جمع بندی عدل و هدايت الهى

با سلام خدمت شما دوست گرامی
به شهادت قرآن خدا برای همه امت ها راهنمایانی فرستاده است
« و ان من امّة الا خلا فیها نذیر، (فاطر 24 ) در هر امتی نذیر و هشدار دهنده ای وجود دارد».
نیز:« لقد بعثنا فی کلّ أمة رسولاً أنِ اعبدوا الله و اجتنبوا الطاغوت؛ (نحل 36) در هر امتی پیامبری فرستادیم (تا به مردم بگویند) که خدا را بپرستید و از بت دوری کنید ».
البته با ظهور اسلام به عنوان دین کامل و جاوید پیامبر دستور یافت که این پیام الهی را به همه جهان برساند « وَ هذا کِتابٌ أَنْزَلْناهُ مُبارَکٌ مُصَدِّقُ الَّذی بَینَ یدَیهِ وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرى‏ وَ مَنْ حَوْلَها ــــــ و این کتابى که ما آن را نازل کردیم، مبارک و مصدّق کتاب‏هایى است که پیش از آن آمده و براى این است که مردم مکه و اطراف آن را هشدار دهى » (الأنعام:۹۲).
در زمان نبیّ مکرّم اسلام که آغاز عصر ارتباطات می باشد امّ القری مکّه است که مرکز کلّ جهان مسکون می باشد. لذا ملاحظه می کنیم که بعد از رسول خدا ، در اندک مدّتی مسلمانها توانستند اسلام را از هند و چین گرفته تا اروپا گسترش دهند. حتّی مدارکی در دست است که مسلمین قاره ی آمریکا را هم قبل از کریستف کلمب اسپانیایی کشف کرده بودند.
بنا بر این اسلام به عنوان یک دین جاویدان و گسترده به همه دنیا معرفی شده و افراد می توانند با تحقیق و تعقل به حقانیت آن پی ببرند و از آن تبعیت کنند. و این نسخه هدایت کامل و جامع ، نسخه هدایتی است که همه می توانند از آن استفاده کنند.

اما نمی توان منکر این شد که برخی از مناطق دنیا به خاطر برخی از شرایط زیستی (مثلا دور بودن از تمدن های بشری مانند بربرها و سرخپوست ها و ...) و همچنین محیط های با تبلیغات مسموم بسیار بالا (مانند مناطقی از اروپا و آمریکا که دائم بر علیه اسلام تبلی منفی می کنند) از این هدایت تا حدودی محروم هستند و این مساله به خاطر مادی بودن عالم تکلیف و تزاحماتی است که در آن وجود دارد.
توضیح: خدا برای این که نوع انسان را آزمایش کند او را در شرایط دنیا قرار داد و تا او در این شرایط قرار نگیرد قوه های درون نهفته اش به فعلیت تبدیل نمی شود و امتحان نمی شود بنا بر این وقوع انسان در این دار تزاحم(دنیا ) ناگزیر است و بایستی که در این شرایط قرار بگیرند. و خدا هدایت خود را که مهمترین بستر برای این امتحان است را برای همه انسان ها مقرر فرموده اما وقوع انسان در این شرایط دنیا باعث برخی از محدودیت های حد اقلی برای این روند کلی(هدایت) رخ می دهد و از آن گریزی نیست و برای نفع حد اکثری این محدودیت اقلی را باید پذیرفت . البته خدا برای این عده کمی که از هدایت الهی به دور می مانند راهکار هایی گذاشته است که در سوال خودتان اشاره کردید مثل این که از آنها در قیامت بازخواست نمی کند قرآن می فرماید "ما هیچ شخصی را عذاب نخواهیم نمود، مگر آنکه راهنما و رسولی از قبل برای او فرستاده باشیم"اسراء 15(و ما کنا معذبین حتی نبعث رسولا) . و یا به همان هدایت های عقلانی که برای همه انسان ها بالسویه وجود دارد مواخذه خواهند شد (حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، ج 1، ص 40، روایت 64.)
و یا (بنا بر برخی از روایات) برای رشد آنها و واقع شدن در صحنه امتحان هدایت الهی ، صحنه ای را خدا می آفریند که در آن صحنه در قیامت این افراد، دین به آنها عرضه شده و از آنها در لحظه، امتحان گرفته می شود.

