برهان حکمت الهی

با سلام به شما دوست گرامی

لازم است بدانید از نظر اسلام:

خداوند انسان را آفرید تا با توانمندی و اختیار خود به کمال و سعادت برسد نه بی اراده و اختیار:

وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها؛ و قسم به جان آدمى و آن كس كه آن را (آفريده و) منظّم ساخته، سپس فجور و تقوا (شرّ و خيرش) را به او الهام كرده است، كه هر كس نفس خود را پاك و تزكيه كرده، رستگار شده و آن كس كه نفس خويش را با معصيت و گناه آلوده ساخته، نوميد و محروم گشته است! (الشمس/7-10)

حال که پای اراده و اختیار انسان در بین است حکمت خداوند ایجاب میکند تا متناسب با اراده و اختیار انسانی امکاناتی که میتواند به سعادت و کمال او کمک رساند را در دسترسش قرار دهد خواه وی از آنها بهره برداری بکند یا نکند:

إِنَّا هَدَيْناهُ السَّبيلَ إِمَّا شاكِراً وَ إِمَّا كَفُوراً؛ ما راه را به او نشان داديم، خواه شاكر باشد و پذيرا گردد يا ناسپاس. (الانسان/3)

بنابراین اگر انسان از امکانات موجود بهره برداری نکرد این به معنای منافات داشتن با حکمت الهی نیست زیرا حکمت الهی همینست که امکانات لازم برای هدایت در اختیار انسان باشد استفاده بکند یا نکند و به این ترتیب حجتی علیه خدا باقی نمیماند:

رُسُلاً مُبَشِّرينَ وَ مُنْذِرينَ لِئَلاَّ يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَ كانَ اللَّهُ عَزيزاً حَكيماً؛ پيامبرانى كه بشارت‏دهنده و بيم‏دهنده بودند را فرستاد، تا بعد از اين پيامبران، حجتى براى مردم بر خدا باقى نماند، و بر همه اتمام حجت شود و خداوند، توانا و حكيم است. (النساء/165)

امکانات یاد شده همانطور که خود نیز اشاره کرده اید شامل عقل و فطرت و نبوت میشود که هر کدام نقش خاصی را در نشان دادن مسیر درست و غلط به انسان ایفا میکنند.

نکته مهم این است که کمیت و کیفیت استفاده از این امکانات عمدتا به عهده خود انسان است یعنی انسان همانطور که در اصل گزینش سعادت یا شقاوت، مختار است در اینکه از امکانات موجود چگونه بهره برداری کند نیز مختار و آزاد است. بسیاری ممکن است از این امکانات تا آنجا که به راحتی و آسایش دنیوی ایشان لطمه نزند اکتفا کنند یا به میزانی که با روابط قومی و قبیله ای ایشان در تنافی نباشد بسنده کنند و ... . هر چه باشد به انتخاب و اختیار خود ایشان است.

اینجاست که به مقدمه چهارم شما میرسیم و میپرسیم:

با چه دلیل و مدرکی ادعا میکنید: عموم مردم در قبال پیام انبیا و استدلالهای عالمان دینی از فهم و درک ناتوان و عاجزند و قدرت تشخیص درست و غلط را ندارند؟ در حالیکه تاریخ و تجربه خلاف اینرا اثبات میکند.

نکته ای که از آن غفلت شده، ندیدن «ظرفیت افراد در مباحث علمی» است. کسی که اطلاعاتش در حد یک دانش آموز است طبعا نمیتواند درباره سوالات و استدلالهایی که از سطح آگاهی او بالاتر است پاسخ روشنی بدهد. این بدیهی است که متناسب با هر سوال یا شبهه ای باید به کسب اطلاعات لازم با آن برآمد.

