جمع بندی سوال درباره آداب و شرایط خواندن دعای عهد

سوال:
امام صادق (ع) که فرمودند:هرکس چهل صبح دعای عهد را بخواند از یاران قائم می شود
الف) چهل صبح باید پشت سرهم باشد؟
ب) صبح دقیقا از ساعت چند تا چند هست؟

پاسخ:
بسم الله الرحمن الرحیم
عرض ادب و سلام
دعای مشهور به «دعای عهد» را علامه مجلسی در سه جای «بحار الأنوار»، از منابع مختلفی نقل کرده است که در برخی از کلمات دعا نیز اختلاف بسیار اندکی وجود دارد. مجلسی ابتدا این دعا را در باب رجعت (۱)و از کتاب «مصباح الزائر و جناح المسافر» سید بن طاوس(۲)، نقل می‌کند. سید؛ در این کتاب از امام صادق(علیه السلام ) دعایی را نقل می‌کند که بنابر فرموده حضرتشان هر کس آن‌را چهل صبح قرائت کند از یاران حضرت حجت(عج الله تعالی فرجه ) در وقت قیام و ظهورشان گشته و اگر قبل از ظهور از دنیا برود، خداوند جهت یاری دادن به امام عصر(عج الله تعالی فرجه) او را از قبر در حالی‌که زنده شده و در صدد یاری امام است، خارج می‌کند. از این عقیده در شیعه به عنوان «رجعت» یاد شده است.

در این‌جا علامه مجلسی فقط به بیان منبع این دعا؛ یعنی کتاب سید بن طاوس و نقل او از امام صادق(علیه السلام ) اکتفا کرده و هیچ اشاره‌ای به سند این روایت نکرده است.
مجلسی دوباره این دعا را در باب ادعیه و دعاهای صبح آورده، ولی این‌جا به نقل از کتابی با توصیف «الکتاب العتیق الغرویّ» و یا (کتاب کهن موجود در نجف) آورده است و اشاره‌ای به نویسنده آن نمی‌کند، ولی در بیان مصادر و کتاب‌های مورد استفاده‌اش در نگارش «بحار الأنوار»، در بیان معرّفی این کتاب کهن می‌گوید: «[از دیگر کتاب‌های استفاده شده] کتاب عتیق است که توسط برخی از قدمای محدّثین نوشته شده که ما آن‌را در نجف اشرف یافتیم(۳).
آقابزرگ تهرانی می‌نویسد: این کتاب کهن، همان «مجمع الدعوات» و یا «‏مجموع الدعوات» است که نویسنده آن «أبو الحسین یا أبو جعفر محمد بن هارون بن موسى تَلَّعُکْبَری» می‌باشد(۴).چنان‌که علامه مجلسی می‌گوید: از ظاهر کلام کفعمی نیز همین برمی‌آید(۵).

در هر صورت مجلسی بعد از ذکر کتاب؛ سلسله اجازه و سند موجود در این کتاب را از قول نویسنده آن این‌گونه می‌آورد:
«صاحب کتاب گفت: سید بزرگوار، عبدالحمید بن فخار در سال 676 گفت: پدرم مرا از قول تاج الدین حسن بن علی الدربی و او از محمد بن عبدالله بحرانی و او از ابی محمد حسن بن علی و او از علی بن اسماعیل و او از یحیی بن کثیر و او از محمد بن علی قرشی و او از احمد بن سعید و او از علی بن حکم و او از ربیع بن محمد مُسلی نقل کرده‌اند که ربیع گفت: من بر عبدالله بن سَلمی قرائت کردم که، شنیدم از امام صادق(علیه السلام ) که فرمود: هر کس این دعا را در چهل صبح بخواند از اصحاب قائم ما است و اگر هم بمیرد خداوند او را از قبرش برای این امر خارج کرده و به ازای هر کلمه از این دعا هزار حسنه به او عطا کرده و هزار گناه را از او می‌آمرزد و آن دعا، این عهد است ...». (۶)

