جمع بندی اثر دعا و ارتباط آن با مسائل کلان اقتصادی و سیاسی جامعه

با سلام و عرض ادب و آرزوي توفيق روزافزون.

برای تبیین تاثیر دعا در زندگی، نخست نکاتی را تقدیم می کنم و نهایتا ناظر به پرسش شما پاسخ نهایی را عرض می کنم:

مقدمه
اگر خداوند را عالم و قادر و بخشنده و مهربان و حکیم بدانیم، هیچ گاه نسبت به او بدگمان نمی شویم و اگر در موردی دعا برآورده نمی شود و یا تاخیر در اجابت دعا می شود، آن را ناشی از علل و عوامل دیگر می دانیم.

در دعای افتتاح می خوانیم: «اگر حاجتم را دیر برآوردی، از سر نادانی بر تو تندی کردم، ‌در صورتی که تأخیر در اجابت حاجتم برایم بهتر بوده است، زیرا تو به امور آگاهی».

پس نباید نسبت به خداوند بدگمان شد و برآورده نشدن دعا و یا تاخیر در برآورده شدن دعا را به معنای بُخل و بی توجهی خدا گرفت. آری، خداوند در اجابت تاخیر می دهد اما نه از روی بُخل بلکه از روی حکمت و خیرخواهی.

همچنین گاهی دعا برآورده نمی شود اما دلیلش وجود موانع و فقدان شرایطی است که به ما باز می گردد نه خدا.

در واقع، در مورد اجابت دعا با سه فرض روبرو هستیم: اجابت دعا به همان شکلی که می خواستیم؛ اجابت دعا به شکل و شمایل دیگر و یا همراه با تاخیر؛ عدم اجابت دعا به خاطر فقدان شروط و وجود موانع.

چون فرض اول بحثی ندارد، در ادامه، در دو بخش به بررسی این مباحث می پردازیم: تغییر و تاخیر در اجابت دعا؛ منشا عدم اجابت دعا.

بخش اول: تغییر و تاخیر در اجابت دعا

تمامی دعاهایی که ما نسبت به خداوند انجام می دهیم و او را به منظور خاص فرا می خوانیم، از جانب خداوند شنیده می شود و آنهایی که شرایطش را دارند و مانعی ندارند، مستجاب می گردند. نهایتا شکل و شمایل استجابت دعا متنوع است: گاهی همان لحظه است و گاهی با تاخیر رخ می دهد؛ گاهی در این دنیا حاصل می شود و گاهی به آخرت حواله داده می شود؛ گاهی به همان شکلی است که طلب کرده ایم و گاهی به همان شکلی مستجاب می شود که خداوند خودش به صلاح ما می داند. اما در هر صورت، دعای ما در صورت وجود شرایط و فقدان موانع، مستجاب می شود چرا که خداوند خودش وعده داده بود که هر دعایی را مستجاب می کند: « وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادي عَنِّي فَإِنِّي قَريبٌ أُجيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْيَسْتَجيبُوا لي‏ وَ لْيُؤْمِنُوا بي‏ لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ»(1)؛ یعنی: «و هنگامى كه بندگان من، از تو در باره من سؤال كنند، (بگو:) من نزديكم! دعاى دعا كننده را، به هنگامى كه مرا مى‏خواند، پاسخ مى‏گويم! پس بايد دعوت مرا بپذيرند، و به من ايمان بياورند، تا راه يابند(و به مقصد برسند)».

آری، گاهی اجابت دعا تاخیر می افتد و یا گاهی به شکل وشمایل دیگری اجابت می شود که خدا خودش صلاح می داند. این تغییر یا تاخیر در اجابت دعا نیز ناشی از بُخل او نیست بلکه ناشی از حکمت و خیرخواهی او است که ما کاملا به جوانب مختلفش آگاهی نداریم.

