جمع بندی دیدگاه ائمه (ع) درباره ی شرور

جمع بندي
پرسش:
دیدگاه قرآن و روایات در مورد شرور چیست؟

پاسخ:
در آيات و روايات به اجتناب ناپذيري وجود شرور و بلايا در عالم مادی اشاره شده است(به عبارتي لازمه جهان مادي وجود برخي شرور نسبي در اين عالم است كه به سبب تزاحم عالم ماده به وجود آمده اند؛ همانطور كه اميرالمومنين(عليه السلام) در مورد دنيا مي فرمايد: «دار بالبلاء محفوفه»؛ دنيا با بلاء پيچيده شده است(1)) كه البته در پس اين مشكلات و بلايا نيز خيري نهفته است: «عَسى‏ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَكُم‏»؛ چه بسا چيزى را خوش نداشته باشيد، حال آن كه خيرِ شما در آن است.(2) رسول اكرم(صلي الله عليه و آله) نيز خطاب به اميرالمومنين(عليه السلام) مي فرمايد: «ما من دار فيها فرحه الا تبعها ترحه»؛ هيچ خانه اي را خوشي فرا نمي گيرد، مگر اينكه به دنبال آن رنجي خواهد بود.(3)

البته همين سختي ها كه چاره اي از وجود آنها نيست، وسيله اي براي امتحان و آزمايش بشر و به تبع آن سبب ارتقاء و تكامل اوست؛ امام صادق(عليه السلام) در اين زمينه مي فرمايد: «در بهشت مقامي وجود دارد كه هيچ بنده اي به آن نمي رسد، مگر به وسيله مبتلا شدن به بلاياي جسمي»(4) در اين باره آيات متعددي نيز وجود دارد كه امتحان الهي را به وسيله همين سختي ها يا شرور نسبي مي داند، مانند: «وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرينَ»؛ قطعاً همه شما را با چيزى از ترس، گرسنگى، و كاهش در مالها و جانها و ميوه‏ها، آزمايش مى‏كنيم و بشارت ده به استقامت‏كنندگان!(5) تمام مواردي كه در اين آيه به عنوان امتحان الهي اشاره شده است، براي نفس انسان سخت و سنگين است و با مشكلاتي همراه مي باشد.

گاهی نیز بلایا سبب توجه و بیداری انسان می شوند؛ خداوند در قرآن می فرماید: «وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا إِلى‏ أُمَمٍ مِنْ قَبْلِكَ فَأَخَذْناهُمْ بِالْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ يَتَضَرَّعُونَ»؛ ما به سوى امتهايى كه پيش از تو بودند، (پيامبرانى) فرستاديم (و هنگامى كه با اين پيامبران به مخالفت برخاستند،) آنها را با شدّت و رنج و ناراحتى مواجه ساختيم شايد (بيدار شوند و در برابر حق،) خضوع كنند و تسليم گردند!(6) زمانی نیز بلایای حادث شده ساخته و پرداخته خود انسان است و به تعبیر دیگر اثرات تکوینی اعمال انسان است که به او بازگشته است. امام صادق(علیه السلام) در این زمینه می فرماید: «إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا كَثُرَتْ ذُنُوبُهُ وَ لَمْ يَكُنْ عِنْدَهُ مِنَ الْعَمَلِ مَا يُكَفِّرُهَا ابْتَلَاهُ بِالْحُزْنِ‏ لِيُكَفِّرَهَا»؛ زمانی که بنده گناهانش بسیار گردد و عمل صالحی نداشته باشد که باعث جبران و از بین بردن گناهان شود، خداوند او را مبتلا به حزن و اندوه می کند تا گناهانش را از بین ببرد.(7)

بنابراين وجود شرور در اين عالم امري اجتناب ناپذير است و همين امر سبب امتحان انسان و به تبع آن رشد و تعالي او خواهد شد، گاهی نیز تاثیرات تکوینی اعمال او بوده و زمانی نیز سبب توجه و تنبه او می گردد و به تعبير ديگر سختي هاي موجود كاملا حكيمانه و داراي هدف مشخصي است.

پي نوشت ها:
1. شريف الرضى، محمد بن حسين، (1414)، نهج البلاغة (للصبحي صالح)، اول، قم، هجرت، خطبه 226، ص348.
2. بقره: 216.
3. قمی، علی بن ابراهیم، (1404)، تفسیر القمی، سوم، قم، دار الکتب، ج1، ص364.
4. کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، (1407)، الکافی، چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ج2، ص255.
5. بقره: 155.
6. انعام: 42.
7. الکافی، ج2، ص444.