جمع بندی بیرون رفتن از سردرگمی

بسم الله الرحمن الرحیم

عرض سلام و ادب خدمت شما کاربر گرامی

همانطور که فرموده اید، خداوند در آیه 69 از سوره عنکبوت، به صراحت به کسانی که در راه خدا مجاهدت و کوشش می کنند، وعده یاری و روشن کردن مسیر را داده است:

"وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا ...؛ و كسانى كه در راه ما كوشيده‏ اند به يقين راه ‏هاى خود را بر آنان مى ‏نماييم..."¹

همچنین در آیات دیگری می بینیم:

"يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَ ءَامِنُواْ بِرَسُولِهِ يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِن رَّحْمَتِهِ وَ يَجْعَل لَّكُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ؛ اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از خدا پروا كنيد و به فرستاده اش ايمان بياوريد، تا بهره دو چندان از رحمتش به شما ارزانى دارد و براى شما نورى قرار دهد تا با آن، گام برداريد و شما را بيامرزد، كه خداوند، آمرزشگر و مهربان است."²

"وَ إِن تُطِيعُوهُ تهْتَدُواْ ...؛ اگر از او اطاعت كنيد، راه خواهید یافت..."³

با اینحال در این مورد، توجه به چند نکته بسیار مهم است:

1. خیلی اوقات ما در به وجود آمدن مشکلات و تیره شدن مسیر، خودمان مقصریم. به این معنا که اشتباهات گذشته و بی تدبیری هایی که در زندگی مان داشته ایم، ما را به مشکلات امروز مبتلا کرده است.

قرآن می فرماید: "ما أَصابَکَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ وَ ما أَصابَکَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِکَ ...؛
آنچه از خوبی ها به تو برسد از طرف خداوند است و آنچه از بدی ها برسد از خود توست..."⁴

خداوند هرگز سرگردانی و گمراهی را برای هیچ بنده ای نپسندیده و ایجاد نخواهد کرد؛ مگر اینکه به دست خودشان آن را فراهم کنند. در اینصورت راهِ برون رفت از مشکل، تغییر در روش زندگی و برگشتن به مسیر درست است.

پی نوشت:
1. عنکبوت، 69
2. سوره حدید، 28
3. سوره نور، 54
4. سوره مبارکه نساء، 79
5. سوره رعد، 11

2. خداوند یاری و نشان دادن مسیر را معلول و محصولِ تلاش در مسیر الهی و اطاعت از شریعت معرفی کرده. یعنی راه برای کسی که تلاش کرده و وظایفش را انجام دهد، قطعا روشن خواهد شد.

به عبارت دیگر، اگر ما به تکالیفمان عمل کرده و آنچه که وظیفه خودمان بوده را به طور کامل انجام دهیم، حتما راه روشن و واضح است. و منظور از عمل کردن به تکلیف، به طور عام است. یعنی اولا در جهت رفع مشکل تلاش کنیم؛ با از بین بردن موانع، مشورت گرفتن از دیگران، انجام دادن پیش زمینه ها و امثال اینها. و ثانیا بنده واقعی خداوند بوده، فرامینش را گردن نهاده و روحیه توکل و تسلیم داشته باشیم. در اینصورت قطعا وعده خداوند خلل ناپذیر خواهد بود.

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: "مَن عَمِلَ بِما يَعلَمُ وَرَّثَهُ اللَّهُ عِلمَ ما لَم يَعلَم؛ هر كه به آنچه مى داند عمل كند، خداوند دانشِ آنچه را نمى داند، به او ارزانى مى دارد."¹

همچنین در جای دیگری فرمودند: "مَن عَلَّمَ عِلماً أتَمَّ اللَّهُ لَهُ أجرَهُ ، ومَن تَعَلَّمَ فَعَمِلَ عَلَّمَهُ اللَّهُ ما لَم يَعلَم؛ هر كه دانشى را فرا گيرد، خداوند پاداشش را تمام مى گرداند و آن كه فرا گيرد و عمل كند، خداوند آنچه را كه ندانسته است به او مى آموزد."²

3. روشن شدن راه ممکن است به انحاء مختلف باشد. گاهی ممکن است خداوند شخصی را در مسیر شما قرار دهد که راهنمائی تان کند؛ گاهی کتابی را سر راهتان قرار دهد که با مطالعه آن به مطالبی که می خواهید برسید؛ یا حتی در ذهنتان جرقه ای ایجاد شده و با تفکر و تدبر به پاسخ مشکلتان دست پیدا کنید. در هر حال خداوندِ قادر حکیم به نحوی در قلب انسان، نسبت به مسیر، اطمینان و یقین ایجاد می کند.

