جمع بندی معنا و مفهوم یک حدیث

کارشناس بحث: استاد واسع

سوال:
تفسیر جمله «و لا تَجتَمِعُ عَزيمَةٌ و وَليمَةٌ، مَا أنقَضَ النَّومَ لِعَزائِمِ اليَومِ، و أمحَى الظُّلَمَ لِتَذاكيرِ الهِمَم‏» از خطبه 241 نهج البلاغه چیست؟

پاسخ:
جملات فوق در کتاب گرانسنگ نهج البلاغه بخش خطبه ها آمده است. برای توضیح و تبیین جملات مذکور، مطالب زیر کافی و وافی به نظر می رسد:
امام با سه جمله بسیار پرمعنا و فصیح و بلیغ به مخاطبان خود هشدار مى دهد و راه پیروزى را براى آنها روشن مى سازد.
نخست مى فرماید: «و (بدانید) گرفتن تصمیمهاى محکم (براى رسیدن به اهداف بزرگ) با خوش گذرانى و سفره هاى رنگین سازگار نیست»; (و لاَ تَجْتَمِعُ عَزِیمَةٌ وَ وَلِیمَةٌ)
«و چه بسیار که خواب شبانه تصمیمهاى محکم روز را از میان برده»; (مَا أَنْقَضَ النَّوْمَ لِعَزَائِمِ الْیَوْمِ).
«و تاریکیها خاطره همتهاى بلند را از خاطرها محو کرده است»; (وَ أَمْحَى الظُّلَمَ لِتَذَاکِیرِ الْهِمَمِ!).(0)
امام(علیه السلام) در این بیان کوتاه و فشرده و پر محتوا به چند نکته مهم براى پیروزى و موفقیت در زندگى و در مدیریتها اشاره فرموده است.
1. حفظ آمادگیها در هر حال و در هر شرایط یا به تعبیرى که امام فرموده: کمربندها را محکم بستن و دامن به کمر زدن.( نکته اول مربوط به جملات قبل است)
2. ترک تن پرورى و خوش گذرانى که نتیجه اى جز سستى و تنبلى ندارد.
3. مبارزه با عوامل فراموشکارى که سبب مى شود انسان گرفتار بى برنامگى و ضعف و زبونى شود.
4. بالا بردن افق همّتها و مبارزه با هر چیزى که همّت را سست و ضعیف مى کند و پایین مى آورد.
هرگاه این اصول چهار گانه مورد توجّه مدیران جوامع اسلامى قرار گیرد، به یقین مى توانند بر همه مشکلات پیروز شوند.
نکته: زیانهاى خوشگذرانى و پرخورى
آنچه در خطبه بالا در این زمینه آمد، به صورت گسترده در روایات اسلامى از آن یاد شده است.
در حدیثى از رسول خدا مى خوانیم که فرمود: «لا تُمیتُوا الْقُلُوبَ بِکَثْرَةِ الطَّعامِ وَ الشَّرابِ فَإِنَّ الْقُلُوبَ تَمُوتُ کَالزُّرُوعِ إذا کَثُرَ عَلَیْهَا الْماءُ; دلهاى خود را با فزونى طعام و آب نمیرانید (و پرخورى نکنید) زیرا دل مى میرد همچون زراعتها که آب زیاد بر آن بفرستند».[1]
در حدیث دیگرى از همان حضرت مى خوانیم: «اَلْقَلْبُ یَمُجُّ الْحِکْمَةَ عِنْدَ امْتِلاءِ الْبَطْنِ; دل علم و دانش را از خود بیرون مى کند هنگامى که شکم پر از غذا شود».[2]
نیز در حدیثى از همان حضرت مى خوانیم: «مَنْ قَلَّ أکْلُهُ صَفا فِکْرُهُ; کسى که کمتر غذا بخورد فکرش صاف و نورانى مى شود».[3]
سرانجام در حدیث چهارم از آن حضرت مى خوانیم: «إیّاکُمْ وَ فُضُولَ الْمَطْعَمِ فَإِنَّهُ یَسِمُ الْقَلْبَ بِالْقَسْوَةِ وَ یُبْطِىءُ بِالْجَوارِحِ لِلطّاعَةِ وَ یَصِمُ الْهِمَمَ عَنْ سِماعِ الْمَوْعِظَةِ; از پرخورى بپرهیزید که بر قلب علامت قساوت مى نهد و اعضا را از اطاعت حق باز مى دارد و عقول را از شنیدن موعظه کر مى کند».[4]
امیرمؤمنان على(علیه السلام) نیز در نامه معروف «عثمان بن حنیف» در پاسخ کسانى که مى گفتند: على با این غذاى کم و ساده چگونه مى تواند در مقابل قهرمانان در میدان جنگ بایستد مى فرماید: «أَلاَ وَ إِنَّ الشَّجَرَةَ الْبَرَیَّةَ أَصْلَبُ عُوداً وَ الرَّوَاتِعُ الْخَضِرَةَ أرَقُّ جُلُوداً وَ النَّبَاتَاتِ الْغِدْیَةَ أَقْوَى وَقُوداً; بدانید درختان بیابانى چوبشان محکم تر و درختان سرسبز (که در کنار نهرها مى رویند) پوستشان نازک تر و گیاهان صحرایى آتششان قوى تر و خاموشى آنها دیرتر است».[5]
تعبیر به ولیمه در کلام امام کنایه از هرگونه لذت و خوشگذرانى است و تنها به خوردن و خوراک محدود نمى شود.
شاعر معروف عرب «متنبى» نیز در این زمینه مى گوید:
بِقَدْرِ الْکَدِّ تُکْتَسَبُ الْمَعالی *** وَ مَنْ طَلَبَ الْعُلى سَهَرَ اللّیالی
تَرُومُ الْعِزَّ ثُمَّ تَنامُ لَیْلاً *** یَغُوثُ الْبَحْرَ مَنْ طَلَبَ اللَّئالی
به اندازه کوشش و زحمت افتخارات به دست مى آید و کسى که طالب افتخار و برترى است، باید شب بیدار بماند.
تو عزت مى خواهى سپس تمام شب را تا به صبح مى خوابى در حالى که آنها که طالب لؤلؤ و گوهرند باید در دریا فرو روند.
تاریخ زندگى اقوام مختلف نیز آنچه را در این روایات و خطبه بالا آمده است، تصدیق و تأیید مى کند. اقوامى در دنیا به اوج قدرت رسیدند که سخت کوش و پرتوان بودند; ولى اقوام و افراد خوش گذران و تن پرور همواره عقب افتاده و سر افکنده بودند.[6]