در این راستا، امیرمؤمنان(ع) می فرماید: «دیر اجابت نمودن خدا، ‌تو را ناامید نکند که همانا بخشش،‌ بسته به مقدار درخواست است و چه بسا در اجابت دعای تو تأخیر رخ دهد تا درخواست تو طولانی تر گردد و بخشش او کامل تر شود. چه بسا چیزی را خواسته ای و تو را نداده و بهتر از آن را در این دنیا یا آن دنیا داده و یا بهتر آن بوده که آن را از تو باز دارد. چه بسا چیزی را طلب نمودی که اگر به تو می داد،‌ تباهی دین و دنیای خود را در آن می دیدی».(2)

همچنین امام صادق(ع) می فرماید: «وقتی مؤمنی دعا می کند،‌ خداوند به ملائکه می فرماید: دعایش را مستجاب نمودم، ولی آن را نگه دارید و عطا نکنید که من دوست دارم صدای این بندة مؤمن را بشنوم. بنده‌ای هم هست که دعا می کند و خداوند می فرماید: زود حاجتش را بدهید که آوازش را دوست ندارم».(3)

امام صادق(ع) می فرماید: «روز قیامت خداوند متعال می فرماید: ای بندة من!‌ تو مرا خواندی و من اجابتت را به تأخیر انداختم. اکنون ثواب و پاداش تو چنین و چنان است. پس مؤمن آرزو می کند که کاش هیچ دعایی از او در دنیا اجابت نمی شد، برای آن ثواب و پاداش نیک که می بیند».(4)

امام سجاد(ع) می فرماید: «دعای مؤمن یکی از سه فایده را دارد: یا برای او ذخیره می گردد یا در دنیا برآورده
می‌شود یا بلایی را که می خواست به او برسد،‌ از وی می‌گرداند».(5

بخش دوم: منشا عدم اجابت دعا

مطلب بعدی این که اجابت دعا شرایط و موانعی دارد که گاهی به همین جهت، خداوند آن را مستجاب نمی کند.

براى استجابت دعا باید شرایطى را آماده نمود و موانعى را برطرف ساخت.

مثلا کسی که ارتباط خوبی با خدا ندارد و فقط هنگام مصیبت و مشکلات به او مراجعه می کند، شایستگی برآورده شدن دعا را ندارد. به همین جهت، قرآن کسانى را که فقط در هنگام گرفتارى و مشکلات دعا مى‏کنند، نکوهش کرده است: «وقتى به انسان، گرفتارى و غمى روى مى‏آورد، ما را در هر حال (خواب و بیدارى، نشسته و ایستاده) بخواند و چون گرفتاریش را برطرف کنیم، برود (و از ارتباط خود با خدا از جهت کمیت و کیفیت بکاهد و گاهى قطع نماید، به گونه‏اى که) گویى اصلاً ما را براى گرفتارى که به او رسیده بود، نخوانده است!».(6)

امام صادق (ع) مى‏فرماید: «کسى که پیش‏دستى در دعا نکند و فقط در وقت نزول بلا دست به دعا بردارد، دعایش در آن وقت مستجاب نگردد و فرشتگان گویند: این آواز را نشناسیم». در روایت دیگرى آمده که «به او مى‏گویند: تا امروز کجا بودى؟!».(7)

خداوند به حضرت داوود(ع) فرمود: «مرا در روزهاى خوش و آسایش یاد کن تا من دعاى تو را در روزهاى گرفتارى و سختى اجابت کنم».(8)

همچنین گاهی دعا از صمیم قلب نیست و یا شخص هنوز مطمئن نیست که خداوند صدایش را می شنود و در صورت صلاحدیدش آن را برآورده می سازد. در این راستا، امام صادق(ع) فرمود: «خدا دعایى را که از دل غافل و بى خبر برخیزد، مستجاب نمى‏کند. پس وقتى دعا می‌کنى، از عمق دل به او روى آور (و دلت را با زبانت همراه گردان) و سپس به اجابت دعایت مطمئن باش».(9)

همچنین گاهی شخص خدا را می خواند اما همیشه چشم به دست دیگران دارد. در واقع، اگرچه با خدا راز و نیاز می کند اما امیدش به مردم است. امام صادق(ع) فرمود: «هرگاه یکى از شما بخواهد که هر چه از خدا درخواست مى‏کند، خدا به او عطا فرماید، باید از همه مردم ناامید و مأیوس گردد و هیچ امیدى جز به درگاه خدا نداشته باشد».(10)

همچنین گاهی پیش می آید که شخص دعا می کند اما خودش هیچ تلاشی در آن راستا ندارد. در واقع، این تلقی از دعا کاملا نادرست است که خدا خودش کارها را از طریق معجزه درست می کند و نیازی به تلاش و کوشش من نیست. می دانیم که خداوند کارها را از طریق اسبابش پیش می برد. از این رو، گاهی لازم است ما نیز تلاش کنیم و ضمنا به حمایت الهی دلگرم باشیم.