کسانی که در مقابل شبهات اظهار عجز میکنند به این دلیل است که اطلاعاتشان ناقص است نه اینکه قدرت و تاب فهم و درک را ندارند و اگر ایشان مسیر درست کسب اطلاعات را بپیمایند در قبال شبهات اظهار عجز نمیکنند و یکی از دو احتمال درست یا غلط را اتخاذ میکنند. یکی از راههای کسب اطلاعات، پرسش از عالمان است:

وَ ما أَرْسَلْنا قَبْلَكَ إِلاَّ رِجالاً نُوحي‏ إِلَيْهِمْ فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ؛ ما پيش از تو، جز مردانى كه به آنان وحى مى‏كرديم، نفرستاديم! (همه انسان بودند، و از جنس بشر!) اگر نمى‏دانيد، از آگاهان بپرسيد. (الانبیاء/7)

پس اگر مشکلی در این باره هست باز میگردد به نحوه استفاده از امکاناتی که در اختیار انسان است و خود انسان است که باید درباره آن تصمیم بگیرد؛ و این ربطی به حکمت الهی از خلق انسان یا ارسال پیامران ندارد.

در صورت نیاز در پستهای آتی بحث را با تفصیل بیشتری پی میگیریم.

برای مطالعه بیشتر در این باره میتوانید از منابع زیر استفاده کنید:

آموزش عقاید/ مصباح یزدی/ درس 22 و 23
وحی و نبوت در قرآن/جوادی آملی/ ص19

در پناه حق

با سلام به شما دوست گرامی و تشکر

چند نکته عرض میکنیم لطفا با دقت و حوصله مطالعه کنید:

1. شما پیش فرضی را در ذهن دارید و آن اینکه پیامبران معارفی را به مخاطبان ارائه داده اند که فقط متناسب با بخش اندکی از ایشان بوده نه متناسب با سطوح مختلف فهم و درک.

اما مروری کوتاه بر آیات قرآن و روایات اسلامی خلاف اینرا نشان میدهد.

به عنوان مثال قرآن توحید را هم در سطح ساده بیان میکند:

أَمْ لَهُمْ آلِهَةٌ تَمْنَعُهُمْ مِنْ دُونِنا لا يَسْتَطيعُونَ نَصْرَ أَنْفُسِهِمْ وَ لا هُمْ مِنَّا يُصْحَبُونَ؛ آيا آنها خدايانى دارند كه مى‏توانند در برابر ما از آنان دفاع كنند؟! اين خدايان ساختگى، حتّى نمى‏توانند خودشان را يارى دهند (تا چه رسد به ديگران) و نه از ناحيه ما با نيرويى يارى مى‏شوند. (الانبیا/43)

و هم در سطح متوسط:

لَوْ كانَ فيهِما آلِهَةٌ إِلاَّ اللَّهُ لَفَسَدَتا فَسُبْحانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا يَصِفُونَ؛ اگر در آسمان و زمين، جز «اللَّه» خدايان ديگرى بود، فاسد مى‏شدند (و نظام جهان به هم مى‏خورد)! منزه است خداوند پروردگار عرش، از توصيفى كه آنها مى‏كنند. (الانبیا/22)

و هم در سطح پیشرفته:

قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ اللَّهُ الصَّمَدُ لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ؛ بگو: خداوند يكتا و يگانه است، خداوندى است كه همه نيازمندان قصد او مى‏كنند، هرگز نزاد و زاده نشد، و براى او هيچگاه شبيه و مانندى نبوده است. (سوره الاخلاص)

در روایتی آمده است:

سُئِلَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ع عَنِ التَّوْحِيدِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَلِمَ أَنَّهُ يَكُونُ فِي آخِرِ الزَّمَانِ أَقْوَامٌ مُتَعَمِّقُونَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَد؛ از امام سجاد درباره توحید سوال شد پس فرمود: خداوند میدانست که در آخر الزمان اقوامی خواهند آمد که دارای درکی عمیق هستند پس «قل هو الله احد» را نازل نمود.(الكافي (ط - الإسلامية)، ج‏1، ص: 91)

یا مثلا در اثبات معاد، دلیلی را بیان میکند که عقل هر کس در هر زمان با هر سطح آگاهی درک میکند:

قالَ مَنْ يُحْيِ الْعِظامَ وَ هِيَ رَميمٌ قُلْ يُحْييهَا الَّذي أَنْشَأَها أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ هُوَ بِكُلِّ خَلْقٍ عَليمٌ؛ او گفت: «چه كسى اين استخوانها را زنده مى‏كند در حالى كه پوسيده است؟!» بگو: «همان كسى آن را زنده مى‏كند كه نخستين بار آن را آفريد و او به هر مخلوقى داناست. (یس/78-79)