منابع:
0.خطبه 241 نهج البلاغه
[1] . مکارم الاخلاق ص 150.

[2] . مجموعه ورام ، ج 2ص 119.

[3] . عیون الحکم و المواعظ( للیثی) ص 456.

[4] . بحار الانوار، ج 69 ص 199.

[5] . نهچ البلاغه (صبحی صالح) ص 418.

[6] . آدرس سایت: http://makarem.ir/nahjolbalaghe/?lid=0&view=1# .

دقیقا همینطوره. ممنون از شما دوست عزیز . اگر امکانش هست بیاین بخش هایی از نهج البلاغه رو تحلیل کنید خلی خوبه

سوال: تفسیر جمله «و لا تَجتَمِعُ عَزيمَةٌ و وَليمَةٌ، مَا أنقَضَ النَّومَ لِعَزائِمِ اليَومِ، و أمحَى الظُّلَمَ لِتَذاكيرِ الهِمَم‏» از خطبه 241 نهج البلاغه چیست؟

پاسخ:

جملات فوق در کتاب گرانسنگ نهج البلاغه بخش خطبه ها شماره 241 آمده است. برای توضیح و تبیین جملات مذکور، مطالب زیر که در شرح جملات فوق توسط آیه الله مکارم شیرازی (حفظه الله) بیان شده است کافی و وافی به نظر می رسد:
امام با سه جمله بسیار پرمعنا و فصیح و بلیغ به مخاطبان خود هشدار مى دهد و راه پیروزى را براى آنها روشن مى سازد.
نخست مى فرماید: «و (بدانید) گرفتن تصمیمهاى محکم (براى رسیدن به اهداف بزرگ) با خوش گذرانى و سفره هاى رنگین سازگار نیست»; (و لاَ تَجْتَمِعُ عَزِیمَةٌ وَ وَلِیمَةٌ)
«و چه بسیار که خواب شبانه تصمیمهاى محکم روز را از میان برده»; (مَا أَنْقَضَ النَّوْمَ لِعَزَائِمِ الْیَوْمِ).
«و تاریکی ها خاطره همتهاى بلند را از خاطرها محو کرده است»; (وَ أَمْحَى الظُّلَمَ لِتَذَاکِیرِ الْهِمَمِ!).
امام(علیه السلام) در این بیان کوتاه و فشرده و پر محتوا به چند نکته مهم براى پیروزى و موفقیت در زندگى و در مدیریت ها اشاره فرموده است.
1. حفظ آمادگی ها در هر حال و در هر شرایط یا به تعبیرى که امام فرموده: کمربندها را محکم بستن و دامن به کمر زدن.( نکته اول مربوط به جملات قبلی است که در سوال نیامده است)
2. ترک تن پرورى و خوش گذرانى که نتیجه اى جز سستى و تنبلى ندارد.
3. مبارزه با عوامل فراموش کارى که سبب مى شود انسان گرفتار بى برنامگى و ضعف و زبونى شود.
4. بالا بردن افق همّت ها و مبارزه با هر چیزى که همّت را سست و ضعیف مى کند و پایین مى آورد.
هرگاه این اصول چهار گانه مورد توجّه مدیران جوامع اسلامى قرار گیرد، به یقین مى توانند بر همه مشکلات پیروز شوند.
نکته: زیانهاى خوش گذرانى و پرخورى
آنچه در خطبه بالا در این زمینه آمد، به صورت گسترده در روایات اسلامى از آن یاد شده است.