پی نوشت:
1. بحار الأنوار : ج 40، ص 128، ح 2
2. كنز العمّال، ج 10، ص 132، ح 28661

4. گاهی اوقات هم خداوند مشکلاتی را سر راه انسان قرار می دهد، فقط به جهت امتحان. مشکلاتی که نه شما در به وجود آمدن آنها مقصر بوده اید، و نه راهی برای برون رفت از آن دارید. با این نوع از ابتلائات دنیوی، اگر برخورد درست و خوبی داشته باشیم، حتما رحمت و لطف حق تعالی ست؛ به این معنا که طبق صریح آیات و روایات متعدد، هیچ بلا و گرفتاری بدون پاداش نیست. حالا این پاداش یا پاک شدن گناهی از پرونده اعمال است، و یا ارتقاء درجه و کسب کمال. هر کدام از اینها باشد، به نفع انسان بوده و در رسیدنش به سعادتِ حقیقی، یاری کننده است.

"وَلَنَبْلُوَنَّکُم بِشَیْءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِّنَ الاْمْوَ َلِ وَ الاْنفُسِ وَ الثَّمَرَ َتِ وَبَشِّرِ الصَّـَبِرِین؛َ قطعاً شما را به چیزی از قبیل ترس و گرسنگی و کاهشی در اموال و جانها و محصولات میآزماییم و مژده باد شکیبایان را"¹


نقل شده است كه يكى از ياران امام صادق علیه السلام بر آن حضرت وارد شد در حالى كه حضرت مريض بود. خيلى متاثر شد و شروع به گريه كرد. حضرت فرمود چرا گريه ميكنى؟ عرض كرد با اين حالتى كه شما را مى‏ بينم آيا گريه نكنم؟ حضرت فرمود نه. گريه ندارد. چون مؤمن هميشه در معرض خير است. اگر تمام اعضاء و جوارحش قطعه قطعه شود، برايش خير است و اگر مالك مشرق تا مغرب شود، باز هم خير او است. تمامى خير و خوبى براى مؤمن در قضاء الهى است.²

پی نوشت:
1. بقره، آیه 155
2. بحار الانوار، ج68، ص 160

5. هر مشکلی که سخت تر و شدیدتر باشد، شکیبائی و صبر کردن بر آن انسان را به درجات بالاتری می رساند. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: "أفضل الأعمال أحمزها؛ با فضیلت ترین كارها سخت ترين آنهاست."¹

در حقیقت رسیدن به سعادت، گنجی ست که با راحتی و بدون رنج کشیدن حاصل نمی شود. گاهی اوقات انسان باید برای رسیدن به خوشبختی، امتحانات سختی را پشت سر بگذارد. سخت ترین امتحانات و رنج ها در زندگی انبیاء الهی و اهل بیت علیهم السلام مشاهده می شود؛ و عالی ترین مراحل تسلیم و بندگی هم بعد از همین ابتلائات بوده.

امتحان های سختی مثل تکلیف کردن ابراهیم علیه السلام به رها کردن همسر و فرزند خردسالش در بیابان، فرمان به قربانی کردنِ فرزندش اسماعیل، امتحانِ سختِ یوسف علیه السلام در قصر عزیز مصر و بعد زندان، ابتلائات پیامبر گرامی اسلام در عمل به رسالت، شعب ابی طالب، مصائبی که بعد از پیامبر بر اهل بیت بزرگوار آن حضرت گذشت و ... .

تمام اینها نشان دهنده این مطلب مهم است که دنیا سراسر مشکلات و ابتلائات است و اصولا صحنه خوشی و راحتی نسیت.

خداوند به صراحت در مورد امتحانات و ابتلائات دنیوی می فرماید:

«أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَأْتِكُمْ مَثَلُ الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِكُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْسَاءُ وَالضَّرَّاءُ وَزُلْزِلُوا حَتَّى يَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ مَتَى نَصْرُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِيبٌ؛ آيا گمان كرديد داخل بهشت مي‏شويد، بي آنكه حوادثي همچون حوادث گذشتگان به شما برسد؟! همانان كه گرفتاريها و ناراحتيها به آنها رسيد، و آن چنان ناراحت شدند كه حتی پيامبر و افرادي كه ايمان آورده بودند گفتند: پس ياري خدا كي خواهد آمد؟! (در اين هنگام، تقاضاي ياري از او كردند، و به آنها گفته شد:) آگاه باشيد، ياري خدا نزديك است!»²

پی نوشت:
1. بحار، ج 67، ص 237
2. سوره مبارکه بقره، 214

سوال: من میخواهم بدانم باید چه کنم که خداوند راه درست را به من نشان بدهد؟ به هر دری زدم مشکلم حل نشده و هنوز جواب نگرفتم. مگر این نیست که خدا بنده اش را به حال خود رها نمی کند؟ مگر خود خدا نگفته و ان جاهدوا فینا سبلنا؟