ضمن اینکه در روایات تصریح شده که پیامبران به اندازه عقل مخاطبان با ایشان گفتگو میکردند:

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: إِنَّا مَعَاشِرَ الْأَنْبِيَاءِ أُمِرْنَا أَنْ نُكَلِّمَ النَّاسَ عَلَى قَدْرِ عُقُولِهِمْ؛ پیامبر فرمود: ما جماعت انبیا امر شده ایم تا با مردم به اندازه عقولشان سخن بگوییم. (الكافي (ط - الإسلامية)، ج‏1، ص: 23)

بنابراین جای تردیدی نیست که مطالبی که انبیا به مخاطبان خود ابلاغ میکرده اند متناسب با سطح فهم و درک ایشان بوده است بطوری که هر کس با سطح درک و فهم خود توانسته مطالب متناسب با خویش را در منظومه معارف دینی بیابد.

ای کاش شما بجای ادعای کلی یکی دو مورد را که قرآن یا پیامبر در پاسخ به پرسشگری یا در قبال مخاطبی چیزی را بیان کرده اند که وی درباره فهم و درک آن اظهار عجز کرده باشد را ذکر میکردید تا مطالبتان از ادعا پردازی خارج میشد.

2. باز هم میگوییم که تجربه و تاریخ نشان داده و میدهد که انسانها قدرت درک و تعقل دارند و اگر برای فهمیدن تلاش کنند میتوانند بفهمند. این امری انکارناپذیر است که هم در خود و هم دیگران بصورت ملموس مشاهده کرده ایم اما نکته ای اینجاست:

گرچه انسان موجودی هوشمند و دارای قدرت تعقل است اما استفاده بهینه از این قدرت نیازمند رشد لازم است و از اینروست که آدمی از کودکی تا بزرگسالی تحت تربیت و تحصیل قرار میگیرد.

انبیا، بزرگ معلمان بشریت هستند که یکی از وظایف ایشان کمک به رشد ظرفیتهای معرفتی انسان بوده است:

لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنينَ إِذْ بَعَثَ فيهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفي‏ ضَلالٍ مُبينٍ؛ خداوند بر مؤمنان منت نهاد هنگامى كه در ميان آنها، پيامبرى از خودشان برانگيخت كه آيات او را بر آنها بخواند، و آنها را پاك كند و كتاب و حكمت بياموزد هر چند پيش از آن، در گمراهى آشكارى بودند. (آل عمران/164)

و همانطور که در روایت منقول از پیامبر بیان شد این مهم با توجه به سطح توانایی فکری هر شخص انجام شده است.

بنابراین: اولا: انسانها گرچه برخوردار از قدرت تعقلند اما بهره برداری از آن نیازمند رشد و تربیت و تحصیل است و ثانیا: انبیا آمده اند تا به این رشد و تربیت انسانی یاری دهند و ظرفیت عقلانی و فطری انسان را تقویت کنند و ثالثا: این مهم را متناسب با سطح توانایی هر فرد و گروه انجام داده اند.

مثلا وقتی با بت پرست سخن میگویند اینگونه احتجاج میکنند:

