش کم بسوزیم

نسوزد آفتاب حشر مارا
اگر از داغ او یکدم بسوزیم

(محمد)باز از سوز جگر گفت
بیا ای دوست تا باهم بسوزیم

على و مسجد و عدل و شجاعت جملگى در خون
تمام انبيا را اين چنين بى تاب مى بينم

نداى «فُزتُ ربّ الكعبه» را مولا چه سان گفت؟
كه عرش و فرش را لرزان و در ارعاب مى بينم

نماز عشق او با اشك ياران كرده همراهى
لهيب غصّه ها را در دل احباب مى بينم

هلا روح الامين! بشتاب، ميقات وصال است اين
دعاى شير حق را مستجاب الباب مى بينم

فراق لاله گون او، چنان سخت و غم افزا شد
كه چشمان يتيمان را چنين پر آب مى بينم

هلال صورت او در مُحاق خون چون پنهان شد
پيمبر را سيه پوشيده با اصحاب مى بينم

چه صبحى بود آن صبح دل آزار و ستم پيشه؟!
شرار اشك زينب را چونان سيلاب مى بينم

على آيينه دار مهر و خوبى هاى اين عالم
جهان را بىوجود او، سراب آب مى بينم

خموش اى پارسا! آتش زدى بر خرمن جان ها
جهانى را ز هجر مرتضى بى تاب مى بينم

گذر دارد زمان بر جاده شب سوگوار امشب
مه از غم كرده روی خويش پنهان در غبار امشب

نسيم موی ِ گر در گوش نخلستان چه می گويد
دو تا شد پشت چرخ از سوگ آن يكتا سوار امشب

چه افتاده ست يارب در حريم گنبد گردون
كه می ريزد انجم اشك حسرت در كنار امشب

بنال ای هم نوا با من سرشك از ديده جاری كن
كه خون می گريد ازاين قصه چاه رازدار امشب

علی در چاه غم فرياد زد تنهائی خود را
[=times new roman]شنو پژواك آن را از ورای شام تار امشب

زمين و آسمان امشب غم و دردى دگر دارد
به پشت تيره ابرى، ماه چشمى پرگهر دارد

نواى مرغكانِ نغمه خوان در سينه بشكسته
به هر سو بنگرى مرغى سر از غم زير پر دارد

به نخلستان گذر كردم كه جويم حال مولا را
بديدم از دل غمگين من غم بيشتر دارد

هزاران بوسه بر پاى على اى خاك نخلستان
بزن امشب كه آن مولا سحر عزم سفر دارد

به گوش جان شنو امشب مناجات على اى دل
كه اين باشد كلام آخر و سوزى دگر دارد

به مسجد مى رود مولا پى انجام امرِ حق
دل و جانى همه تسليم امر دادگر دارد

دمى ديگر چو بگذارد به محراب عبادت رخ
ز تيغ كين سرى پُرخون رخى هم رنگ زر دارد

على مهمان كلثومش بود افطار آخر را
كه از نان و نمك قوت غذايى مختصر دارد

به خون غلتيده در محراب، شير بيشه تقوا
در آن حالت نواى ديگر و شور دگر دارد

به ناگه نغمه «فُزتُ و رب الكعبه» زد مولا
بلى هر گفته كز دل سركشد بر دل اثر دارد

دانــي زچـــه رو ديـــده مــا مــيـگــريــد
در مـاتــم شــــاه اولــيـــا مـيــگـريد

تـنـهـا ز غمش اهل زمين گريان نيست
عـيـسـي بـفـلك از اين عزا ميگريد

شـد كــشــتـــه بـمـحـراب عـبـادت حـيـدر
هـر ديـده بـحـال مـرتـضـي مـيـگـردد

بـشــكـافـت زتـيـغ كـين عـدو فرق علي
زين درد و الم ارض وسما ميگردد

بــا گــفـتـن قــد قـتـل زجـبـريــل امــيـــن
درخــلـد بـريـن خـيـر نـساء ميگردد

چـ‌ـون تـارك او شكـافـت بـا تـيـغ سـتم
از مــاتــم او عــرش عــلا مـيـگردد

از قـــتــل عــلـي يـاور خــيــل ضـعــفـــا
هــر گــوشــه يــتـيـم بـيـنـوا ميگردد

