جمع بندی چرا خدا به ابليس دستور سجده داد؟

با سلام خدمت شما دوست گرامی
ابلیس حدود شش هزار سال خدا را عبادت کرده است. و از کثرت عبادت در صف فرشته ها قرار گرفت که آنها نیز به علت کثرت عبادت ابلیس گمان می کردند که او از ملائکه است پس قرار گرفتن چنین موجودى [که مدت زیادى مشغول اطاعت پروردگار بوده]،موجب قرار گرفتن او در صف فرشتگان شد
از امام صادق(ع) پرسیدند: آیا ابلیس از ملائکه است یا جزء سایر موجودات آسمانى است؟ فرمود: «نه از ملائکه است و نه از سایر موجودات آسمانى؛ بلکه او جنّ است؛ ولى همراه ملائکه بوده است. ملائکه نیز گمان می‌کردند او از جنس آنهاست، ولى خداوند متعال می‌دانست که چنین نیست. این جریان ادامه یافت تا در جریان سجده بر آدم، راز پنهان ابلیس آشکار گشت». (مجمع البیان، ج 1، ص 163.)

حال که او در صف فرشته ها قرار گرفت در زمان خلقت آدم خدا برای این که مقام آدم را به فرشتگاننشان دهد همچنین برای این که امتحانی برای ابلیس باشد که درون مایه خود را که همان تکبر و خود بزرگ بینی و تمرد از دستور خدا بود را نشان دهد خدا امر کرد که به آدم سجده کنند.«و‌إِذ قُلنَا لِلمَلــئِکةِ اسجدُوا لاَِدمَ...» اما همه فرشته ها سجده کردند بجز ابلیس که واقعا از فرشته ها نبود و خود را در صف آنها قرار داده بود «فَسَجَدَ الملـلـِکَةُ کُلُّهُم أَجمَعونَ إِلاَّ إِبلیس»
علت اصلی امتناع ابلیس از سجده بر آدم خود برتر بینی و عدم توجه به مقام والای انسان بود همان گونه که در این حدیث علت اصلی امر به سجده به ملائکه مقام انسانیت بیان شده است«مردي يهودي از امير المؤمنين ـ عليه السلام ـ پرسيد كه خدا ملائكه را وارد كرد كه براي آدم سجده كنند، آيا از محمد (ص) چنين احترامي كرد؟ علي ـ عليه السلام ـ فرمود: درست است همينطور بود و لكن سجده ملائكه براي آدم اطاعت و عبادت آدم نبود، و ملائكه آدم را در مقابل خدا نپرستيدند، بلكه خداي متعال آنان را بر اين كار وا داشت تا اعترافي باشد از ملائكه بر برتري آدم و رحمتي باشد از خدا براي او، ولي محمد (ص) را فضيلتي بالاتر از اين داد، خداي عز و جل با آن بزرگي و جبروتي كه دارد با تمامي ملائكه اش بر محمد (ص) صلوات و درود فرستاد و مؤمنين را نيز بر صلوات بر او متعبد ساخت...». (ابي منصور طبرسي، الاحتجاج، تحقيق ابراهيم بهادري، و محمد هادي به، اسوه، چاپ اول، 1413 هـ ق، ج1، ص 498 ـ 499.)

از امام صادق(ع) پرسیدند: آیا ابلیس از ملائکه است یا جزء سایر موجودات آسمانى است؟ فرمود: «نه از ملائکه است و نه از سایر موجودات آسمانى؛ بلکه او جنّ است؛ ولى همراه ملائکه بوده است. ملائکه نیز گمان می‌کردند او از جنس آنهاست، ولى خداوند متعال می‌دانست که چنین نیست. این جریان ادامه یافت تا در جریان سجده بر آدم، راز پنهان ابلیس آشکار گشت». (مجمع البیان، ج 1، ص 163.)

سوال:
چرا خدا به ابليس دستور سجده داد با توجه به اينكه او فرشته نبود چرا در جمع ملايك شد و دستور سجده گرفت؟

جواب:
ابلیس حدود شش هزار سال خدا را عبادت کرده است. و از کثرت عبادت در صف فرشته ها قرار گرفت که آنها نیز به علت کثرت عبادت ابلیس گمان می کردند که او از ملائکه است از امام صادق(علیه السلام) پرسیدند: آیا ابلیس از ملائکه است یا جزء سایر موجودات آسمانى است؟ فرمود: «نه از ملائکه است و نه از سایر موجودات آسمانى؛ بلکه او جنّ است؛ ولى همراه ملائکه بوده است. ملائکه نیز گمان می‌کردند او از جنس آنهاست، ولى خداوند متعال می‌دانست که چنین نیست. این جریان ادامه یافت تا در جریان سجده بر آدم، راز پنهان ابلیس آشکار گشت». (1)

حال که او در صف فرشته ها قرار گرفت در زمان خلقت آدم خدا برای این که مقام آدم را به فرشتگان نشان دهد و همچنین برای این که امتحانی برای ابلیس باشد که درون مایه خود را که همان تکبر و خود بزرگ بینی و تمرد از دستور خدا بود را نشان دهد خدا امر کرد که به آدم سجده کنند.«وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْليسَ أَبي‏ وَ اسْتَکْبَرَ وَ کانَ مِنَ الْکافِرينَ»(2) اما همه فرشته ها سجده کردند بجز ابلیس که واقعا از فرشته ها نبود و خود را در صف آنها قرار داده بود «فَسَجَدَ الْمَلائِکَةُ کُلُّهُمْ أَجْمَعُون إِلاَّ إِبْليسَ أَبي‏ أَنْ يَکُونَ مَعَ السَّاجِدينَ»(2)

علت اصلی امتناع ابلیس از سجده بر آدم خود برتر بینی و عدم توجه به مقام والای انسان بود همان گونه که در این حدیث علت اصلی امر به سجده به ملائکه توجه به مقام انسانیت بیان شده است«مردي يهودي از امير المؤمنين (عليه السلام) پرسيد كه خدا ملائكه را وادار كرد كه براي آدم سجده كنند، آيا از محمد (صلی الله علیه و آله) نیز چنين احترامي كرد؟ علي ـ عليه السلام ـ فرمود: درست است همينطور بود ولی سجده ملائكه براي آدم اطاعت و عبادت آدم نبود، و ملائكه آدم را در مقابل خدا نپرستيدند، بلكه خداي متعال آنان را بر اين كار وا داشت تا اعترافي باشد از ملائكه بر برتري آدم و رحمتي باشد از خدا براي او، ولي محمد (ص) را فضيلتي بالاتر از اين داد، خداي عزوجل با آن بزرگي و جبروتي كه دارد با تمامي ملائكه اش بر محمد (صلی الله علیه و آله) صلوات و درود فرستاد و مؤمنين را نيز بر صلوات بر او متعبد ساخت...». (4)

پی نوشت ها:
1- علامه مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، چ بیروت، ج60،صفحه 274، کتاب السماء و العالم، باب ذکر ابلیس و قصصه.
2-بقره:34.
3- حجر: 30.
4- ابي منصور طبرسي، الاحتجاج، تحقيق ابراهيم بهادري، و محمد هادي به، اسوه، چاپ اول، 1413 هـ ق، ج1، ص 498 ـ 499.