قالُوا أَ أَنْتَ فَعَلْتَ هذا بِآلِهَتِنا يا إِبْراهيمُ قالَ بَلْ فَعَلَهُ كَبيرُهُمْ هذا فَسْئَلُوهُمْ إِنْ كانُوا يَنْطِقُونَ فَرَجَعُوا إِلى‏ أَنْفُسِهِمْ فَقالُوا إِنَّكُمْ أَنْتُمُ الظَّالِمُونَ ثُمَّ نُكِسُوا عَلى‏ رُؤُسِهِمْ لَقَدْ عَلِمْتَ ما هؤُلاءِ يَنْطِقُونَ قالَ أَ فَتَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لا يَنْفَعُكُمْ شَيْئاً وَ لا يَضُرُّكُمْ قالُوا حَرِّقُوهُ وَ انْصُرُوا آلِهَتَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ فاعِلينَ؛ (هنگامى كه ابراهيم را حاضر كردند،) گفتند: «تو اين كار را با خدايان ما كرده‏اى، اى ابراهيم؟!» گفت: «بلكه اين كار را بزرگشان كرده است! از آنها بپرسيد اگر سخن مى‏گويند!» آنها به و جدان خويش بازگشتند و (به خود) گفتند: «حقّا كه شما ستمگريد!» سپس بر سرهايشان واژگونه شدند (و حكم وجدان را بكلّى فراموش كردند و گفتند:) تو مى‏دانى كه اينها سخن نمى‏گويند! (ابراهيم) گفت: «آيا جز خدا چيزى را مى‏پرستيد كه نه كمترين سودى براى شما دارد، و نه زيانى به شما مى‏رساند! اف بر شما و بر آنچه جز خدا مى‏پرستيد! آيا انديشه نمى‏كنيد. گفتند: «او را بسوزانيد و خدايان خود را يارى كنيد، اگر كارى از شما ساخته است!». (الانبیا/62-66)
شخص بت پرست این احتجاج را میفهمد و آنرا گنگ و نامفهوم نمیپندارد چیزی که هست به دلایلی همچون منافع شخصی یا تعصب بیجا و... تن به آن نمیدهد. این تن دادن یا ندادن به معنای ناتوانی از درک و فهم نیست.

یا مثلا با ستاره پرست اینگونه احتجاج میکنند:

فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأى‏ كَوْكَباً قالَ هذا رَبِّي فَلَمَّا أَفَلَ قالَ لا أُحِبُّ الْآفِلينَ؛ ابراهیم هنگامى كه شب او را پوشانيد، ستاره‏اى مشاهده كرد، گفت: «اين خداى من است؟» امّا هنگامى كه غروب كرد، گفت: «غروب‏كنندگان را دوست ندارم!» (انعام/76)
ستاره پرست میفهمد که پیامبر ضعف خورشید را به رخ کشیده و این ضعف را شایسته خدا و معبود نمیداند.

یا با مسیحیان قایل به الوهیت عیسی اینگونه احتجاج میکنند:

مَا الْمَسيحُ ابْنُ مَرْيَمَ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ وَ أُمُّهُ صِدِّيقَةٌ كانا يَأْكُلانِ الطَّعامَ انْظُرْ كَيْفَ نُبَيِّنُ لَهُمُ الْآياتِ ثُمَّ انْظُرْ أَنَّى يُؤْفَكُونَ؛ مسيح فرزند مريم، فقط فرستاده خدا بود، پيش از وى نيز، فرستادگان ديگرى بودند، مادرش، زن بسيار راستگويى بود هر دو، غذا مى‏خوردند (با اين حال، چگونه دعوى الوهيّت مسيح را داريد؟!) بنگر چگونه نشانه را براى آنها آشكار مى‏سازيم! سپس بنگر چگونه از حق بازگردانده مى‏شوند. (المائده/75)
مسیحی میفهمد که پیامبر انسان بودن عیسی و لوازم بشری او را به رخ میکشد و این لوازم را منافی با خدایی و الوهیت قلمداد میکند.

بنابراین نکته مبهم و گنگی بیان نشده است که عقل نفهمد.

3.اضافه این نکته بجاست که مردم مادام که با شبهات فیلسوفانه و عالمانه مواجه نشده اند نه لازم است فیلسوف و عالم شوند و نه لازم است حتی به سراغ مطالعات عمیق و فلسفی بروند بلکه همانطور که خود - قبل از مواجهه با شبهات - تجربه کرده ایم با دانسته های متعارف میتوان از حریم باورهای خود دفاع نمود؛ ولی اگر با شبهات عمیق و فیلسوفانه مواجه شوند و ذهنشان درگیر شود آیا چاره ای جز این هست که شبهه او با پاسخی در خور برطرف شود؟

(گذشته از قرآن که کتابی ابدی است و مطالب را در سطوح مختلف بیان کرده است) در صدر اسلام پیامبر با مردمی مواجه بود که دارای رشد معرفتی بالایی نبودند و سوالاتی هم که میکردند آنچنان پیچیده نبود و طبعا پیامبر نیز متناسب با سطح ایشان پاسخ میدادند و اینکه گمان میکنید پیامبر مطالبی فوق فهم و درک ایشان بیان کرده اند خلاف واقعیت است (در سطرهای گذشته اجمالا اشاره شد).