از تــارك مـجــروح عـلـي مـيـر عــرب
چـشــمــان طـبـيـب بـر مـلا ميگردد

چون ديد كه بر زخم سرش نيست علاج
زيــن فـاجعـه چشم او چرا ميگردد

مـيـگـفـت «حـيـاتـي »از غـم داغ عـلي
هــر ديــده كـــند گـريـه بجا ميگردد

صبح و سلام می رسد از آسمان، ببین
آورده اند یک سحر آواز در زمین

هر شب هزار ماه به ما سجده می برند
در حسرت شکفتن یک راز در زمین

رازیکه آن سپیده دم از سینه علی
بر لب رسید و رفت به اعجاز در زمین

گفتید او نشانی شبهای قدر بود
گفتیم: مانده روزنهای باز در زمین

شاید شبی بشارتی از آسمان رسید
چون یازده نشانه پرواز در زمین

سید ضیاءالدین شفیعی

تسبیح گوی تو، همه ذرات کاینات
دل های بندگان همه در های وهوی توست

ذات تو بی نیاز و تویی منشأ فیوض
دست نیاز جمله خلایق به سوی توست

صد آفرین بر آن دل پاکی که نیمه شب
با صد امید لرزد و در جست و جوی توست

فرخنده آن سری که شبی، پیش تو خم است
شایسته آن تنی که سحر روبردی توست

چه شب است يا رب امشب كه شكسته قلب ياران
چه شبى كه فيض و رحمت، رسد از خدا چو باران

چه شبى كه تا سحرگاه، زفرشتگان «الله»
بركات آسمانى، برسد به جان نثاران

شب انس و آشنايى است، شب عاشقان مهدى است
شب وصل هر جدايى است، شب اشك رازداران

شب تشنگان ديدار، شب ديدگان بيدار
شب سينه هاى سوزان، شب سوز سوگواران

شب قلب هاى لرزان، شب چشم هاى گريان
شب بندگان خالص، شب راز رستگاران

شب توبه و انابت، شب صدق و معنويت
شب گريه و مناجات، شب شور و شوق ياران

شب نغمه هاى ياربّ، شب ذكر «توبه» بر لب
شب گوش دل سپردن، به سرود جويباران

چه بسا كه تا سحرگاه، سفر شبانه رفتيم
كه مگر نسيم لطفى، بوَزَد در اين بهاران

چه خوش است يا رب امشب، كه خطاى ما ببخشى
ز كرم كنى نگاهى به جميع شرمساران

تو خدايى و خطاپوش، تو بزرگ و اهل احسان
گنه از غلام مسكين، كرم از بزرگواران

تو انيس خلوت دل، تو پناه قلب خسته
تو طبيب چاره سازى، تو كريم روزگاران

دل دردمند ما را، تو شفايى و تو درمان
به تو مبتلا و محتاج، نه منم، كه صد هزاران

به خدائيت خدايا، به مقام اوليايت
به فرشتگان، رسولان، به خشوع خاكساران

شب دلشكستگان را به سحر رسان، خدايا
ز فروغ خود بتابان، به دل اميدواران

(جواد محدّثى)