در روایات از این افراد(که به هر دلیلی هدایت به آنها نرسیده) به مستضعف یاد شده است و در باره آنها در قرآن و روایات بحث شده است
قرآن پی از این که دستور به هجرت می دهد برای آنها که در محیط ها نا سالم زندگی می کنند می فرماید:« إلّا المستضعفین من الرّجال و النّساء و الولدان لا یستطیعون حیلة و لا یهتدون سبیلا * فأولئک عسی الله أن یعفو عنهم و کان الله عفوّاً غفورا » ( نساء ، آیات98-99 )
زراره نقل می­نماید که از امام باقر(ع) پرسیدم که مستضعف کیست؟ ایشان پاسخ فرمودند که او شخصی است که نه تصمیم جدی بر کفر دارد، تا بتوانیم او را کافر بنامیم و نه راه ایمان برای او مشخص شده و به عبارتی نه توانایی ایمان آوردن را دارد و نه توانایی کفر ورزیدن را اینان گروه اطفالند، و آن قسم مردان و زنانى که عقلى همانند عقل کودکان دارند نیز از این گروهند قلم تکلیف از چنین افرادی برداشته شده است (کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 2، ص 404، روایت 1، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1365 ه ش.). و در جایی دیگر، امام پنجم(ع) خطاب به همان راوی می­فرماید که: خداوند می­تواند با رحمت خود، مستضعفان را وارد بهشت نموده و یا به دلیل گناهانشان، آنها را روانه دوزخ نماید ولی بهر حال، ظلم و ستمی به آنان نخواهد نمود(و پاداشی مناسب با رفتار و کردارشان به آنان خواهد داد) (همان، ج 2، ص 408، روایت 1.)

نتیجه: قانون اولیه و فرا گیر الهی در قبال انسان مکلف ، هدایت همه جانبه است اما این انسان باید در دنیایی زندگی کند که دار تزاحم است و به خاطر این ویژگی دنیا احتمال دارد به عده ای (به صورت محدود و اندک) هدایت نرسد که خدا با تمهیداتی که برای آنها در نظر گرفته است نمی گذارد که به آنها ظلمی روا داشته شود.

سوال:
آیا هدايت الهى نعمت خدا نيست؟ پس چرا يك عده بايد جايى به دنيا بيایند كه امكان هدايتشان بسیار کم است؟ آیا نباید همه در بحث هدایت شدن با هم مساوی باشند تا زمینه برای همه فراهم گردد و تکلیف محقق شود؟

جواب:
به شهادت قرآن خدا برای همه امت ها راهنمایانی فرستاده است :
« و ان من امّة الا خلا فیها نذیر»، (1) در هر امتی نذیر و هشدار دهنده ای وجود دارد.
نیز:« لقد بعثنا فی کلّ أمة رسولاً أنِ اعبدوا الله و اجتنبوا الطاغوت»؛ (2) در هر امتی پیامبری فرستادیم (تا به مردم بگویند) که خدا را بپرستید و از بت دوری کنید.

البته با ظهور اسلام به عنوان دین کامل و جاوید پیامبر دستور یافت که این پیام الهی را به همه جهان برساند « وَ هذا کِتابٌ أَنْزَلْناهُ مُبارَکٌ مُصَدِّقُ الَّذی بَینَ یدَیهِ وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرى‏ وَ مَنْ حَوْلَها »؛(3) و این کتابى که ما آن را نازل کردیم، مبارک و مصدّق کتاب‏هایى است که پیش از آن آمده و براى این است که مردم مکه و اطراف آن را هشدار دهى.

در زمان نبیّ مکرّم اسلام که آغاز عصر ارتباطات می باشد امّ القری مکّه است که مرکزیت زمین و تمدن ها قرار دارد لذا ملاحظه می کنیم که بعد از رسول خدا ، در اندک مدّتی مسلمانها توانستند اسلام را از هند و چین گرفته تا اروپا گسترش دهند. حتّی مدارکی در دست است که مسلمین قاره ی آمریکا را هم قبل از کریستف کلمب اسپانیایی کشف کرده بودند.(4)

بنابراین اسلام به عنوان یک دین جاویدان و گسترده به همه دنیا معرفی شده و افراد می توانند با تحقیق و تعقل به حقانیت آن پی ببرند و از آن تبعیت کنند. و این نسخه هدایت کامل و جامع ، نسخه هدایتی است که همه می توانند از آن استفاده کنند.

اما نمی توان منکر این شد که برخی از مناطق دنیا به خاطر برخی از شرایط زیستی (مثلا دور بودن از تمدن های بشری مانند بربرها و سرخپوست ها و ...) و همچنین محیط های با تبلیغات مسموم بسیار بالا (مانند مناطقی از اروپا و آمریکا که دائم بر علیه اسلام تبلیغ منفی می کنند) از این هدایت تا حدودی محروم هستند و این مساله به خاطر مادی بودن عالم تکلیف و تزاحماتی است که در آن وجود دارد.

