جمع بندی تقاضای توضیح عبارتی از کتاب آداب الصلوة

پرسش:
لطفا درباره این عبارت حضرت امام(ره) به سوالات ذیل پاسخ دهید:
«در تعریف فلسفه اعاظم ارباب صناعت فرمودند: هی صیرورة الانسان عالما عقلیا مضاهیا للعالم فی صورته و کماله.»(آداب الصلوة/ فصل پنجم/ ص 20)
الف: منظور از اعاظم ارباب صناعت چه کسانی هستند ؟
ب: مفهوم عبارت چیست ؟
ج: ارتباط این مطلب با موضوع این فصل از کتاب که محافظت از نماز است، چیست؟

پاسخ:

الف: اعاظم ارباب صناعت یعنی بزرگانی که صاحب فن فلسفه هستند. این تعریف از حکمت و فلسفه در کلمات فارابی و ملاصدرا دیده می شود.(1)

ب: ترجمه عبارت: فلسفه یعنی انسان تبدیل به عالَم عقلی شود. عالَمی که در صورت و کمال شبیه عالَم خارج است.

توضیح عبارت: به طور کلی علم یعنی حضور صورت شی در ذهن. بنابراین ملاک صحت و درستی علم مطابقت آن با واقع است. موضوع حکمت و فلسفه موجود من حیث هو موجود است. یعنی از احکام کلی وجود حرف میزند. بنابراین فیلسوف واقعی کسی است که به نسخه عقلی و علمی جهان تبدیل شود. این تعریف از فلسفه مبتنی بر معارف عقلی عمیقی همچون اتحاد علم و عالم و معلوم است.

ج: عبارت کامل حضرت امام(ره):
فصل پنجم در بيان محافظت عبادت از تصرف شيطان است‏.
يكى از مهمّات آداب قلبيّه نماز و ساير عبادات كه از امّهات آداب قلبيّه است و قيام به آن از عظائم امور و مشكلات دقايق است، محافظت آن است‏ از تصرّفات شيطانى، و شايد آيه شريفه كه فرمايد در وصف مؤمنين: الَّذينَ هُمْ عَلى‏ صَلَواتِهِمْ يُحافِظُون‏ اشاره به جميع مراتب حفظ باشد كه يكى از آن مراتب، بلكه اهمّ مراتب آن، حفظ از تصرّف شيطان است. و تفصيل اين اجمال آن است كه پيش اصحاب معرفت و ارباب قلوب واضح است كه چنانچه ابدان را غذائى است جسمانى كه بدان تغذّى كنند و بايد آن غذا مناسب حال و موافق نشئه آنها باشد تا بدان تربيت جسمانى و نموّ نباتى دست دهد، همين‏طور قلوب و ارواح را غذائى است كه هر يك به فرا خور حال و مناسب نشئه آنها بايد باشد كه بدن تربيت شوند و تغذّى نمايند و نموّ معنوى و ترقّى باطنى حاصل آيد. و غذاى مناسب با نشئه ارواح معارف الهيّه از مبدا مبادى وجود تا منتهى‏ النهايه نظام هستى است، چنانچه در تعريف فلسفه اعاظم ارباب صناعت فرمودند: هي صيرورة الانسان عالما عقليّا مضاهيا للعالم العينىّ في صورته و كماله. و اين اشاره است به همين تغذّى معنوى، چنانچه تغذّى قلوب از فضائل نفسانيّه و مناسك الهيّه است.(2)

مرحوم امام(ره) در چندین جا از آثار خود به این حقیقت تصریح کرده اند که حق دارای سه مرتبه است. معارف الهيه، اخلاق و ملكات‏ فاضله و اعمال صالحه.(3) معارف الهیه غذای روح و ملکات فاضله و اعمال صالحه غذای قلب است. ایشان این سه بخش را در معرض دستپرد شیطان میدانند و محافظت از آن را لازم می شمرند. دستپرد شیطان در کسب معرفت به القای معرفت ناصحیح و تردید و وسوسه در معرفت صحیح است. حکمت معرفت مطابق با واقع است. بنابراین کسب حکمت انسان را به معرفت صحیح رهنمون میشود.

پی نوشت ها:
1. سید جعفر سجادی، فرهنگ اصطلاحات فلسفى ملاصدرا، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ص 6.
2. روح الله خمینی(1409ق)، آداب الصلاة، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، ص19-20.
3. روح الله خمینی(1409ق)، شرح چهل حديث، قم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، ص156.