جمع بندی خداوند در آیه 40 سوره بقره به چه پیمانی اشاره می کند؟

جمع بندی

پرسش:
آیه «يا بَني‏ إِسْرائيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتي‏ أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَ أَوْفُوا بِعَهْدي أُوفِ بِعَهْدِكُمْ وَ إِيَّايَ فَارْهَبُونِ» (بقره: 2/ 40) به کدام پیمان، اشاره دارد؟

پاسخ:
تفسیرهای مختلفی در این زمینه ذکر شده که اشاره می‌شود:
1. مراد همان عهد و پیمان الهی با همه انسانها و فرزندان آدم است:
«أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يا بَنِي آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّيْطانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ وَ أَنِ اعْبُدُونِي هذا صِراطٌ مُسْتَقِيمٌ»
«آيا با شما عهد نكردم اى فرزندان آدم كه شيطان را نپرستيد كه او براى شما دشمن آشكارى است؟! و اين كه مرا بپرستيد كه راه مستقيم، اين است؟!» (1)
و آيه شريفه: «أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى»
«آيا من، پروردگار شما نيستم؟ گفتند: آرى، گواهى مى‏‌دهيم!» (2)

2. ممكن است عهد و ميثاقى باشد كه در همين سوره پس از چند آيه ديگر مي‌فرمايد:
«وَ إِذْ أَخَذْنا ميثاقَ بَني‏ إِسْرائيلَ لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً وَ ذِي الْقُرْبى‏ وَ الْيَتامى‏ وَ الْمَساكينِ وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً وَ أَقيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاة...»
«و (به ياد آوريد) زمانى را كه از بنى اسرائيل پيمان گرفتيم كه جز خداوند يگانه را پرستش نكنيد و به پدر و مادر و نزديكان و يتيمان و بينوايان نيكى كنيد و به مردم نيك بگوييد، نماز را برپا داريد و زكات بدهيد.» (3)

3. عمل به تورات‏
عهد خدا، همان است كه فرمود: «خُذُوا ما آتَيْناكُمْ بِقُوَّةٍ»
«آن‌چه را (از آيات و دستورهاى خداوند) به شما داده‏‌ايم، با قدرت بگيريد.» (4)

4. پيمانى كه از بنى اسرائيل گرفت‏
اشاره به همان عهدى است كه خدا از بنى اسرائيل گرفت كه در ضمن اين آيه بيان شده است:
«وَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثاقَ بَنِي إِسْرائِيلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيباً وَ قالَ اللَّهُ إِنِّي مَعَكُمْ لَئِنْ أَقَمْتُمُ الصَّلاةَ وَ آتَيْتُمُ الزَّكاةَ وَ آمَنْتُمْ بِرُسُلِي وَ عَزَّرْتُمُوهُم‏»
«خدا از بنى اسرائيل پيمان گرفت و از آن‌ها، دوازده نقيب [سرپرست‏] برانگيختيم. و خداوند (به آن‌ها) گفت: من با شما هستم! اگر نماز را برپا داريد و زكات را بپردازيد، و به رسولان من ايمان بياوريد و آن‌ها را يارى كنيد». (5)

5. اوامر و نواهى الهى
بعضى گفته‌اند: عهد خدا همان واجبات و محرمات است.

6. يادآورى نعمت‏‌ها
همين ياد آوردن نعمت‏‌هايى كه به پدرانشان و يا خودشان داده است خود، عهدى است بر آنانكه ايجاب می‌كند در مقام سپاسگزارى و شكر برآيند.

7. و ممكن است عهد و ميثاقى باشد كه، همه انبياء از امتهاى خود بر قبول نبوت پیامبر خاتم (صلی الله علیه و آله) و امامت اوصياى او گرفتند.
«وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثاقَ النَّبِيِّينَ لَما آتَيْتُكُمْ مِنْ كِتابٍ وَ حِكْمَةٍ ثُمَّ جاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِما مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَ لَتَنْصُرُنَّهُ»
«و (به خاطر بياوريد) هنگامى را كه خداوند، از پيامبران (و پيروان آنها)، پيمان مؤكّد گرفت، كه هر گاه كتاب و دانش به شما دادم، سپس پيامبرى به سوى شما آمد كه آن‌چه را با شماست تصديق می‌‏كند، به او ايمان بياوريد و او را يارى كنيد!» (6)
و آيه: «وَ مُبَشِّراً بِرَسُولٍ يَأْتِي مِنْ بَعْدِي اسْمُهُ أَحْمَدُ»
«و بشارت‌دهنده به رسولى كه بعد از من مى‌‏آيد و نام او، احمد است!» (7)
از ابن عباس نقل شده: اين عهد, همان است كه در تورات نوشته شده بود كه خدا پيامبرى خواهد فرستاد به‌ نام «محمّد» (صلی الله علیه و آله) و هر كسى از او پيروى كند، به او دو اجر داده می‌شود:
یکی، اجر پيروى از موسى و اعتقاد به تورات و دیگری، اجر پيروى از محمد (صلی الله علیه و آله) و ايمان به قرآن. (8)

بنابراین:
بنابر این: «أَوْفُوا بِعَهْدِي أُوفِ بِعَهْدِكُمْ» یعنی به سفارش من در باره محمد (صلی الله علیه و آله) عمل كنيد، و من نيز به عهد خود عمل كرده و شما را وارد بهشت خواهم نمود.
مرحوم طبرسی در مجمع البیان، این وجه آخر را قوی‌تر از همه و قول اکثر مفسران دانسته است. (9)

پی نوشت ها:
1. یس: 36/ 60 ـ 61.
2. اعراف: 7/ 172.
3. بقره: 2/ 83.
4. بقره: 2/ 63.
5. مائده: 5/ 12.
6. آل عمران: 3/ 81.
7. صف: 61/ 6.
8. طبرسی، فضل، مجمع البيان، ج‏ 1، ص 208.
9. طبرسی، فضل، مجمع البيان، ج ‏1، ص 208؛ طیب، سید حسن، أطيب البيان، ج ‏2، ص 9؛ مکارم، ناصر و همکاران، تفسير نمونه، ج ‏1، ص 202.