در این راستا، پیامبر اکرم(ص) فرمود: «الداعى بلا عمل کالرامى بلا وتر؛ کسى که دعا مى‏کند و به دنبال آن تلاش و عمل نمى‏کند، مانند آن است که بى چله کمان تیر مى‏اندازد».(11) مثلا کسی که خواستار کار و پول است، باید تلاشی در این زمینه بکند تا خداوند درهای رحمتش را بگشاید. بارها شده که کسی از طریق تلاش و کوششی که در یک زمینه داشته، مورد توجه دیگران قرار می گیرد و برای کارهای مهمتر از او دعوت می شود.

گاهی هم دعا برآورده نمی شود چرا که ما گناهکاریم. حتما شنیده اید که گناه مانع برآورده شدن دعا است.

مردى به امام علی (علیه السلام) عرض کرد: خداوند مى‏فرماید: «ادعونى استجب لکم» پس چرا ما دعا مى‏کنیم، ولى اجابت نمى‏شود، حضرت فرمود: چون دل‏هاى شما در هشت مورد خیانت و بى وفایى کرد:

خدا را شناختید، ولى حقش را آن گونه که بر شما واجب بود، ادا نکردید. از این رو آن معرفت به کار شما نیامد؛

به پیامبر خدا ایمان آوردید، ولى در عمل، با سنت و روش او مخالفت کردید؛

کتاب خدا (قرآن) را خواندید، ولى در عمل با آن مخالفت کردید؛

گفتید از آتش دوزخ مى‏ترسیم، ولى در همه حالات به واسطه گناهان خود به سوى جهنم مى‏روید؛

گفتید به بهشت تمایل و رغبت داریم، ولى کارهایى انجام مى‏دهید که شما را از بهشت دور مى‏سازد؛

نعمت‏هاى خدا را استفاده مى‏کنید، ولى شکر و سپاس گزارى نمى‏کنید؛

خداوند فرمود: شیطان دشمن شما است، شما نیز او را دشمن گیرید اما شما به زبان او را لعن مى‏کنید، ولى در عمل با او دوستى مى‏نمایید و از او اطاعت مى‏کنید؛

عیب‏هاى مردم را برابر دیدگان‏تان قرار دادید و عیب‏هاى خود را پشت سرانداختید، در نتیجه کسى را ملامت مى‏کنید اما خود به ملامت سزاوارتر هستید.

با این وضع چه دعایى از شما مستجاب گردد، در صورتى که شما راه‏ها و درهاى دعا را به روى خود بسته‏اید؟! پس تقوا پیشه کنید؛ کارهایتان را اصلاح کنید؛ امر به معروف و نهى از منکر کنید تا خدا دعایتان را مستجاب کند.(12)

نتیجه گیری:

بنا بر آنچه گذشت روشن می شود که خداوند هیچ بُخلی ندارد تا دعای ما را برآورده سازد و ما را به خواسته هایمان برساند اما گاهی بواسطه مصالحی، در برآورده کردن دعای ما تاخیر می اندازد و یا آن را به شکل و شمایل دیگری به ما می دهد که صلاحمان باشد. نباید فراموش کنیم که اساسا ما در این دنیا همواره به نعمات و شرور امتحان می شویم تا عیار بندگی خودمان را بروز دهیم. اساسا خلقت در مشکلات و سختی، بخشی از مشیت الهی است برای پرورش و تکامل بندگان.

به این آیات بنگرید: « وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرينَ؛ الَّذينَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصيبَةٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ؛ أُولئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ»(13)؛ قطعاً همه شما را با چيزى از ترس، گرسنگى، و كاهش در مالها و جانها و ميوه‏ها، آزمايش مى‏كنيم؛ و بشارت ده به استقامت‏كنندگان. آنها كه هر گاه مصيبتى به ايشان مى‏رسد، مى‏گويند: «ما از آنِ خدائيم؛ و به سوى او بازمى‏گرديم.» اينها، همانها هستند كه الطاف و رحمت خدا شامل حالشان شده؛ و آنها هستند هدايت‏يافتگان.

