جمع بندی وسواس در نظافت و پاکی

اساساً احکام پاکی و نجاست برای این نیست که زندگی مردم مختل شود، بلکه بیشتر برای پیشگیری و اجتناب از نجاست های ظاهری است؛ چون اگر قرار باشد ما از نجاست واقعی اجتناب کنیم، لازم می آید که کل دنیا را نجس بدانیم. باور بفرمایید که ما در مسئله پاکی و نجاست مأمور به ظاهر هستیم و به واقع امر و به حقیقت مطلب، مکلَّف و مأمور نیستیم، بنابراین اگر نجاست شیئی برای شخصی محرز نگردد ولی در واقع، آن چیز نجس باشد و خود فرد آن را نداند در اینجا آن فرد موظف است بر اساس ظاهر عمل کند و تکلیفی بیش از این ندارد. یقین بدانید که خدا بیش از این از ما نخواسته ‌است.  

وظیفۀ شرعی شما این است که تنها از نجاست صدردرصد یقینی اجتناب کنید، هرآنچه به چشم خودتان واقعاً دیدید که نجس شده و می توانید برای نجس بودن آن قسم جلاله بخورید و دیگران نیز نظر شما در تأیید می کنند، نجس است، مابقی چیزها حتی اگر احتمال زیاد بدهید که نجس شده، حتی اگر خودتان یقین به نجاست داشته باشد ولی دیگران چنین یقینی نداشته باشند، پاک خواهند بود و شما باید نسبت به وسوسه های شیطانی که شما را به وارسی، دقت بیش از حد، آب کشیدن و وسواس فرا می خواند مقابله کنید و با بی اعتنایی و بی توجهی اجازه ندهید بیماری وسواس تان تشدید شوید و زندگی تان مختل گردد.  

ائمه اطهار (علیهم السلام) در مسئله پاکی و نجاست بر اساس ظاهر عمل می کردند؛ حتی در روایتی که منسوب به امام علی (علیه السلام) است نقل شده است که آن حضرت وقتی می خواست به دستشویی برود، مقداری آب به پایین لباس خود می پاشیدند تا وقتی از دستشویی خارج شدند اگر رطوبتی در لباس خود دیدند و شک کردند که آن رطوبت از ترشحات دستشویی است یا غیر آن، چون قبلاً لباس شان به رطوبت پاک آغشته شده بود، شک در نجاست رطوبت مشکوک کرده و حکم به طهارت آن می کردند و با همان لباس نماز می خواندند؛ در صورتی که با وضع دستشویی های آن زمان و نبود آب لوله کشی و کاشی و سرامیک، احتمال ترشح نجاست خیلی زیاد بود، اما امام (علیه السلام) با این شیوه به پیروانش یاد می دهند که خیلی سخت نگیرند و تنها از نجاست یقینی اجتناب کنند. این روایت در کتاب چهل حدیث امام خمینی(ره) نقل شده است.(1)   پی نوشت:

1. موسوی خميني، روح الله، چل حدیث، تهران: موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني، 1387، ص403.

عمدۀ مشکل افراد وسواسی این است که برای اینکه عملی به دل شان بچسبد و به زعم خودشان درست انجام دهند، دقت و توجه زیادی به آن می کنند و همین مسئله سبب تکرار بیهوده عمل و گرفتار شدن در گرداب وسواس می شود؛ در حالی که این دل چسبیدن هیچ معیار عقلایی، دینی و شرعی ندارد و آنها مؤظف هستند همانند سایر مردم عمل کنند و به بقیۀ شک و تردیدها بی اعتنا باشند. این حکم تا زمانی که دقت های وسواس گونه شما از بین برود جاری و ساری است.

