دلیل نقض

نقدی بر برهان نظم:
در بیان برهان نظم عموماً به دنبال ثابت نمودن این دو مطلب هستیم که اولاً ایجاد جهان منظم و پیچیده نیازمند به یک ناظم هوشمند دارد و ثانیاً این ناظم هوشمند باید از خلق جهانی با این نظم هدفی را دنبال کند. اما می توان به این دو مضوع ایرادات زیر را وارد دانست:
همواره ایجاد سیستم های منظم نیاز به ناظم هوشمند ندارند. برای مثال روش ساخت بلورهای منظم نبات را در نظر بگیرید. در ساخت نبات ابتدا خاک قندهایی که نامنظم هستند را به مقدار زیاد در آب در حال جوش حل می کنند و سپس اجازه داده می شود که تا به آرامی سرد شود. به این ترتیب بلور منظم نبات تشکیل می شود. این فرایند کاملاً خود به خودی است. اما چه عاملی باعث ایجاد چنین نظمی شده است؟ آیا یک ناظم هوشمند این کار را انجام داده است؟ علم ترمودینامیک و قانون دوم ترمودینامیک بیان می کند که نظم ایجاد شده در اثر حرارت دادن آب ایجاد شده است. در واقع سوختی که حرارت ایجاد کرده بخشی از اکسرژی (بر وزن انرژی) موجود در خود را از دست داده و باعث ایجاد نظم در بلورهای نبات شده است. در ترمودینامیک بیان می شود که سیستم هایی که اکسرژی بیشتری دارند می توانند در سیستم هایی که دارای نظم کمتری هستند با عث ایجاد نظم شوند. در مورد نظم موجود در سیستم های گیاهی و جانوری زمین نیز می توان گفت که بیشتر این نظم ها از حرارت و انرژی خورشید به وجود آمده اند که به هیچ وجه هوشمند نیست. بنابراین اگر هم خالقی وجود داشته باشد این خالق می تواند موجودی با اکسرژِی زیاد باشد نه یک موجود هوشمند.
ممکن است سوال شود که اگر نظم موجود در جهان با یک اکسرژی زیاد ایجاد شده است آن نیز باید علتی داشته باشد و نیازمند دلیلی خواهد بود. در پاسخ باید گفت که اولاً این موضوع مربوط به برهان علیت می شود و از حوزه برهان نظم خارج می شود. ثانیاً ایجاد شدن اکسرژی در یک سیستم می تواند به صورت تصادفی هم اتفاق بیافتد برای مثال اگر در یک روز گرم تابستان دیده شد که یک لیوان آب خود به خود یخ زد تنها نقض قانون دوم ترمودینامیک شده که به طور احتمالی صادق است و نقض آن محال نیست. چناچه که در مقیاس کوانتمی مشخص شده است که در شرایطی این قانون بدون دلیل نقض می شود. باز در اینجا این سوال پیش می آید که احتمال ایجاد اکسرژی بی انتها به طور طبیعی بسیار ناچیز است. در پاسخ باید گفت که ما از وسعت عالم بی خبر هستیم و مشخص نیست که آیا این اکسرژی در برابر وسعت کل فضا و زمان ناچیز است یا خیر. برای مثال اگر در یک کلاس 30 نفری ببینیم که 15 نفر در یک روز متولد شده اند تعجب می کنیم و به دنبال دلیل آن می گردیم. اما چناچه در یک جمعیت هزار نفری دیدیم که 15 نفر در یک روز متولد شده اند می توان تصور کرد که این رویداد تصادفی و بدون دلیل باشد.
ایراد بعدی مربوط به هدفمندی در نظام خلقت است. حتی اگر بپذیریم که نظام خلقت دارای هدفی است می توان این ایراد را گرفت که از کجا معلوم هدف خلقت ما انسان ها و یا موجودات هوشمند دیگری است؟ شاید هدف دیگری در کار باشد. برای مثال راننده ای را در نظر بگیرید که برای رسیدن به مقصد خود مسیری را طی می کند و در حین طی مسیر مقداری آلودگی ایجاد می کند. آیا می توانیم بگوییم که هدف راننده ایجاد آلودگی است؟ در واقع راننده برای رسیدن به هدف خود ناچار است که آلودگی ایجاد کند و هدف اصلی او چیز دیگری است.