در زمان امام علی مردم دارای رشد نسبی معرفتی شده بودند و از این روست که میبینیم نظریه پردازیهای اعتقادی از زمان ایشان به بعد در جهان اسلام رو به شکوفایی نهاد و طبعا امامان شیعه نیز پاسخهای در خور به سوالات و شبهات مطروحه میدادند.

و امروز نیز جوانان ما نیازمند اطلاعات عمیقتری هستند زیرا با فضایی مواجهند که شبهات قوی ای در رسانه ها مطرح میشود؛ شبهاتی که دانسته های قبلی جوان که از خانه و مدرسه کسب کرده جوابگو نیست و طبیعی است کسانی که با این شبهات مواجهند لازم است اطلاعات متناسب با آن را هم کسب کنند.

اینجاست که عرض میکنیم: دین متناسب با این عرصه معرفتی نیز مطلب دارد همانطور که متناسب با مراحل قبلی مطلب دارد؛ مطالبی عمیق که متناسب با سوالات و کنجکاویهای عمیق است و اگر کسی با شبهه ای از این گونه مواجه شود که ذهن او را درگیر کند لازم است معارفی که در لایه های عمیق تر دین بیان شده است را فرابگیرد و این همان کاری است که یک فیلسوف و عالم انجام داده است. پس اگر کسی با شبهه ای فیلسوفانه مواجه شد و ذهنش را درگیر کرد و پاسخ آن نیازمند فراگیری منطق و فلسفه است وظیفه عقلانی و دینی اوست که به دنبال یادگیری آن برود البته این، تنها وظیفه اوست نه دیگرانی که با چنین شبهه ای مواجه نشده اند.

4. درباره فرد نامبرده همینقدر عرض کنم که با ایشان رابطه نسبتا نزدیکی داشته ام و از ناقدین مطالب ایشان در برخی از نشریات بوده ام. مساله دستگیری ایشان ربطی به نقدهایشان نداشته و موضوع دیگری در بین است که متاسفانه مورد سوء استفاده سایتهای ضد دینی شده که مقالات ایشان را منتشر میکردند و اینجا مجال بیان آن نیست.

آنچه را هم که کارشناس محترم گفته اند کاملا درست است اما منظورشان این نبوده که مردم بهره ای از اندیشه و عقلانیت ندارند و به کلی از فهم و درک عاجزند.

خیر! بلکه منظور همانست که در پست قبل عرض کردیم یعنی گوناگونی سطح اطلاعات افراد.

مردم (به دلایل مختلف) از نظر اطلاعات دینی و رشد فکری در یک سطح نیستند. طبیعی است اگر برای کسی که اطلاعاتش در حد یک دانش آموز است مطلبی را مطرح کنند که متناسب با سطح اطلاعات یک دانشجو یا دانشمند است این مایه سردرگمی او میشود اما این دقیقا همان کاری است که شبهه کنندگان انجام میدهند یعنی ناجوانمردانه و تحت عناوین مختلف، ذهن مخاطب را با مطالبی که برایش قبلا سوال نبوده و طبعا دنبال کسب مقدمات آن (یعنی بالا بردن قدرت تحلیل فکری و افزودن اطلاعات دینی) نبوده درگیر میکنند و مخاطب چون از قبل آماده نیست و در حال حاضر هم ممکن است دچار مشغله های مختلف باشد یا حوصله لازم را نداشته باشد طبعا در معرض آسیب جدی قرار میگیرد. بنابراین اینگونه نیست که مردم از اساس، قدرت و ظرفیت کسب اطلاعات و فهم و درک را ندارند بلکه در زمینه سازیهای قبلی کوشش نکرده اند و امروز آسیب پذیر هستند و این حربه ای در دست شبهه کنندگان ضد دینی و ضد اسلامی است اما به هر حال این ربطی به موضوع مورد بحث ما ندارد.

