جمع بندی آیه 50 سوره احزاب و تفاوت میان پیامبر و سایر مسلمانان

کارشناس بحث: استاد میقات

سؤال:
با توجه به آیه 6سوره سجده که پیامبر اکرم (ص) را مانند دیگر انسان‌ها می‌داند؛ چرا پیامبر (ص)بنابر آیه 50 سوره احزاب، حق دارد که هر اندازه که بخواهد، زن اختیار نماید؟

پاسخ:
برای روشن شدن مراد خداوند بهتر است این آیات را با دقت بیشتری مطالعه کنیم.
زنانی که پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌توانند با آنان ازدواج کنند و در این آیه اشاره شده است:
1. کسانی که مهریه آن‌ها نقدا پرداخت می‌شد، که آن‌ها زنان غیر فامیل بودند.
2. کسانی که این گونه نبود که مهریه آنان به طور نقدی پرداخت شود؛ اینان زنان از اقوام بودند.
3. برخی نیز به صورت کنیز در ملکیت بودند.
تا این جا همه عادی و متعارف بوده و پیامبر تفاوتی با دیگران نداشتند.
4. تفاوت در یک مورد است یعنی این که برخی از زنان به صورت هدیه خود را به پیامبر (صلی الله علیه و آله)، به عنوان همسر، عرضه می‌کردند؛ که این به صراحت آیه شریفه از اختصاصات النبی است. «خَالِصَةً لَّكَ مِن دُونِ الْمُؤْمِنِينَ» (3)

مطلب دیگر: فشاری از طرف اطرافیان نبود
برخلاف چیزی که تصور شده، پیامبر از طرف اطرافیان در فشار نبودند؛ و فشار اطرافیان نمی توانست موجبات تغییر احکام الهی را فرهم نماید. با مطالعه تاریخ سراسر سختی و تحت فشار بودن زندگانی پیامبر، تغییر حکم الهی دیده نمی‌شود.
اگر هم منظورتان مورد ذیل است که این نه تحت فشار قرار دادن است و نه حکم الهی تغییر کرده است:
در خصوص اجازه ازدواج بدون مهریه با کسی که خودش را هدیه می‌کند، نقل شده هنگامى كه «خوله» خود را به پيامبر بخشيد، صداى اعتراض عايشه بلند شد و گفت: چرا بعضى از زنان، بدون مهر خود را در اختيار ازدواج مى‌گذارند؟! و در اين هنگام آيه فوق نازل شد؛ ولى عايشه رو به سوى پيامبر كرد و گفت: من مى‏‌بينم خداوند مقصود تو را به سرعت انجام مى‌دهد (و اين يک نوع تعريض بر پيامبر بود). اما پيامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «و انك ان اطعت اللَّه سارع فى هواك»؛ تو نيز اگر اطاعت خدا كنى مقصودت را به سرعت انجام مى‏‌دهد.(4)
از این رو، فشاری از طرف اطرافیان نبوده و با مراجعه به شأن نزول آیات، برای این آیات شأن نزولی که مطابق با ادعای شما باشد ذکر نشده است.

مطلب سوم: آیه 52 برای کمک و یاری پیامبر
محدودیتی که در آیه 52 آمده، نقصی بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) محسوب نمى‌شود؛ زيرا طبق شواهد تاريخی، پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) از ناحيه افراد و قبائل مختلف تحت فشار بودند كه از آن‌ها همسر بگيرند، و هر يک از قبائل مسلمان افتخار مى‌كردند كه زنى از آن‌ها به همسرى پيامبر در آيد. از این رو، هر قوم و قبیله‌ای از پیامبر انتظار داشتند.
و این کاملا طبيعى است اگر این موضوع از حد بگذرد، می‌تواند مشكل‌آفرين شده و برای پیامبر دردسرهای فراوانی ایجاد کند.
لذا خداوند حكيم با يک قانون محكم، جلو اين كار را گرفت و پیامبر را از هر گونه ازدواج مجدد و يا تبديل زنان موجود نهى فرمود. (5)

مطلب چهارم: تعداد همسران پیامبر، حکم الهی
وقتی آیه در مورد محدود کردن گرفتن 4 زن برای مردان آمد، حضرت 9 زن داشتند، و آیه آمد و آن‌ها را اجازه داد برای پیامبر، و اضافه بر آن را ممنوع کرد. و کلاً برای مردان 4 زن اجازه داده شد.
پس این امتیاز نبوت و پیامبری نیست؛ بلکه این ازدواج‌ها مربوط به قبل از تحریم ازدواج بیش تر از 4 تا بوده است.
در ثانی، هبه و هدیه نمودن زنان نیز اگر چه یک مورد را گفته‌اند؛ ولی اصل این مسأله از نظر تاریخی ثابت نشده که محقق و عملی شده باشد.
لازم به ذکر است که این احکام و قوانین را خدا خواسته و یک حکم شرعی است؛ یعنی خدا و بنده دو طرف آن هستند، نه پیامبر و مردم.

نکته‌ها:
1. بشر بودن پیامبر، به این معنا است که ای مردم من مانند شما از جنس بشر و انسان هستم؛ نه این که معنایش این باشد که هیچ تفاوت و امتیازی با شما ندارم.
خداوند پیامبران را به جهت امتیاز و قابلیتی که داشته‌اند برگزیده است: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى‏ آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهيمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَى الْعالَمينَ»؛ در واقع خدا، آدم و نوح و خاندان ابراهيم و خاندان عمران را بر جهانيان (برترى داد و) برگزيد. (6)
2. آیه 52 عقب نشینی از آیه 50 نیست؛ بلکه می‌فرماید بیش از این 9 زن نمی توانی داشته باشی و آن ها را هم نمی‌توانی تغییر بدهی. یعنی نه می توانی بیش از این همسر انتخاب کنی و نه می‌توانی اینان را طلاق بدهی و دیگری را جایگزین کنی.
لذا تغییر حکم الهی و عقب نشینی از آیه 50 صورت نگرفته است.

منابع:
1. احزاب: 33/ 50.
2. احزاب: 33/ 52.
3. احزاب: 33/ 50.
4. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البيان في تفسير القرآن، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج ‏8، ص 571.
5. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسير نمونه، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج ‏17، ص 391.
6. آل عمران: 3/ 33.