همچنین روشن شد که گاهی هم دعا بدین جهت برآورده نمی شود که ما شرایطش را فراهم نکردیم و مثلا گناهکاریم و خیرات را از خودمان دور کرده ایم. دراین صورت، مَثَل ما مَثَل کسی است که ظرفش را وارونه در برابر آسمان بارانی می گذارد و گلایه می کند چرا آبی جمع نکردم؛ و یا شبیه کسی است که پشت به نور می ایستد و از تاریکی شکوه می کند.

بنابراین، اگر دعایی می کنیم تا به شغل و ثروت و موقعیت بهتر برسیم، باید به این مطالب توجه کنیم که اولا خدا عالم است و صدای ما را می شنود و قادر است دعای ما را برآورده است و خیرخواه است و خواستش برآورده کردن دعای ما است؛ ثانیا اما با این حال، گاهی دعای ما برآورده نمی شود که دو علت دارد: گاهی به خاطر وجود مصالح و مفاسدی است که در این زمینه وجود دارد و ما از آن بی خبریم و فقط خدا از آن آگاه است و به همین جهت، در برآورده کردن دعا تاخیر و تغییر ایجاد می کند و گاهی حتی آن را به صورت پاداش اخروی تغییر می دهد و در این دنیا آن خواسته را برآورده نمی سازد. گاهی هم به خاطر وجود موانع و فقدان شروطی است که مقصرش ما هستیم؛ یعنی چون گناهکاریم و با خدا مانوس نیستیم و ... به مثابه کسی می شویم که ظرفمان را وارونه در برابر رحمت الهی قرار داده ایم.

کوتاه سخن این که در هنگام دعا باید تلاش کرد و تمامی شروط اجابت دعا را برآورده کرد و ضمنا به خیر و رحمت الهی امیدوار بود و همچنین خوشبین بود که در این مورد مفسده ای نیست که مانع از تغییر و تاخیر در اجابت دعا بشود. اما با این حال، اگر دعا برآورده نشد، نباید نسبت به خدا بدگمان شد چرا که ممکن است به خاطر وجود مفاسد خارجی و یا وجود موانعی از جانب ما دعا برآورده نشده است و چه بسا بهتر از آن در زمان و موقعیت دیگری به ما برسد.

بنابراین، بکوشید و به خیر و رحمت الهی امیدوار باشید؛ به این امید که زندگی بهتری برای خود در دنیا و آخرت رقم بزنید و همواره برای خودتان این جمله را تکرار کنید که در محضر خدا هستید و قرار است امتحان شوید و صبوری کنید تا عیار بندگی و رضایت شما بروز یابد و لایق درود و رحمت ویژه الهی قرار بگیرید و بدانید که خدا با صابران است.

در پناه خداوند موفق و پیروز باشید@};-

پی نوشت‌ها:
1. بقره: 186
2. نهج البلاغه، نامه 31.
3. اصول کافی، ج 4، ص 245.
4. همان، ص 247.
5. تحف العقول، ص 202.
6. یونس: 12.
7. اصول کافى، ج 4، ص 219.
8. بحارالانوار، ج 93، ص 381.
9. همان، ص 305.
10. عدة الداعى، ص 97.
11. همان.
12. بحارالانوار، ج 93، ص 376 و 377.
13. بقره: 155-157

پرسش:
چیزی که اخیرا ذهنم رو مشغول کرده اینکه که چطور وقتی روزانه تعداد زیادی کارگر اخراج میشوند و جامعه دچار بحران اقتصادی شده میشود، به مجرب بودن یکسری از دعاها یقین داشته باشیم؟ مثلا دعاهایی برای پیدا کردن شغل، یا دعا برای پیدا روزی و مسائل مادی گفته میشه مجرب هست و .... بنده میدونم که یکی از شرایط استجابت دعا این هست که همین الان باور داشته باشی که خدا بهت اونو داده است و در قدرت الهی هیچ شکی نداشته باشد. سوالی که به وجود میاد اینه که مثلا توصیه میشود فلان ختم رو با رعایت شرایطش ( مثل گناه نکردن، نماز اول وقت، ادای حقوق والدین، در زمان و مکانش انجام دادن،رعایت و ادا کردن حق الناس، انجام واجبات و و و ......) انجام بدی جواب میگیری. بعد چطوره که این همه از مردم دچار مشکلات میشنوند؟ آیا اونها به یکباره کافر شدند؟ آیا اونها نماز نمیخوانند؟ حالا یک بُعدش که مطمئنا انتخابات سیاسی خودشون هست که نتایج رو دارن میبینند، تنها همین که یکسری مسائل ادعیه شخصی با شرایط انجام بشود میتواند موثر باشد؟ و این هم در نظر گرفته شود که در آن واحد نمیتوانیم جامعه را تغییر بدهیم. آیا باید سوخت و ساخت یا دعا میتواند یه روزنه نجات باشد به تنهایی؟