پاسخ: همانطور که فرموده اید، خداوند در آیه 69 از سوره عنکبوت، به صراحت به کسانی که در راه خدا مجاهدت و کوشش می کنند، وعده یاری و روشن کردن مسیر را داده است: "وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا ...؛ و كسانى كه در راه ما كوشيده‏ اند به يقين راه ‏هاى خود را بر آنان مى ‏نماييم..."(1)

همچنین در آیات دیگری می بینیم:

"يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَ ءَامِنُواْ بِرَسُولِهِ يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِن رَّحْمَتِهِ وَ يَجْعَل لَّكُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ؛ اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از خدا پروا كنيد و به فرستاده اش ايمان بياوريد، تا بهره دو چندان از رحمتش به شما ارزانى دارد و براى شما نورى قرار دهد تا با آن، گام برداريد و شما را بيامرزد، كه خداوند، آمرزشگر و مهربان است."(2)

"وَ إِن تُطِيعُوهُ تهْتَدُواْ ...؛ اگر از او اطاعت كنيد، راه خواهید یافت..."(3)


با اینحال در این مورد، توجه به چند نکته بسیار مهم است:

1. خیلی اوقات ما در به وجود آمدن مشکلات و تیره شدن مسیر، خودمان مقصریم. به این معنا که اشتباهات گذشته و بی تدبیری هایی که در زندگی مان داشته ایم، ما را به مشکلات امروز مبتلا کرده است. قرآن می فرماید: "ما أَصابَکَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ وَ ما أَصابَکَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِکَ ...؛ آنچه از خوبی ها به تو برسد از طرف خداوند است و آنچه از بدی ها برسد از خود توست..."(4) خداوند هرگز سرگردانی و گمراهی را برای هیچ بنده ای نپسندیده و ایجاد نخواهد کرد؛ مگر اینکه به دست خودشان آن را فراهم کنند. در اینصورت راهِ برون رفت از مشکل، تغییر در روش زندگی و برگشتن به مسیر درست است. "...إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ ...؛ ...خداوند سرنوشت هيچ قوم (و ملتي) را تغيير نمي‏دهد مگر آنكه آنها خود را تغيير دهند..."(5)

پس قدمِ اول در حل مشکلات، فکر کردن به آنها و پیدا کردن ریشه مسئله؛ و سپس از بین بردن عوامل آن می باشد.

2. خداوند یاری و نشان دادن مسیر را معلول و محصولِ تلاش در مسیر الهی و اطاعت از شریعت معرفی کرده. یعنی راه برای کسی که تلاش کرده و وظایفش را انجام دهد، قطعا روشن خواهد شد. به عبارت دیگر، اگر ما به تکالیفمان عمل کرده و آنچه که وظیفه خودمان بوده را به طور کامل انجام دهیم، حتما راه روشن و واضح است. و منظور از عمل کردن به تکلیف، به طور عام است. یعنی اولا در جهت رفع مشکل تلاش کنیم؛ با از بین بردن موانع، مشورت گرفتن از دیگران، انجام دادن پیش زمینه ها و امثال اینها. و ثانیا بنده واقعی خداوند بوده، فرامینش را گردن نهاده و روحیه توکل و تسلیم داشته باشیم. در اینصورت قطعا وعده خداوند خلل ناپذیر خواهد بود.

رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: "مَن عَمِلَ بِما يَعلَمُ وَرَّثَهُ اللَّهُ عِلمَ ما لَم يَعلَم؛ هر كه به آنچه مى داند عمل كند، خداوند دانشِ آنچه را نمى داند، به او ارزانى مى دارد."(6)

همچنین در جای دیگری فرمودند: "مَن عَلَّمَ عِلماً أتَمَّ اللَّهُ لَهُ أجرَهُ ، ومَن تَعَلَّمَ فَعَمِلَ عَلَّمَهُ اللَّهُ ما لَم يَعلَم؛ هر كه دانشى را فرا گيرد، خداوند پاداشش را تمام مى گرداند و آن كه فرا گيرد و عمل كند، خداوند آنچه را كه ندانسته است به او مى آموزد."(7)

3. روشن شدن راه ممکن است به انحاء مختلف باشد. گاهی ممکن است خداوند شخصی را در مسیر شما قرار دهد که راهنمائی تان کند؛ گاهی کتابی را سر راهتان قرار دهد که با مطالعه آن به مطالبی که می خواهید برسید؛ یا حتی در ذهنتان جرقه ای ایجاد شده و با تفکر و تدبر به پاسخ مشکلتان دست پیدا کنید. در هر حال خداوندِ قادر حکیم به نحوی در قلب انسان، نسبت به مسیر، اطمینان و یقین ایجاد می کند.