نتیجه این که این دعا باید صبح خوانده شود و بهترین وقت آن بعد از نماز صبح است و صبح به لحاظ فقهی از طلوع فجر صادق تا طلوع خورشید محسوب می‌شود. ولی عرفاً تا یکی دو ساعت از بر آمدن آفتاب را هم شامل می‌شود. ظاهر روایت خواندن متوالی و پشت سر هم در چهل صباح است. خواندن این دعا اصلاً مستحب است.
و آن این‌که منظور روایات، بیان خواص و آثار این اذکار و عبادات است؛ همان‌گونه که در علوم طبیعی هنگامی که گفته می‌شود میوه‌ای مانند سیب دارای چنین خاصیت و اثری است، مقصود این است که اگر سیب با رعایت تمام شرایط خورده شود؛ مثلاً خوب شسته شده باشد و درست جویده شود، قبل و بعدش نیز از مصرف چیزی که آثار آن‌را از بین می‌برد اجتناب گردد. این خاصیت و اثر را دارد، نه این‌که در هر شرایطی همان اثر و خاصیت بر او مترتب خواهد بود. به بیان علمی این امور به نحو اقتضا است که اگر شرایط دیگر موجود بود و موانع وجود نداشت، اثرگذار است. نه این‌که به صورت علت تامه باشد.
بنابراین مسلماً منظور، خواندن تنها نیست، وگرنه حتی فردی که هیچ اعتقادی به اسلام ندارد می‌تواند به صورت نمایشی و یا مثلاً برای نگارش مقاله‌ای در مورد این دعا، بیش از چهل بار آن را صبحگاهان بخواند.

منابع:
۱).مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 53، ص 95، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404ق.
۲).آقا بزرگ تهرانی‏، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج 21، ص 107، اسماعیلیان‏، قم، 1408ق.
۳).«و الکتاب العتیق الذی وجدناه فی الغری صلوات الله على مشرفه تألیف بعض قدماء المحدثین فی الدعوات و سمیناه بالکتاب الغروی»؛ بحار الأنوار، ج1، ص 16.
۴). آقا بزرگ تهرانى‏، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج 20، ص 28، قم، اسماعیلیان‏، 1408ق.
۵).بحار الأنوار، ج ‏1، ص 33.
۶).«الْکِتَابُ الْعَتِیقُ، قَالَ أَخْبَرَنِی السَّیِّدُ الْأَجَلُّ عَبْدُ الْحَمِیدِ بْنُ فَخَّارِ بْنِ مَعَدٍّ الْعَلَوِیُّ الْحُسَیْنِیُّ الْحَائِرِیُّ فِی سَنَةِ سِتٍّ وَ سَبْعِینَ وَ سِتِّمِائَةٍ قَالَ أَخْبَرَنِی وَالِدِی عَنْ تَاجِ الدِّینِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الدَّرْبِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْبَحْرَانِیِّ الشَّیْبَانِیِّ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ یَحْیَى بْنِ کَثِیرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْقُرَشِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الرَّبِیعِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُسْلِیِّ قَالَ قَرَأْتُ عَلَى عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَلْمَى قَالَ سَمِعْتُ سَیِّدَنَا الْإِمَامَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ الصَّادِقَ ع یَقُولُ مَنْ دَعَا إِلَى اللَّهِ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً بِهَذَا الْعَهْدِ کَانَ مِنْ أَنْصَارِ قَائِمِنَا ع وَ إِنْ مَاتَ أَخْرَجَهُ اللَّهُ إِلَیْهِ مِنْ قَبْرِهِ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ بِکُلِّ کَلِمَةٍ أَلْفَ حَسَنَةٍ وَ مَحَا عَنْهُ أَلْفَ سَیِّئَةٍ وَ هُوَ هَذَا الْعَهْد...»؛ بحار الانوار، ج 83، ص 284.
[=X-LocaleSpecific]

.