پاسخ:
برای تبیین تاثیر دعا در زندگی، نخست نکاتی را تقدیم می کنم و نهایتا ناظر به پرسش شما پاسخ نهایی را عرض می کنم:

مقدمه

اگر خداوند را عالم و قادر و بخشنده و مهربان و حکیم بدانیم، هیچ گاه نسبت به او بدگمان نمی شویم و اگر در موردی دعا برآورده نمی شود و یا تاخیر در اجابت دعا می شود، آن را ناشی از علل و عوامل دیگر می دانیم.

در دعای افتتاح می خوانیم: «اگر حاجتم را دیر برآوردی، از سر نادانی بر تو تندی کردم، ‌در صورتی که تأخیر در اجابت حاجتم برایم بهتر بوده است، زیرا تو به امور آگاهی».

پس نباید نسبت به خداوند بدگمان شد و برآورده نشدن دعا و یا تاخیر در برآورده شدن دعا را به معنای بُخل و بی توجهی خدا گرفت. آری، خداوند در اجابت تاخیر می دهد اما نه از روی بُخل بلکه از روی حکمت و خیرخواهی.

همچنین گاهی دعا برآورده نمی شود اما دلیلش وجود موانع و فقدان شرایطی است که به ما باز می گردد نه خدا.

در واقع، در مورد اجابت دعا با سه فرض روبرو هستیم: اجابت دعا به همان شکلی که می خواستیم؛ اجابت دعا به شکل و شمایل دیگر و یا همراه با تاخیر؛ عدم اجابت دعا به خاطر فقدان شروط و وجود موانع.

چون فرض اول بحثی ندارد، در ادامه، در دو بخش به بررسی این مباحث می پردازیم: تغییر و تاخیر در اجابت دعا؛ منشا عدم اجابت دعا.

بخش اول: تغییر و تاخیر در اجابت دعا

تمامی دعاهایی که ما نسبت به خداوند انجام می دهیم و او را به منظور خاص فرا می خوانیم، از جانب خداوند شنیده می شود و آنهایی که شرایطش را دارند و مانعی ندارند، مستجاب می گردند. نهایتا شکل و شمایل استجابت دعا متنوع است: گاهی همان لحظه است و گاهی با تاخیر رخ می دهد؛ گاهی در این دنیا حاصل می شود و گاهی به آخرت حواله داده می شود؛ گاهی به همان شکلی است که طلب کرده ایم و گاهی به همان شکلی مستجاب می شود که خداوند خودش به صلاح ما می داند. اما در هر صورت، دعای ما در صورت وجود شرایط و فقدان موانع، مستجاب می شود چرا که خداوند خودش وعده داده بود که هر دعایی را مستجاب می کند: « وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادي عَنِّي فَإِنِّي قَريبٌ أُجيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْيَسْتَجيبُوا لي‏ وَ لْيُؤْمِنُوا بي‏ لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ»(1)؛ یعنی: «و هنگامى كه بندگان من، از تو در باره من سؤال كنند، (بگو:) من نزديكم! دعاى دعا كننده را، به هنگامى كه مرا مى‏خواند، پاسخ مى‏گويم! پس بايد دعوت مرا بپذيرند، و به من ايمان بياورند، تا راه يابند(و به مقصد برسند)».

آری، گاهی اجابت دعا تاخیر می افتد و یا گاهی به شکل وشمایل دیگری اجابت می شود که خدا خودش صلاح می داند. این تغییر یا تاخیر در اجابت دعا نیز ناشی از بُخل او نیست بلکه ناشی از حکمت و خیرخواهی او است که ما کاملا به جوانب مختلفش آگاهی نداریم.