4. گاهی اوقات هم خداوند مشکلاتی را سر راه انسان قرار می دهد، فقط به جهت امتحان. مشکلاتی که نه شما در به وجود آمدن آنها مقصر بوده اید، و نه راهی برای برون رفت از آن دارید. با این نوع از ابتلائات دنیوی، اگر برخورد درست و خوبی داشته باشیم، حتما رحمت و لطف حق تعالی ست؛ به این معنا که طبق صریح آیات و روایات متعدد، هیچ بلا و گرفتاری بدون پاداش نیست. حالا این پاداش یا پاک شدن گناهی از پرونده اعمال است، و یا ارتقاء درجه و کسب کمال. هر کدام از اینها باشد، به نفع انسان بوده و در رسیدنش به سعادتِ حقیقی، یاری کننده است."وَلَنَبْلُوَنَّکُم بِشَیْءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِّنَ الاْمْوَ َلِ وَ الاْنفُسِ وَ الثَّمَرَ َتِ وَبَشِّرِ الصَّـَبِرِین؛َ قطعاً شما را به چیزی از قبیل ترس و گرسنگی و کاهشی در اموال و جانها و محصولات میآزماییم و مژده باد شکیبایان را"(8)

نقل شده است كه يكى از ياران امام صادق (علیه السلام) بر آن حضرت وارد شد در حالى كه حضرت مريض بود. خيلى متاثر شد و شروع به گريه كرد. حضرت فرمود چرا گريه ميكنى؟ عرض كرد با اين حالتى كه شما را مى‏ بينم آيا گريه نكنم؟ حضرت فرمود نه. گريه ندارد. چون مؤمن هميشه در معرض خير است. اگر تمام اعضاء و جوارحش قطعه قطعه شود، برايش خير است و اگر مالك مشرق تا مغرب شود، باز هم خير او است. تمامى خير و خوبى براى مؤمن در قضاء الهى است.(9)

5. هر مشکلی که سخت تر و شدیدتر باشد، شکیبائی و صبر کردن بر آن انسان را به درجات بالاتری می رساند. پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: "أفضل الأعمال أحمزها؛ با فضیلت ترین كارها سخت ترين آنهاست."(10) در حقیقت رسیدن به سعادت، گنجی ست که با راحتی و بدون رنج کشیدن حاصل نمی شود. گاهی اوقات انسان باید برای رسیدن به خوشبختی، امتحانات سختی را پشت سر بگذارد. سخت ترین امتحانات و رنج ها در زندگی انبیاء الهی و اهل بیت علیهم السلام مشاهده می شود؛ و عالی ترین مراحل تسلیم و بندگی هم بعد از همین ابتلائات بوده. امتحان های سختی مثل تکلیف کردن ابراهیم (علیه السلام) به رها کردن همسر و فرزند خردسالش در بیابان، فرمان به قربانی کردنِ فرزندش اسماعیل، امتحانِ سختِ یوسف (علیه السلام) در قصر عزیز مصر و بعد زندان، ابتلائات پیامبر گرامی اسلام در عمل به رسالت، شعب ابی طالب، مصائبی که بعد از پیامبر بر اهل بیت بزرگوار آن حضرت گذشت و ... . تمام اینها نشان دهنده این مطلب مهم است که دنیا سراسر مشکلات و ابتلائات است و اصولا صحنه خوشی و راحتی نسیت.

خداوند به صراحت در مورد امتحانات و ابتلائات دنیوی می فرماید: «أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَأْتِكُمْ مَثَلُ الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِكُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْسَاءُ وَالضَّرَّاءُ وَزُلْزِلُوا حَتَّى يَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ مَتَى نَصْرُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِيبٌ؛ آيا گمان كرديد داخل بهشت مي‏شويد، بي آنكه حوادثي همچون حوادث گذشتگان به شما برسد؟! همانان كه گرفتاريها و ناراحتيها به آنها رسيد، و آن چنان ناراحت شدند كه حتی پيامبر و افرادي كه ايمان آورده بودند گفتند: پس ياري خدا كي خواهد آمد؟! (در اين هنگام، تقاضاي ياري از او كردند، و به آنها گفته شد:) آگاه باشيد، ياري خدا نزديك است!»(11)

پی نوشت:
1. عنکبوت، 69
2. سوره حدید، 28
3. سوره نور، 54
4. سوره مبارکه نساء، 79
5. سوره رعد، 11
6. بحار الأنوار : ج 40، ص 128، ح 2
7. كنز العمّال، ج 10، ص 132، ح 28661
8. بقره، آیه 155
9. بحار الانوار، ج68، ص 160
10. بحار، ج 67، ص 237
11. سوره مبارکه بقره، 214