اجازه دهید توصیه ای را خطاب به همه مخاطبین عرض کنیم:

اگر به هر دلیل نمیتوانید به مطالعات عمیق و تقویت بنیه ذهنی خود بپردازید خود را در معرض شبهات قرار ندهید و اگر در معرض شبهات قرار گرفتید اجازه ندهید ذهنتان درگیر آن شود ولی اگر ذهنتان درگیر شد نمیتوانید دنبال پاسخ مناسب آن نباشید حتی به قیمت اینکه ساعتها وقت بگذارید زیرا مساله سعادت و کمال انسان در بین است

و بجاست که بگوییم:

هر چه پرسش قویتر و دقیقتر، پاسخ آن هم قویتر و دقیقتر و طبعا تلاش برای فهم آن هم بیشتر.

در پناه حق

با سلام به شما دوست گرامی

مادام که روی فرض و ادعای کلی بحث میکنید نمیتوانیم به نتیجه ای برسیم. نمونه ای را بیاورید که فردی یا گروهی از پیامبر سوالی پرسیده باشند و او پاسخی داده باشد که مخاطب برایش گنگ و نامفهوم بوده و پیامبر او را در این سردرگمی رها کرده باشد.

لازم است درباره مخاطبین این آیه و اینکه کدام انحراف فکری ایشان را به چالش کشیده است اطلاعات خود را افزایش دهید و از نقطه نظر مخاطب آیه به آن نگاه کنید نه از نقطه نظر خودتان.

به نظرم مطالعات و تاملات شما درباره این آیه کافی نبوده و لازم است در این باره تلاش جدیدی را آغاز کنید (در این باره میتوانید از منابع زیر شروع کنید: تفسير نمونه، ج‏13، ص: 381 و ترجمه الميزان، ج‏14، ص: 375) و اگر نگران افتادن به دام مغالطه هستید بر شما لازم است اطلاعات منطقی خود را افزایش دهید.

منظورمان از متوسط نیز عمق محتوایی این آیه است زیرا کسانی که اطلاعات پایه چندانی ندارند نمیتوانند عمق آنرا درک کنند و کسانی هم که ذهن فلسفی دقیق دارند و به دنبال درک عمیقتری از توحید با تمام زوایای آن هستند با این آیه سیراب نمیشوند و به بیش از آن نیازمندند که عرض شد در برخی دیگر از آیات قرآنی به این نیاز پاسخ داده شده.

در نهایت عرض میکنیم:

اینکه شخص شما با نوعی سردرگمی در معارف دینی مواجه هستید بطوری که هر گزاره ای را با تردید و اما و اگر مینگرید به این معنا نیست که همه مخاطبین انبیا چنین بوده اند و در نتیجه ارسال انبیا با حکمت الهی ناهمخوان است.

در پناه حق

با سلام به شما دوست گرامی

در پاسخ دو نکته عرض میکنیم:

نکته اول اینکه:

درباره معجزه و دلالت آن بر صدق ادعای نبی و اینکه آیا این دلالت را مخاطبین پیامبران هم میدانستند یا نه، توصیه میکنیم مطالبی که در این آدرس بیان شده است را با دقت و حوصله بخوانید:

ترجمه الميزان، ج‏1، ص: 129 تا 135

خلاصه مطلب اینست که:

مردم زمان انبیا هم خودشان از پیامبران درخواست معجزه میکردند و هم در برابر آوردن آن نمیگفتند: «خب که چی؟» و این نشان میدهد که در ذهنشان میان آوردن معجزه و صدق ادعای نبوت ملازمه بوده است.

به عنوان نمونه:

ما أَنْتَ إِلاَّ بَشَرٌ مِثْلُنا فَأْتِ بِآيَةٍ إِنْ كُنْتَ مِنَ الصَّادِقينَ قالَ هذِهِ ناقَةٌ لَها شِرْبٌ وَ لَكُمْ شِرْبُ يَوْمٍ مَعْلُومٍ وَ لا تَمَسُّوها بِسُوءٍ فَيَأْخُذَكُمْ عَذابُ يَوْمٍ عَظيمٍ؛

قوم حضرت صالح به او گفتند: تو فقط بشرى همچون مايى اگر راست مى‏ گويى آيت و نشانه ‏اى بياور!» صالح گفت: «اين ناقه ‏اى است كه آيت الهى است، براى او سهمى از آب قريه، و براى شما سهم روز معيّنى است! كمترين آزارى به آن نرسانيد، كه عذاب، روزى بزرگ، شما را فرا خواهد گرفت!» (الشعراء/154-156)