جمع بندی پرسش: من وقتی دستشویی می روم خیلی روی لباس هایم وسواس دارم و موقع شستن و گرفتن شیلنگ آب میگویم چون دست هایم کثیف بود لباسم هم کثیف شده و بلافاصله لباس هایم را می اندازم داخل ماشین لباسشویی و این باعث اعتراض خانواده شده و به خاطر همین زیاد مهمانی نمی روم چون رو نظافت حساس شدم؛ لطفاً راهنمایی بفرمایید؟ پاسخ: اساساً حکم نجاست حسی است نه حدسی؛ یعنی باید با چشم خود دیده باشید که مثلاً نجاست به چیزی منتقل می شود با حدس زدن فایده ندارد. وظیفۀ شرعی شما این است که تنها از نجاست یقینی اجتناب کنید، هرآنچه به چشم خودتان واقعاً دیدید که نجس شده و می توانید برای نجس بودن آن قسم جلاله بخورید، نجس است، مابقی چیزها حتی اگر احتمال زیاد بدهید که نجس شده، پاک خواهند بود و شما باید نسبت به وسوسه های شیطانی که شما را به وارسی، آب کشیدن و وسواس فرا می خواند مقابله کنید و با بی اعتنایی و بی توجهی اجازه ندهید بیماری وسواس تان تشدید شود و زندگی تان مختل گردد. اساساً در شرع مقدس تأکید شده که فقط از نجاست یقینی اجتناب کنیم و اجتناب از نجاست احتمالی نه تنها لازم نیست؛ بلکه اگر باعث ابتلا به وسواس و تشدید آن گردد، جایز نیست. همه علما و مَراجع معظّم تقلید نیز بر اساس آموزه های دینی و تعالیم اسلامی، بهترین و مؤثرترین دارو را برای درمان وسواس و مقابله با وسوسه های شیطانی که شما را به دقت و وارسی بیشتر می کشاند «بی اعتنایی و بی تفاوتی» ذکر می کنند. باید توجه داشت، بر اساس آموزه های دینی و تعالیم اسلامی همه چیز در این دنیا به غیر از چیزهایی که دلیل خاص بر نجاست آنها داریم و یا نجاست آنها به صورت یقینی محرز شده است، پاک هستند. امام صادق(علیه السلام) در روایتی فرمود: «کُلُّ شَيْ‏ءٍ طَاهِرٌ حَتَّى تَعْلَمَ أَنَّهُ قَذِر» (1)؛ «همه چیز پاک و طاهر است مگر این که بدانی و یقین کنی که نجس شده است.» با این اوصاف، چون شما دلیل یقینی به نجس شدن چیزی ندارید نمی توانید آن را نجس بپندارید و از آن اجتناب کنید و یا آب بکشید. یادتان باشد ما در مسئله پاکی و نجاست مأمور به ظاهر هستیم و به واقع امر و به حقیقت مطلب، مکلَّف و مأمور نیستیم، بنابراین اگر نجاست شیئی یا قسمتی از بدن یا خانه برای شخصی محرز نگردد ولی در واقع، آن چیز نجس باشد و خود فرد آن را نداند در اینجا آن فرد موظف است بر اساس ظاهر عمل کند و تکلیفی بیش از این ندارد. نماز و روزه هایی که فرد در این وضعیت می خواند جملگی صحیح است. یقین بدانید که خدا بیش از این از ما نخواسته است. ائمه اطهار(علیهم السلام) هم این گونه و بر اساس ظاهر عمل می کردند حتی در روایتی که منسوب به امام علی (علیه السلام) است نقل شده است که آن حضرت وقتی می خواست به دستشویی برود، مقداری آب به پایین لباس خود می پاشیدند تا وقتی از دستشویی خارج شدند اگر رطوبتی در لباس خود دیدند و شک کردند که آن رطوبت از ترشحات دستشویی است یا غیر آن، چون قبلاً لباس شان به رطوبت پاک آغشته شده بود، شک در نجاست رطوبت مشکوک کرده و حکم به طهارت آن می کردند و با همان لباس نماز می خواندند؛ در صورتی که با وضع دستشویی های آن زمان و نبود آب لوله کشی و کاشی و سرامیک، احتمال ترشح نجاست خیلی زیاد بود، اما امام (علیه السلام) با این شیوه به پیروانش یاد می دهند که خیلی سخت نگیرند و تنها از نجاست یقینی اجتناب کنند. این روایت در کتاب چهل حدیث امام خمینی(ره) نقل شده است.