در حدیثى از رسول خدا مى خوانیم که فرمود: «لا تُمیتُوا الْقُلُوبَ بِکَثْرَةِ الطَّعامِ وَ الشَّرابِ فَإِنَّ الْقُلُوبَ تَمُوتُ کَالزُّرُوعِ إذا کَثُرَ عَلَیْهَا الْماءُ; دلهاى خود را با فزونى طعام و آب نمیرانید (و پرخورى نکنید) زیرا دل مى میرد همچون زراعتها که آب زیاد بر آن بفرستند».[1]
در حدیث دیگرى از همان حضرت مى خوانیم: «اَلْقَلْبُ یَمُجُّ الْحِکْمَةَ عِنْدَ امْتِلاءِ الْبَطْنِ; دل علم و دانش را از خود بیرون مى کند هنگامى که شکم پر از غذا شود».[2]
نیز در حدیثى از همان حضرت مى خوانیم: «مَنْ قَلَّ أکْلُهُ صَفا فِکْرُهُ; کسى که کمتر غذا بخورد فکرش صاف و نورانى مى شود».[3]
سرانجام در حدیث چهارم از آن حضرت مى خوانیم: «إیّاکُمْ وَ فُضُولَ الْمَطْعَمِ فَإِنَّهُ یَسِمُ الْقَلْبَ بِالْقَسْوَةِ وَ یُبْطِىءُ بِالْجَوارِحِ لِلطّاعَةِ وَ یَصِمُ الْهِمَمَ عَنْ سِماعِ الْمَوْعِظَةِ; از پرخورى بپرهیزید که بر قلب علامت قساوت مى نهد و اعضا را از اطاعت حق باز مى دارد و عقول را از شنیدن موعظه کر مى کند».[4]
امیرمؤمنان على(علیه السلام) نیز در نامه معروف «عثمان بن حنیف» در پاسخ کسانى که مى گفتند: على با این غذاى کم و ساده چگونه مى تواند در مقابل قهرمانان در میدان جنگ بایستد مى فرماید: «أَلاَ وَ إِنَّ الشَّجَرَةَ الْبَرَیَّةَ أَصْلَبُ عُوداً وَ الرَّوَاتِعُ الْخَضِرَةَ أرَقُّ جُلُوداً وَ النَّبَاتَاتِ الْغِدْیَةَ أَقْوَى وَقُوداً; بدانید درختان بیابانى چوبشان محکم تر و درختان سرسبز (که در کنار نهرها مى رویند) پوستشان نازک تر و گیاهان صحرایى آتششان قوى تر و خاموشى آنها دیرتر است».[5]
تعبیر به ولیمه در کلام امام کنایه از هرگونه لذت و خوشگذرانى است و تنها به خوردن و خوراک محدود نمى شود.
شاعر معروف عرب «متنبى» نیز در این زمینه مى گوید:
بِقَدْرِ الْکَدِّ تُکْتَسَبُ الْمَعالی *** وَ مَنْ طَلَبَ الْعُلى سَهَرَ اللّیالی
تَرُومُ الْعِزَّ ثُمَّ تَنامُ لَیْلاً *** یَغُوثُ الْبَحْرَ مَنْ طَلَبَ اللَّئالی
به اندازه کوشش و زحمت افتخارات به دست مى آید و کسى که طالب افتخار و برترى است، باید شب بیدار بماند.
تو عزت مى خواهى سپس تمام شب را تا به صبح مى خوابى در حالى که آنها که طالب لؤلؤ و گوهرند باید در دریا فرو روند.
تاریخ زندگى اقوام مختلف نیز آنچه را در این روایات و خطبه بالا آمده است، تصدیق و تأیید مى کند. اقوامى در دنیا به اوج قدرت رسیدند که سخت کوش و پرتوان بودند; ولى اقوام و افراد خوش گذران و تن پرور همواره عقب افتاده و سر افکنده بودند.[6]