در این راستا، امیرمؤمنان(ع) می فرماید: «دیر اجابت نمودن خدا، ‌تو را ناامید نکند که همانا بخشش،‌ بسته به مقدار درخواست است و چه بسا در اجابت دعای تو تأخیر رخ دهد تا درخواست تو طولانی تر گردد و بخشش او کامل تر شود. چه بسا چیزی را خواسته ای و تو را نداده و بهتر از آن را در این دنیا یا آن دنیا داده و یا بهتر آن بوده که آن را از تو باز دارد. چه بسا چیزی را طلب نمودی که اگر به تو می داد،‌ تباهی دین و دنیای خود را در آن می دیدی».(2)

همچنین امام صادق(ع) می فرماید: «وقتی مؤمنی دعا می کند،‌ خداوند به ملائکه می فرماید: دعایش را مستجاب نمودم، ولی آن را نگه دارید و عطا نکنید که من دوست دارم صدای این بندة مؤمن را بشنوم. بنده‌ای هم هست که دعا می کند و خداوند می فرماید: زود حاجتش را بدهید که آوازش را دوست ندارم».(3)

امام صادق(ع) می فرماید: «روز قیامت خداوند متعال می فرماید: ای بندة من!‌ تو مرا خواندی و من اجابتت را به تأخیر انداختم. اکنون ثواب و پاداش تو چنین و چنان است. پس مؤمن آرزو می کند که کاش هیچ دعایی از او در دنیا اجابت نمی شد، برای آن ثواب و پاداش نیک که می بیند».(4)

امام سجاد(ع) می فرماید: «دعای مؤمن یکی از سه فایده را دارد: یا برای او ذخیره می گردد یا در دنیا برآورده
می‌شود یا بلایی را که می خواست به او برسد،‌ از وی می‌گرداند».(5)

بخش دوم: منشا عدم اجابت دعا

مطلب بعدی این که اجابت دعا شرایط و موانعی دارد که گاهی به همین جهت، خداوند آن را مستجاب نمی کند. براى استجابت دعا باید شرایطى را آماده نمود و موانعى را برطرف ساخت.

مثلا کسی که ارتباط خوبی با خدا ندارد و فقط هنگام مصیبت و مشکلات به او مراجعه می کند، شایستگی برآورده شدن دعا را ندارد. به همین جهت، قرآن کسانى را که فقط در هنگام گرفتارى و مشکلات دعا مى‏کنند، نکوهش کرده است: «وقتى به انسان، گرفتارى و غمى روى مى‏آورد، ما را در هر حال (خواب و بیدارى، نشسته و ایستاده) بخواند و چون گرفتاریش را برطرف کنیم، برود (و از ارتباط خود با خدا از جهت کمیت و کیفیت بکاهد و گاهى قطع نماید، به گونه‏اى که) گویى اصلاً ما را براى گرفتارى که به او رسیده بود، نخوانده است!».(6)

امام صادق (ع) مى‏فرماید: «کسى که پیش‏دستى در دعا نکند و فقط در وقت نزول بلا دست به دعا بردارد، دعایش در آن وقت مستجاب نگردد و فرشتگان گویند: این آواز را نشناسیم». در روایت دیگرى آمده که «به او مى‏گویند: تا امروز کجا بودى؟!».(7)

خداوند به حضرت داوود(ع) فرمود: «مرا در روزهاى خوش و آسایش یاد کن تا من دعاى تو را در روزهاى گرفتارى و سختى اجابت کنم».(8)

همچنین گاهی دعا از صمیم قلب نیست و یا شخص هنوز مطمئن نیست که خداوند صدایش را می شنود و در صورت صلاحدیدش آن را برآورده می سازد. در این راستا، امام صادق(ع) فرمود: «خدا دعایى را که از دل غافل و بى خبر برخیزد، مستجاب نمى‏کند. پس وقتى دعا می‌کنى، از عمق دل به او روى آور (و دلت را با زبانت همراه گردان) و سپس به اجابت دعایت مطمئن باش».(9)