و نمونه دیگر:

قالَ أَ وَ لَوْ جِئْتُكَ بِشَيْ‏ءٍ مُبينٍ قالَ فَأْتِ بِهِ إِنْ كُنْتَ مِنَ الصَّادِقينَ فَأَلْقى‏ عَصاهُ فَإِذا هِيَ ثُعْبانٌ مُبينٌ وَ نَزَعَ يَدَهُ فَإِذا هِيَ بَيْضاءُ لِلنَّاظِرينَ؛

موسى به فرعون گفت: «حتّى اگر نشانه آشكارى براى تو بياورم باز ايمان نمى ‏آورى؟!» فرعون گفت: «اگر راست مى‏ گويى آن را بياور!» در اين هنگام موسى عصاى خود را افكند، و ناگهان مار عظيم و آشكارى شد و دست خود را در گريبان فرو برد و بيرون آورد، و در برابر بينندگان سفيد و روشن بود. (الشعراء30-33)

و باز نمونه ای دیگر:

وَ ما أَنْتَ إِلاَّ بَشَرٌ مِثْلُنا وَ إِنْ نَظُنُّكَ لَمِنَ الْكاذِبينَ فَأَسْقِطْ عَلَيْنا كِسَفاً مِنَ السَّماءِ إِنْ كُنْتَ مِنَ الصَّادِقينَ؛

قوم حضرت شعیب به او گفتند: تو بشرى همچون مايى، تنها گمانى كه درباره تو داريم اين است كه از دروغگويانى! اگر راست مى‏گويى، سنگهايى از آسمان بر سر ما بباران! (الشعراء/186و187)

توضیحات بیشتر را در آدرسهای یاد شده بخوانید.

نکته دوم نیز همانست که در پستهای قبل اشاره شد و آن اینکه پیامبران و بطور خاص قرآن و پیامبر اسلام متناسب با سطوح فکری مختلف، مطالب را بیان کرده اند و نمونه هایی در گذشته عرض شد.

گفتیم عرب بیابانی زمان پیامبر متناسب با سطح عقلی و فطری خود کلام پیامبر را میشنید و به اندازه ظرفیت ذهنی خود درباره حقایقی که ارائه میشد قضاوت میکرد و عالم آن زمان نیز به اندازه ظرفیت ذهنی خود. بنابراین پیامبر حقایقی را ارائه میداد که هر کس به اندازه نیاز عقلی و فطری خود از آنها بهره مند میشد.

این کجا و برداشت عجیب شما که پیامبران را متهم به « سوء استفاده از جهل و سادگی مردم و فریب انسان ها » میکنید کجا!؟

برادر عزیز؛ وقتی گروهی دانش آموز و دانشجو و دانشمند پای صحبتهای یک سخنران مینشینند هر کدام متناسب با سطح معرفتی خود از او بهره میبرند مثلا دانش آموز 20 درصد و دانشجو 60 درصد و دانشمند 100 درصد مطالب او را میفهمند و کدام عاقل است که بگوید دانش آموز گول خورده چون اطلاعاتی در حد دانشجو یا دانشمند را از آن سخنران استفاده نکرده یا توسط سخنران به او ارائه نشده است!؟

اشتباه شما اینجاست که «ساده اندیشی» را معادل «حماقت» دانسته اید و «رعایت تناسب مطلب با سطح مخاطب» را معادل «فریبکاری».

امیدوارم نکاتی که بیان شد در رساندن مقصود کافی بوده باشد.

در پناه حق

با سلام به شما دوست گرامی

عبارت « شاید از روی جهل به معجزه اعتبار می دادند » برای ما و آیندگان قابل تحقیق و بررسی است؛ اینکه آیا دلالت معجزه بر صدق ادعای پیامبر یک توهم است یا یک واقعیت؟ مراجعه به آدرسی که در پست گذشته معرفی شد در این باره راهگشاست و میتواند آغاز خوبی برای تحقیق در این باره باشد.