توضیح: خدا برای این که نوع انسان را آزمایش کند او را در شرایط دنیا قرار داد و تا او در این شرایط قرار نگیرد قوه های درون نهفته اش به فعلیت تبدیل نمی شود و امتحان نمی شود بنابراین وقوع انسان در این دار تزاحم (دنیا) ناگزیر است و بایستی که در این شرایط قرار بگیرند. و خدا هدایت خود را که مهمترین بستر برای این امتحان است را برای همه انسان ها مقرر فرموده اما وقوع انسان در این شرایط دنیا باعث برخی از محدودیت های حداقلی برای این روند کلی(هدایت) رخ می دهد و از آن گریزی نیست و برای نفع حداکثری این محدودیت اقلی را باید پذیرفت . البته خدا برای این عده کمی که از هدایت الهی به دور می مانند راهکارهایی گذاشته است که در سوال خودتان اشاره کردید مثل این که از آنها در قیامت بازخواست نمی کند قرآن می فرماید: «وَ مَا كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتى نَبْعَث رَسولاً» ما هیچ شخصی را عذاب نخواهیم نمود، مگر آنکه راهنما و رسولی از قبل برای او فرستاده باشیم(5)
و یا به همان هدایت های عقلانی که برای همه انسان ها بالسویه وجود دارد مواخذه خواهند شد.

و یا (بنابر برخی از روایات) برای رشد آنها و واقع شدن در صحنه امتحان هدایت الهی، صحنه ای را خدا می آفریند که در آن صحنه در قیامت این افراد، دین به آنها عرضه شده و از آنها در لحظه، امتحان گرفته می شود. (6)

در قرآن و روایات تحت عنوان مستضعفین از این گروه بحث می کند:
قرآن پس از این که دستور به هجرت می دهد برای آنها که در محیط ها ناسالم زندگی می کنند می فرماید:« إلّا المستضعفین من الرّجال و النّساء و الولدان لا یستطیعون حیلة و لا یهتدون سبیلا * فأولئک عسی الله أن یعفو عنهم و کان الله عفوّاً غفورا » (7 )
زراره نقل می­نماید که از امام باقر(علیه السلام) پرسیدم که مستضعف کیست؟ ایشان پاسخ فرمودند که او شخصی است که نه تصمیم جدی بر کفر دارد، تا بتوانیم او را کافر بنامیم و نه راه ایمان برای او مشخص شده و به عبارتی نه توانایی ایمان آوردن را دارد و نه توانایی کفر ورزیدن را اینان گروه اطفالند، و آن قسم مردان و زنانى که عقلى همانند عقل کودکان دارند نیز از این گروهند قلم تکلیف از چنین افرادی برداشته شده است (8). و در جایی دیگر، امام پنجم(علیه السلام) خطاب به همان راوی می­ فرماید که: خداوند می­تواند با رحمت خود، مستضعفان را وارد بهشت نموده و یا به دلیل گناهانشان، آنها را روانه دوزخ نماید ولی به هرحال، ظلم و ستمی به آنان نخواهد نمود(و پاداشی مناسب با رفتار و کردارشان به آنان خواهد داد) (9)

نتیجه: قانون اولیه و فرا گیر الهی در قبال انسان مکلف ، هدایت همه جانبه است اما این انسان باید در دنیایی زندگی کند که دار تزاحم است و به خاطر این ویژگی دنیا احتمال دارد به عده ای (به صورت محدود و اندک) هدایت نرسد که خدا با تمهیداتی که برای آنها در نظر گرفته است نمی گذارد که به آنها ظلمی روا داشته شود.

پی نوشت ها:
1- فاطر 24
2- نحل 36
3- أنعام:۹۲
4- برای مطالعه بیشتر می توانید به کتاب: «تاریخ حضور مسلمانان و ایرانیان در قاره امریکا پیش از کریستف کلمب» اثر حمید شفیع زاده مراجعه نمایید.
5- اسراء: 15
6- کلینی،الکافی، ج3، ص248؛اسلامیه: «زمانی که قیامت شود، خداوند اطفال و آنان که در زمان فترت بوده‌اند و کسانی که دارای عقل نبوده‌اند [و کلیه مستضعفان] را جمع کرده و در برابر آنان احتجاج می‌کند و فرشته‌ای را به سوی آنان مبعوث کرده و او آتشی را در برابر آنان آماده می‌کند، سپس خداوند فرشته دیگری را به سوی آنان مبعوث می‌کند و می‌گوید خداوند به شما گفته است در آتش وارد شوید. هر کس داخل شود آتش بر او سرد و سلامت خواهد بود و کسی که تخلف کند، وارد آتش می‌شود.»
7- حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، ج 1، ص 40، روایت 64، احیاء تراث.
8- نساء ، آیات98-99.
9 - کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 2، ص 404، روایت 1، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1365 ه ش.
10 - همان، ج 2، ص 408، روایت 1.