همچنین گاهی شخص خدا را می خواند اما همیشه چشم به دست دیگران دارد. در واقع، اگرچه با خدا راز و نیاز می کند اما امیدش به مردم است. امام صادق(ع) فرمود: «هرگاه یکى از شما بخواهد که هر چه از خدا درخواست مى‏کند، خدا به او عطا فرماید، باید از همه مردم ناامید و مأیوس گردد و هیچ امیدى جز به درگاه خدا نداشته باشد».(10)

همچنین گاهی پیش می آید که شخص دعا می کند اما خودش هیچ تلاشی در آن راستا ندارد. در واقع، این تلقی از دعا کاملا نادرست است که خدا خودش کارها را از طریق معجزه درست می کند و نیازی به تلاش و کوشش من نیست. می دانیم که خداوند کارها را از طریق اسبابش پیش می برد. از این رو، گاهی لازم است ما نیز تلاش کنیم و ضمنا به حمایت الهی دلگرم باشیم. در این راستا، پیامبر اکرم(ص) فرمود: «الداعى بلا عمل کالرامى بلا وتر؛ کسى که دعا مى‏کند و به دنبال آن تلاش و عمل نمى‏کند، مانند آن است که بى چله کمان تیر مى‏اندازد».(11) مثلا کسی که خواستار کار و پول است، باید تلاشی در این زمینه بکند تا خداوند درهای رحمتش را بگشاید. بارها شده که کسی از طریق تلاش و کوششی که در یک زمینه داشته، مورد توجه دیگران قرار می گیرد و برای کارهای مهمتر از او دعوت می شود.

گاهی هم دعا برآورده نمی شود چرا که ما گناهکاریم. حتما شنیده اید که گناه مانع برآورده شدن دعا است. مردى به امام علی (علیه السلام) عرض کرد: خداوند مى‏فرماید: «ادعونى استجب لکم» پس چرا ما دعا مى‏کنیم، ولى اجابت نمى‏شود، حضرت فرمود: چون دل‏هاى شما در هشت مورد خیانت و بى وفایى کرد: خدا را شناختید، ولى حقش را آن گونه که بر شما واجب بود، ادا نکردید. از این رو آن معرفت به کار شما نیامد؛ به پیامبر خدا ایمان آوردید، ولى در عمل، با سنت و روش او مخالفت کردید؛ کتاب خدا (قرآن) را خواندید، ولى در عمل با آن مخالفت کردید؛ گفتید از آتش دوزخ مى‏ترسیم، ولى در همه حالات به واسطه گناهان خود به سوى جهنم مى‏روید؛ گفتید به بهشت تمایل و رغبت داریم، ولى کارهایى انجام مى‏دهید که شما را از بهشت دور مى‏سازد؛ نعمت‏هاى خدا را استفاده مى‏کنید، ولى شکر و سپاس گزارى نمى‏کنید؛ خداوند فرمود: شیطان دشمن شما است، شما نیز او را دشمن گیرید اما شما به زبان او را لعن مى‏کنید، ولى در عمل با او دوستى مى‏نمایید و از او اطاعت مى‏کنید؛ عیب‏هاى مردم را برابر دیدگان‏تان قرار دادید و عیب‏هاى خود را پشت سرانداختید، در نتیجه کسى را ملامت مى‏کنید اما خود به ملامت سزاوارتر هستید. با این وضع چه دعایى از شما مستجاب گردد، در صورتى که شما راه‏ها و درهاى دعا را به روى خود بسته‏اید؟! پس تقوا پیشه کنید؛ کارهایتان را اصلاح کنید؛ امر به معروف و نهى از منکر کنید تا خدا دعایتان را مستجاب کند.(12)

نتیجه گیری:

بنا بر آنچه گذشت روشن می شود که خداوند هیچ بُخلی ندارد تا دعای ما را برآورده سازد و ما را به خواسته هایمان برساند اما گاهی بواسطه مصالحی، در برآورده کردن دعای ما تاخیر می اندازد و یا آن را به شکل و شمایل دیگری به ما می دهد که صلاحمان باشد. نباید فراموش کنیم که اساسا ما در این دنیا همواره به نعمات و شرور امتحان می شویم تا عیار بندگی خودمان را بروز دهیم. اساسا خلقت در مشکلات و سختی، بخشی از مشیت الهی است برای پرورش و تکامل بندگان.