اینکه مطالعات و بحثهایتان با کارشناس محترم شما را به نتیجه نرسانده بدین معنا نیست که این مطلب برای همه انسانهای اهل مطالعه و گفتگو حل نشده است و آنگاه نتیجه بگیرید که پس آن دلالت یک توهم بوده و انبیا سوء استفاده کرده اند!

ضمنا مردم زمان انبیا آنگونه که شما تصور میکنید جاهل و زودباور نبوده اند. در میان آنها افرادی بوده اند که هم انگیزه شان برای تردید در ادعای انبیا بسیار قوی بود و هم تلاششان در این باره فراوان. کافی است تا مطالعه ای درباره تاریخ افراد و گروه هایی که در زمان انبیا میزیسته اند داشته باشید و حداقل گفتگوهایی که میان انبیا و اقوام ایشان در قرآن نقل شده را مطالعه کنید.

با این توضیحات همچنین روشن میشود: فرضی را که در پست بعدیتان (پست 11) مطرح کرده اید درباره انبیا و ادعای نبوت ایشان جا ندارد چرا که انبیا و مخاطبین ایشان مشمول این فرض نیستند و اصطلاحا مثال شما «قیاس مع الفارق» است.

در پناه حق

با سلام مجدد

به سه نکته قابل تامل در مطالبتان اشاره میکنیم و هدف اینست که دقتتان را بالاتر ببرید:

میگویید:

مردم از روی ساده اندیشی و جهل می پنداشتند که معجزه دلیل صدق مدعی پیامبر است (شاید هم واقعا باشد) ولی آنها از سر ساده اندیشی به این رابطه پی برده بودند.

از شما میپرسیم: اگر مخاطب شما از روی ساده اندیشی به حقیقتی (دقت کنید گفتیم: حقیقت نه باطل) معتقد باشد و شما به رویش نیاورید که این اعتقادش از ساده اندیشی (دقت کنید گفتیم: ساده اندیشی نه حماقت) اوست آیا در حق وی اجحافی کرده اید یا او را گول زده اید؟ عرض ما اینست که: فرضا مخاطبین انبیا از روی ساده اندیشی به «دلالت معجزه بر صدق ادعا» پی برده اند اگر این دلالت واقعیت است (همانطور که خود در پرانتز قید کرده اید) دیگر چرا انبیا را متهم به سوء استفاده میکنید!؟

میگویید:

شما سعی می کنید مغز ها و عقل ها را تقسیم کنید به ظرفیت های گوناگون و بگویید، حالا پیامبر به عقلی با فلان ظرفیت ناقص یک حرفی زد که با عقلی با ظرفیت بیشتر در تضاد بود، اشکال ندارد!!!!!

عرض میکنیم اتفاقا این کلام اشکال دارد اما ما این کلام غلط را نگفتیم؛ ما کجا گفتیم که: پیامبر به عقلی با فلان ظرفیت ناقص یک حرفی زد که با عقلی با ظرفیت بیشتر در تضاد بود!؟
سخن این بود که مخاطب با توجه به ظرفیت ذهنی خود از حقیقت برداشت میکند: یعنی آن اندکی که برداشت کرده است حقیقت بوده نه اینکه آنچه برداشت کرده حقیقت نبوده.

در ادامه میگویید:

ولی من این را نمی توانم بپذیرم.....ما تنها یک عقل داریم.اگر سخنی و گزاره ای بر عقلی با ظرفیت بسیار کم جواب گو و منطقی بود، باید بر روی تمام عقل ها با ظرفیت های بالاتر هم کارساز و منطقی باشد.

عرض میکنیم بله ما انسانها همه از یک حقیقت به نام عقل برخورداریم اما عقل انسانها متناسب با سن و اطلاعاتشان رشد میکند و اینجاست که میان فهم یک کودک 6 ساله و فهم یک دانش آموز دبیرستانی و فهم یک دانشمند تفاوت ایجاد میشود. آنچه را که عقل آن کودک را مجاب میکند عقل آن دانش آموز را مجاب نمیکند و همینطور آنچه را که عقل دانش آموز را مجاب میکند عقل دانشمند را مجاب نمیکند. به نظرم اگر همچنان در این باره تردید دارید با کارشناسان علوم تربیتی صحبتی داشته باشید.

در پناه حق