شمع مى‏سوخت ولى نور نداشت

جمع، بى پرتو او شور نداشت

ماهتابى كه به رخ رنگ نداشت

غير ناله به لب آهنگ نداشت

لاله‏اى سرخ كه پرپر مى‏گشت

مست از باده كوثر مى‏گشت

باغبان و غم مرگ ياسش

ديدن سوختن احساسش

كيست اين بحر غم ديرينه

كيست اين كشته زخم سينه

مردِ حق باشد و حقش بردند

همه عمر دلش آزردند

مغرب عشق عجب پر شفق است

مردِ حق رَهسِپَرِ كوىِ حق است

نخلها، زمزمه قرآن كو؟

ناله هر شب نخلستان كو؟

كيست بر كوفه دل جان بخشد

نان و خرما به يتيمان بخشد

ياد ويرانه نشينان باشد

خسته ازغربت دوران باشد

كيست غم درنگهش اوج زند

خون سر در غم او موج زند

پر فلك هست ز فرياد دلش

خون سر آمده امداد دلش

شهر، پر از غم افزونش شد

كوچه‏ها، گلشنى از خونش شد

سيل ايتام سوى خانه او

اوست شمع و همه پروانه او

هر يتيمى به لبش ذكر جليست

شير آورده و گريان عليست

اى نمازى كه شكستت دادند

سَنَدِ عشق به دستت دادند

روزه عمرِ تو افطار شده

با گلت وعده ديدار شده

كعبه‏اى، قبله ترا مى‏پويد

روز و شب نام ترا مى‏گويد

حج عشاق صفاى قدمت

هفت آفاق مريد كرمت

ليلى زينب مجنون، مولا

خيز از بستر پر خون، مولا

باده از روى حسن سير بنوش

خيز، مسموم جفا، شير بنوش

اين حسين است صدايت بزند

بوسه گهگاه به پايت بزند

خيز محراب ترا مى‏خواهد

دل اصحاب ترا مى‏خواهد

فاتح بدر، ز پا افتادى؟

ليلةالقدر، ز پا افتادى؟

بعد تو قنبر تو مى‏ميرد

شاهِ دين، منبر تو مى‏ميرد

مأذنه بانگ اَذان مى‏خواهد

كودكى آمده نان مى‏خواهد

كوچه‏ها پر شده از طفل يتيم

همه هستند در اين داغ سهيم

شير آورده تو را مى‏جويند

اشك آلوده پدر مى‏گويند

مظهر عشق و شهادت خواهى

جرم تو چيست؟عدالتخواهى

خسته‏اى را كه تواَش يار شدى

در تب سخت پرستار شدى

طرد بود از همه، يارش گشتى

همدم آن دل زارش گشتى

در سحرگاه شب نوزدهم

ديد چشمان خدا، آن كژدم

نيش زد بر جگر سوخته‏ات

رنگ خون زد رخ افروخته‏ات

در يَمِ خون سَرَت نوح شدى

راحت از سينه مجروح شدى

باز هم صحبت از آن سينه شده

صحبت غربت ديرينه شده

سينه‏اى را كه سِپَر گشت تو را

خرد شد، دفع خطر گشت تو را

تو كه با محنت و غم خو دارى

ماتم سينه و بازو دارى

غم مخور، هست عيان از حالت

فاطمه آمده استقبالت

زائر غنچه و ياسى ديگر

غير زهرا نشناسى ديگر

از آن همه رنج ها و افسردگى دلش گرفت ، به ويژه از آن بابت كه خود را تنها يافت . با قلبى پر از تاءثر آماده مرگ شد. به خصوص از آن بابت كه او زحمات پيامبر و مجاهدان و شهداى اسلام را در معرض هدر و تلف مى ديد.

على متاءثر است از اينكه دوستان وفادارى چون مالك اشتر، محمد بن ابى بكر، سلمان فارسى ، ابوذر، عبدالله خباب و... را از دست داده و برخى از اينان به حيله و نيرنگ كشته شده اند و يا با رنج و تاءسف از دار دنيا رفته اند.

او در ذهن خود خيانتكاران و خائنان را به محاكمه مى كشد و بدكاران را نمى بخشد، به ويژه آنها كه لطماتى بر پيكر اسلام وارد آورده و زحمات رسول خدا (ص) را ناديده گرفته اند. در پيشگاه خدا به شكايت مى پردازد و...