به این آیات بنگرید: « وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرينَ؛ الَّذينَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصيبَةٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ؛ أُولئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ»(13)؛ قطعاً همه شما را با چيزى از ترس، گرسنگى، و كاهش در مالها و جانها و ميوه‏ها، آزمايش مى‏كنيم؛ و بشارت ده به استقامت‏كنندگان. آنها كه هر گاه مصيبتى به ايشان مى‏رسد، مى‏گويند: «ما از آنِ خدائيم؛ و به سوى او بازمى‏گرديم.» اينها، همانها هستند كه الطاف و رحمت خدا شامل حالشان شده؛ و آنها هستند هدايت‏يافتگان.

همچنین روشن شد که گاهی هم دعا بدین جهت برآورده نمی شود که ما شرایطش را فراهم نکردیم و مثلا گناهکاریم و خیرات را از خودمان دور کرده ایم. دراین صورت، مَثَل ما مَثَل کسی است که ظرفش را وارونه در برابر آسمان بارانی می گذارد و گلایه می کند چرا آبی جمع نکردم؛ و یا شبیه کسی است که پشت به نور می ایستد و از تاریکی شکوه می کند.

بنابراین، اگر دعایی می کنیم تا به شغل و ثروت و موقعیت بهتر برسیم، باید به این مطالب توجه کنیم که اولا خدا عالم است و صدای ما را می شنود و قادر است دعای ما را برآورده است و خیرخواه است و خواستش برآورده کردن دعای ما است؛ ثانیا اما با این حال، گاهی دعای ما برآورده نمی شود که دو علت دارد: گاهی به خاطر وجود مصالح و مفاسدی است که در این زمینه وجود دارد و ما از آن بی خبریم و فقط خدا از آن آگاه است و به همین جهت، در برآورده کردن دعا تاخیر و تغییر ایجاد می کند و گاهی حتی آن را به صورت پاداش اخروی تغییر می دهد و در این دنیا آن خواسته را برآورده نمی سازد. گاهی هم به خاطر وجود موانع و فقدان شروطی است که مقصرش ما هستیم؛ یعنی چون گناهکاریم و با خدا مانوس نیستیم و ... به مثابه کسی می شویم که ظرفمان را وارونه در برابر رحمت الهی قرار داده ایم.

کوتاه سخن این که در هنگام دعا باید تلاش کرد و تمامی شروط اجابت دعا را برآورده کرد و ضمنا به خیر و رحمت الهی امیدوار بود و همچنین خوشبین بود که در این مورد مفسده ای نیست که مانع از تغییر و تاخیر در اجابت دعا بشود. اما با این حال، اگر دعا برآورده نشد، نباید نسبت به خدا بدگمان شد چرا که ممکن است به خاطر وجود مفاسد خارجی و یا وجود موانعی از جانب ما دعا برآورده نشده است و چه بسا بهتر از آن در زمان و موقعیت دیگری به ما برسد.

بنابراین، بکوشید و به خیر و رحمت الهی امیدوار باشید؛ به این امید که زندگی بهتری برای خود در دنیا و آخرت رقم بزنید و همواره برای خودتان این جمله را تکرار کنید که در محضر خدا هستید و قرار است امتحان شوید و صبوری کنید تا عیار بندگی و رضایت شما بروز یابد و لایق درود و رحمت ویژه الهی قرار بگیرید و بدانید که خدا با صابران است.

پی نوشت‌ها:
1. بقره: 186
2. سید رضی، نهج البلاغه، انتشارات مشهور، 1379، نامه 31.
3. شیخ کلینی، کافی، انتشارات دار الکتب الاسلامیه، 1365، ج 2، ص 489.
4. همان، صص249-250.
5. ابن شعبه حرانی، تحف العقول، مؤسسة النشر الاسلامي، 1404، ص 280.
6. یونس: 12.
7. شیخ کلینی، کافى، انتشارات دار الکتب الاسلامیه، 1365، ج 2، ص 472.
8. علامه مجلسی، بحارالانوار، انتشارات موسسه الوفاء، 1403، ج 93، ص 381.
9. همان، ص 305.
10. همان، ص304.
11. همان، ص372.
12. همان، ص 376 و 377.
13. بقره: 155-157