(2) باور بفرمایید در زمان رسول خدا، پاک‏ترین و بهترین انسان‏ها زندگى مى‏کردند. در حالیکه آب لوله کشى و امکانات امروز نبود و پیامبر و ائمه معصومین (علیهم السلام) در کنار کفار که از منظر ما نجس هستند، زندگی می کردند و اینگونه حساسیت ها را نداشتند. با این اوصاف، می توان نتیجه گرفت که خیلی از چیزهایی که شما آن را نجس می پندارید، پاک هستند چون احتمال سرایت نجاست در آنها وجود ندارد و اگر هم واقعاً نجس باشد و شما ندانید، مشکلی برای شما ندارد؛ چون همان طور که گفتیم حکم نجاست حسی است نه حدسی!. بدون تردید افکاری که به ذهن تان خطور می کند و شما را به دقت در این مسئله و آب کشیدن خود و لباس های تان وا می دارد از وسواس شما برمی خیزد و مال شما نیست؛ بنابراین اگر نسبت بدان «بی اعتنایی و بی توجهی» بکنید به تدریج کم شده و از بین خواهد رفت. برای درمان بیمای وسواس راهی به جز «بی اعتنایی و بی تفاوتی» مؤثر نیست؛ بدون تردید موفقیت شما در این زمنیه، درمان بیماری وسواس تان را تضمین می کند؛ پس بکوشید با «بی اعتنایی و بی تفاوتی» درمان بیماری تان تسهیل کنید. از آخرین رویکردهای درمانی جهت درمان وسواس رویکرد (ERPT) است؛ این رویکرد می گوید که در مغز افراد وسواسی مداری خاص شکل گرفته است و شخص وسواسی با اعتناء به وسواس خویش مدام در حال تقویت این مدار است، و اگر می خواهد بیماری وسواس بهبود یابد باید به وسواس های خود(شک های خود) بی اعتنایی کند و با آنها درگیر نشود تا کم کم این مدار تضعیف شده و سپس محو گردد. شما باید بدون اعتنا به وسواس به کارهای عادی خود مشغول شوید و به محتوای وسواس خود کاملاً بی اعتنایی کنید تا مدار فوق تخریب شود و بهبود یابد. در روانشناسی بالینی وسواس از اختلالات اضطرابی است؛ یعنی ریشه در اضطراب دارد. مطالعۀ کتاب کار درمانی وسواس از جان اردن با ترجمۀ دکتر جانبزرگی شما را با رویکرد (ERPT) بهتر آشنا می گرداند. در پایان، اگر با این راهکار نتوانستید بر مشکل وسواس تان غلبه کنید؛ معلوم می گردد که بیماری وسواس در شما تثبیت شده است به همین خاطر، لازم است به صورت حضوری به مراکز مشاوره ای و خدمات روانشناختی معتبر مراجعه کنید و با کمک روانشناسان و روانپزشکان باتجربه بیماری وسواس خویش را درمان کنید. طبیعتاً اگر راهکارهای روانشناختی جواب ندهد، نیاز به دارو درمانی و روان درمانی هم پیدا می کنید؛ پس با دیدی امیدوارانه به روند درمان وسواس بنگرید و با مراجعه حضوری راهی مطمئن برای درمان نهایی آن بیابید. معرفی منابع برای مطالعۀ بیشتر:

1. مظاهری، حسین، راهکارهای عملی درمان وسواس "به انضمام احکام و استفتائات"، اصفهان: موسسه فرهنگی مطالعاتی الزهرا (س)، 1387.
2. اس ‏استکتى، گیل، درمان رفتارى وسواس، ترجمۀ عباس بخشى ‏پور رودسرى و مجید محمود علیل، تبریز: روان پویا، 1376.
3. استکتی، گیل و تریزا پیگت، اختلال وسواس: جدیدترین راهبردهای ارزیابی و درمانی، ترجمۀ حبیب الله قاسم زاده، تهران: ارجمند، 1391.
4. اسلامی نسب، علی، راهنمای عملی درمان وسواس برای وسواسی ها، تهران: شفابخش، 1387.
5. عابدی، محمدرضا، راهنمای آموزشی و عملی درمان: وسواس، تهران: فرهنگ پژوهان دانش، 1387.

  پی نوشت ها:

1. موسوی خمینی، روح الله، چل حدیث، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1387، ص403.
2. نورى، حسین بن محمد تقى، ‏مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، قم‏: مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، 1408ق‏، ج2، ص583.