علی(ع) در طول حکومت خویش همواره هم‏آغوش با تنهایی و غربت بود.

ناپایداری و سست‏عنصری یارانی که در هنگامه‏های سخت عقب می‏نشستند و تنهایش می‏گذاشتند و فرمان مولایشان را اطاعت نمی‏کردند، اینها همه، سینه صبور علی(ع) را می‏فشرد و قلب نیرومندش را به دردی جانکاه مبتلا ساخته بود تا آنجا که در آغوش کشیدن مرگ را از هر چیز دیگری خوش‏تر می‏داشت و از خدا چنین درخواست می‏فرمود:

«از خدا می‏خواهم که به زودی از یارانی چنین، آسوده‏ام کند که به خدا سوگند، اگر رویارویی با دشمن و رسیدن به فیض شهادت را امید نبسته بودم و با این دل‏خوشی، خود را برای مرگ آماده نمی‏کردم، حتی ماندن یک روز با اینان را دوست نمی‏داشتم و یک‏بار دیدنشان را هم تحمل نمی‏کردم.»

على (ع) در شب نوزدهم ، اندكى به خواب رفت و بيدار شد فرمود: دخترم ! چون نزديك وقت اذان شود، مرا خبر كن .

و مشغول تضرع و زارى و عبادت شد، چون نزديك وقت نماز شد، ام كلثوم مى گويد، آب نزد آن حضرت آوردم ، برخاست و تجديد وضو كرد و جامه هاى خود را پوشيد و به جانب مسجد رفت .

چون به صحن خانه رسيد، مرغابى هايى كه براى برادرم حسن هديه آورده بودند بر سر راه او آمده بال ها گشودند فرياد كردند، و قبل از آن شب صداى ايشان در نمى آمد، حضرت فرمود: لا اله الا الله ، فرياد كننده چندند كه از عقبشان نوحه كنندگان خواهند بود، فردا بامداد قضاى الهى ظاهر شود

باز ياران، ستمي از فلك آمد يادم
كه عجب نيست رسد گر به فلك فريادم

ابن ملجم چو به محراب، ز شمشير جفا
ريخت از فرق علي شير خدا، خون خدا

لرزه افتاد از آن واقعه بر عرش برين
وقت آن شد كه شود منهدم اركان زمين

زد ندا حضرت جبريل، به آواز جلي
گفت كاي واي كه شد كشته ز شمشير، علي

اين ندا از فلك آمد چو به گوش زينب
به فلك رفت جهانسوز خروش زينب

خون جگر، سوخته دل، شيفته حال، اشك افشان
سوي بالين حسين و حسن آمد به فغان

گفت: خيزيد ز جا، صبح يتيمي بدميد
مي ندانم ز جفا بر سر بابم چه رسيد

هاتفي حال ندا زد كه علي را كشتند
مرتضي، مظهر حيّ ازلي را كشتند

" محمد مهدی نجفی "

چگونگى ضربت خوردن حضرت علی(علیه‎السلام) در نوشته تاریخ‎نویسان پیشین یكسان نیست. در حالى كه طبرى و ابن سعد و دیگران نوشته‏اند: «چون(حضرت علی علیه السلام) از سایبانى كه به مسجد مى‏رسد، بیرون شد، ابن ملجم او را ضربت زد.» یعقوبى كه تاریخ او پیش از اینان نوشته شده گوید: «پسر ملجم از سوراخى كه در دیوار مسجد بود، شمشیر بر سر او زد.» اما نوشته ابن اعثم كه هم عصر طبرى است، با نوشته آنان مخالف است و با آنچه میان شیعیان مشهور است مطابق مى‏باشد. وى چنین مى‏نویسد:

«پسر ملجم شمشیر خود را برداشت و به مسجد آمد و میان خفتگان افتاد. على(علیه‎السلام) اذان گفت و داخل مسجد شد و خفتگان را بیدار مى‏كرد، سپس به محراب رفت و ایستاد و نماز را آغاز كرد ، به ركوع، و سپس به سجده رفت. چون سر از سجده نخست برداشت، ابن ملجم او را ضربت زد و ضربت او بر جاى ضربتى كه عمرو پسر عبدود در جنگ خندق بدو زده بود آمد. ابن ملجم گریخت و على در محراب افتاد و مردم بانگ برآوردند امیرمؤمنان كشته شد.»(1)

بلاذرى به روایت خود از حسن بن بزیع آرد: «چون پسر ملجم او را ضربت زد گفت: فزت و رب الكعبة و آخرین سخن او این آیه بود. «و من‏ یعمل مثقال ذرة خیراً یره و من یعمل مثقال ذرة شراً یره.»(2)
روایت‎هاى شیعى و برخى از روایت‎هاى اهل سنت نیز با آنچه ابن اعثم نوشته مطابقت دارد.
بهرحال امام را از مسجد به خانه بردند. دیرى نگذشت كه قاتل را دستگیر كرده و نزد او آوردند. بدو فرمود:
ـ «پسر ملجمى؟»
ـ «آرى!»
ـ «حسن او را سیر كن و استوار ببند! اگر مُردم او را نزد من بفرست تا در پیشگاه خدا با او خصمى كنم و اگر زنده ماندم یا مى‏بخشم یا قصاص مى‏كنم.»
ابن سعد نوشته است امام فرمود:

ـ «بدو خوراك نیكو دهید و در جاى نرمش بیارمانید.» و هم او نوشته است روزى كه على مردم را براى بیعت مى‏خواند ابن ملجم دوبار براى بیعت پیش آمد و على او را راند سپس فرمود از پیغمبر شنیدم او ریش مرا از خون سرم رنگین خواهد كرد. امام در آخرین لحظه‏هاى زندگى فرزندان خود را خواست و به آنها چنین وصیت كرد:

«شما را سفارش مى‏كنم به ترسیدن از خدا، و این كه دنیا را مخواهید هر چند دنیا پى شما آید. و دریغ مخورید بر چیزى از آن كه به دستتان نیاید و حق را بگویید، و براى پاداش ‏[آن جهان‏] كار كنید و با ستمكار در پیكار باشید و ستمدیده را یار. و شما و همه فرزندانم و كسانم و آن را كه نامه من بدو رسد سفارش می‎كنم به ترس از خدا و آراستن كارها و آشتى با یكدیگر، كه من از جد شما شنیدم، می‎گفت: آشتى دادن میان مردم بهتر است از نماز و روزه سالیان.»

خدا را، خدا را درباره یتیمان، آنان را گاه گرسنه و گاه سیر مدارید و نزد خود ضایعشان مگذارید. خدا را، خدا را. همسایگان را بپایید كه سفارش شده پیامبر شمایند، پیوسته درباره آنان سفارش مى‏فرمود چندان كه گمان بردیم براى آنان ارثى معین خواهد نمود.

خدا را، خدا را، درباره قرآن، مبادا دیگرى بر شما پیشى گیرد در رفتار به حكم آن.
خدا را، خدا را، درباره نماز كه ستون دین شماست.
خدا را خدا را در حق خانه پروردگارتان! آن را خالى مگذارید، چندانكه در این جهان ماندگارید كه اگر [حرمت‏] آن را نگاه ندارید به عذاب خدا گرفتارید.

خدا را خدا را، درباره جهاد در راه خدا به مال‎هاتان و به جان‎هاتان و زبان‎هاتان، بر شما باد به یكدیگر پیوستن و به هم بخشیدن. مبادا از هم، روى بگردانید و پیوند هم را بگسلانید.
امر به معروف و نهى از منكر را وامگذارید تا بدترین شما حكمرانى شما را بر دست گیرند، آنگاه دعا كنید و از شما نپذیرند. پسران عبدالمطلب! نبینم در خون مسلمانان فرو رفته‏اید و دست‎ها را بدان آلوده، و گویید امیرمؤمنان را كشته‏اند. بدانید جز كشنده من نباید كسى به خون من كشته شود.

بنگرید! اگر من از این ضربت او مُردم، او را تنها یك ضربت بزنید و دست و پا و دیگر اندام او را مبرید كه من از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) شنیدم مى‏فرمود: «بپرهیزید از بریدن اندام مرده، هر چند سگ دیوانه باشد.»(3)
اندك اندك آرزوى او تحقق مى‏یافت و بدانچه مى‏خواست نزدیك مى‏شد. او از دیرباز، خواهان شهادت بود و مى‏گفت:
«خدایا بهتر از اینان را نصیب من دار و بدتر از مرا بر اینان بگمار!»

على(علیه‎السلام) به لقاء حق رسید و عدالت، نگاهبان امین و بر پا دارنده مجاهد خود را از دست داد، و بى‏یاور ماند. ستمبارگان از هر سو دست به حریم آن گشودند و به اندازه توان خود اندك اندك از آن ربودند، چندانكه چیزى از آن بر جاى نماند. آنگاه ستم را بر جایش نشاندند و همچنان جاى خود را می‎دارد تا خدا كى خواهد كه زمین پر از عدل و داد شود، از آن پس كه پر از ستم و جور شده است.

چون على(علیه‎السلام) را به خاك سپردند. امام حسن(علیه‎السلام) به منبر رفت و گفت:
«مردم! مردى از میان شما رفت كه از پیشینیان و پسینیان كسى به رتبه او نخواهد رسید. رسول الله پرچم را بدو می‎داد و به رزمگاهش می‎فرستاد و جز با پیروزى باز نمى‏گشت. جبرئیل از سوى راست او بود و میكائیل از سوى چپش. جز هفتصد درهم چیزى به جاى ننهاد و مى‏خواست با آن خادم بخرد.»(4)
جز وصیت كوتاهى كه نوشته شد، از امام وصیت‏هاى دیگرى نیز در سندهاى قدیمى دیده مى‏شود. برخى از آنها را پیش از ضربت خوردن فرموده و برخى را پس از آن كه متوجه دیدار خدا گردید.

پى‏نوشت‎ها:
1. تاریخ ابن اعثم، ج 4، ص 140ـ 139 .
2. انساب الاشراف، ص 499 .
3. نامه 47 .
4. طبقات، ج 3، ص 26 .

برگرفته از کتاب على از زبان على، دكتر سید جعفر شهیدى .

پيشانى عدل و عدالت را شكستند
آن دسته اى كه با على پيمان ببستند

معصوم را ديدى كه مظلومانه كشتند
در سجده گاهى ناجوانمردانه كشتند

يا رب چه صبحى در پى شب هاى او بود
«فُزتُ وربّ الكعبه» بر لب هاى او بود

تا كى شود بى حرمتى در اين ليالى
وقت نماز و كشتن مولى الموالى

اسطوره علم و ولايت را شكستند
ديديد اركان هدايت را شكستند

ديگر اذان گويى نماند از بهر كوفه
بگرفت رنگ خون تمام شهرکوفه

ديگر كه، نان و آب بر ايتام آرد
ديگر كه بر دامن، سر آنان گذارد

ديگر ز سرها، هوش و از تن، عقل ها رفت
شب زنده دارى در كنار نخل ها رفت

آخر همان خار به ديده رفته اش كشت
آن استخوان در گلو بگرفته اش كشت

بانگ منادى را چو بشنيد ام كلثوم
ديگر يتيمى گشتنش گرديد معلوم

آن كس كه اقضى الناس بود و اشجع الناس
تاول زده بر دست زهرايش ز دستاس

مهر و ولايش «اشعرى» در حشر كافى است
مظلوم تر از فاطمه غير از على كيست

(عبدالحسين اشعرى)

چه شب است يا رب امشب كه شكسته قلب ياران
چه شبى كه فيض و رحمت، رسد از خدا چو باران

چه شبى كه تا سحرگاه، زفرشتگان «الله»
بركات آسمانى، برسد به جان نثاران

شب انس و آشنايى است، شب عاشقان مهدى است
شب وصل هر جدايى است، شب اشك رازداران

شب تشنگان ديدار، شب ديدگان بيدار
شب سينه هاى سوزان، شب سوز سوگواران

شب قلب هاى لرزان، شب چشم هاى گريان
شب بندگان خالص، شب راز رستگاران

شب توبه و انابت، شب صدق و معنويت
شب گريه و مناجات، شب شور و شوق ياران

شب نغمه هاى ياربّ، شب ذكر «توبه» بر لب
شب گوش دل سپردن، به سرود جويباران

چه بسا كه تا سحرگاه، سفر شبانه رفتيم
كه مگر نسيم لطفى، بوَزَد در اين بهاران

چه خوش است يا رب امشب، كه خطاى ما ببخشى
ز كرم كنى نگاهى به جميع شرمساران

تو خدايى و خطاپوش، تو بزرگ و اهل احسان
گنه از غلام مسكين، كرم از بزرگواران

تو انيس خلوت دل، تو پناه قلب خسته
تو طبيب چاره سازى، تو كريم روزگاران

دل دردمند ما را، تو شفايى و تو درمان
به تو مبتلا و محتاج، نه منم، كه صد هزاران

به خدائيت خدايا، به مقام اوليايت
به فرشتگان، رسولان، به خشوع خاكساران

شب دلشكستگان را به سحر رسان، خدايا
ز فروغ خود بتابان، به دل اميدواران

(جواد محدّثى)

و سرانجام آخرین جمله ای را که فرمود و به دیدار خدا رفت این بود که: «اشهد ان لا اله الا الله وحده لاشریک له و اشهد ان محمدا عبده و رسوله » این جملات را گفت و در شب جمعه 21 رمضان سال چهل هجرت جهان انسانیت را به داغ نشاند و به فراق ابدی خود مبتلا ساخت.

دست حق حیدر كرار علی
شیر حق حجت دادار علی
مخزن و معدن اسرار علی
سید و سرور و سالار علی
جان به قربان جمالت مولا
كی رسم من به وصالت مولا
چه بگویم كه جه ها كرد عدو
آتش كینه به پا كرد عدو
ای خدا شیعه دلش محزون است
از غم عشق علی مجنون است
این همان ماتم عظمی باشد
سحر آخر مولا باشد
میزبان زینب كبری باشد
او نوازش گر بابا باشد
زیر لب زمزمه دارد زینب
كه دگر آخر كار است امشب
تا علی گشت برون از خانه
عالمی شد ز غمش غمخانه
شد علی شمع و همه پروانه
خیل مرغان ز پی اش مستانه
می سرودند به صد آه و نوا
مرو امشب تو مسجد مولا
مسجد كوفه پر از غوغا شد
گوئیا روز جزا بر پا شد
سند قتل علی امضاء شد
پر ز اندوه دل زهرا شد
تا كه آمد ز شهادت خبرش
بست تكبیر نماز سحرش
حیدر از تیغ جفا شد بیتاب
رفت از هوش میان محراب
رنگ خورشید علی شد مهتاب
چهره اش در یم خون گشت خضاب
ضربه تیغ اگر كاری بود
ذكر مولا به لبش جاری بود

بگشا به سرا پرده جان باب علی را
سرمشق خود ای دل بکن آداب علی را

تا رتبه این مظهر حق رابشناسی
بشمار یکایک همه القاب علی را

فرمان خدا بود که در مسجد احمد
درها همه بستند، مگر باب علی را

زیرا که علی، خانه یکی شد شب میلاد
خود بیت خدا دان، دل حق‏یاب علی را

دنیای دنی، جای کسی همچو علی نیست
آغشت به خون، روی جهان‏تاب علی را

تا رد نکند خالق او، خواهش اورا
ز آن رنگ شهادت زده، محراب علی را