راه هاي مقابله با بدبيني چيست؟

باسمه تعالی
با سلام:
بدبینی به معناى سوء ظن، خیال و اندیشه بد داشتن درباره کسى است. به عبارت دیگر، بدگمانى آن است که انسان، درباره رفتار و گفتار دیگران، افکار و خیال هاى ناروا کند و به آن ترتیب اثر دهد و آن خیال را، به صورت یک واقعیت ببیند.

در اصطلاح فلسفه بدبین به فردی گفته می‌شود که آفرینش را پر ازیأس، حرمان و بدبختی بداند(1

بدبینی و بدگمانی که در منابع اسلامی از آن به سوء ظن تعبیر شده یک حالت درونی است که موجب عدم اعتماد شخص به دیگران و اطرافیانش می شود، از این رو نسبت به حوادث، وقایع، افراد و کارهای آنان با دید منفی نگریسته و آنها را به صورت نادرست تفسیر می کند.

انواع بدگمانی:
الف- بدگمانی به خدا:. بدگمانی نسبت به خداوند نظیر ناامیدى از رحمت‏ خداوند است که این کار امری ناپسند و حرام می باشد

پیامبر اکرم (ص) می فرماید: بزرگ ترین گناهان کبیره، بدبینی به خدا است(2
انسان باید از عذاب الاهى، بیمناک باشد، ولی نباید از رحمت خدا، مأیوس شود، او باید به وظایف خود، عمل کند، ، از گناهانش بترسد، و در عین حال به عفو و بخشش پروردگار امیدوار باشد.

امام رضا (ع) مى ‏فرماید: گمان خودت را، به خدا خوب کن؛ زیرا خداوند مى‏ فرماید: من نزد گمان بنده مؤمن نسبت به خودم هستم، اگر گمان خوب به من داشت، به او نیکى مى‏کنم و اگر گمان بد داشت، با او به بدى رفتار خواهم نمود(3

ب-بدبینی به مردم: بدگمانى نسبت به مردم آن است که انسان نسبت به افراد جامعه بدون آن که واقعاً کار ناشایستى انجام داده باشند، فکر و خیال بد کند و به آن ترتیب اثر دهد. این نوع بدگمانى، همانند نوع اوّل (بدگمانی به خداوند) از صفات زشت و از جمله گناهان محسوب مى ‏شود. على (ع) می فرماید: بدگمانى به (انسان) نیکوکار، بدترین گناه و زشت‏ترین ستم است(4

ج-بدبینی به خود: بدگمانى نسبت به خود، آن است که انسان همواره خود را در برابر انجام حقوق خدا و بندگانش مقصّر ببیند. این نوع از بدگمانى، بر خلاف قسم اول و دوم، نه تنها گناه نیست، بلکه از اوصاف برجسته و از مزایاى مؤمنان خالص است؛ زیرا موجب کوشش بیشتر در راه اطاعت و عبادت خدا مى‏ شود و انسان را از غرور و غفلت حفظ مى کند.

پی نوشت:
1-فرهنگ دهخدا،
2-نهج الفصاحة، ص 236
3-عیون أخبار الرضا(ع)، ج 2، ص 20
4-غرر الحکم و درر الکلم، ص 263

راه هاى مبارزه با بدبینی:

الف. توجه و تفکر: به رواياتي كه بدبینی را مذمت كرده و خوش بینی را تشويق كرده است

ب: پرهیز از شتابزدگى: یکى از راه هاى مبارزه با بدگمانى این است که اگر انسان درباره برادران مسلمان خود چیزى شنید فوراً قضاوت نکند و ترتیب اثر ندهد، بلکه صبر کند تا آن خبر براى او تأیید و یا تکذیب شود. در صورتى که به طور اطمینان آورى تأیید شد، آن گاه ترتیب اثر دهد

پیامبر اکرم (ص) فرمود: هر گاه گمان بدبردى، (آن را مطلبى ثابت و محقق نگیر و زود) قضاوت نکن(1
حضرت على (ع) نیز فرمود: اى مردم! هر که برادر دینى خود را شناخت و دانست که در دین، محکم و استوار است و در گفتار و کردار به راه راست قدم مى ‏نهد، نباید گفتار بدمردم را درباره او گوش بدهد (2

ج: تقويت نفس:می توان با انجام دستورات الهي و ترك محرمات نفس را تقویت کرده و ریشه بدبینی را از بین برد.

د: حمل بر صحت کردن:امام علی (ع) می فرماید: کار برادر دینی خود را به بهترین وجه آن قرار بده؛ تا این که کارى کند که راه توجیه را بر تو ببندد و هیچ گاه به سخنى که از دهان برادرت بیرون مى‏ آید، گمان بد مبر در صورتى که براى آن سخن، تفسیر نیکویى مى ‏یابى(3

پی نوشت:
1-بحارالانوار ج 74، ص 155
2-همان، ج 72، ص 197
3-بحار الأنوار، ج 72، ص 196

تعریف بدبین: کسی که در امری یا در همه امور به نظر سوء ظن بنگرد و چشم به عیوب دیگران می‌دوزد و فقط بدی‌ها را می‌بیند در اصطلاح فلسفه به فردی گفته می‌شود که آفرینش را پر از یأس، حرمان و بدبختی بداند[1] و به حالتی که فرد بدبین دارد بدبینی گویند.
تعریف خوش‌بین: آن که همیشه به همه کارها به نظر خوب بنگرد و جهت خوب امور و مردم را مورد توجه قرار دهد[2] و به قول معروف همیشه به جای تمرکز به نیمه خالی لیوان (بدی‌ها) به نیمه دیگر پر لیوان (خوبی‌ها) توجه داشته باشد، حالتی که نتیجه این صفت است را خوش بینی گویند.

راه‌های کنار گذاشتن بدبینی

در کل، ‌در روایات و آیات ما مستقیم و غیرمستقیم به این دو صفت اشاره شده و مضرات بدگمانی و آثار بد فردی و اجتماعی آن گوشزد شده است و نسبت به خوش گمانی ترغیب و تشویق شده و آثار خوب فردی و اجتماعی آن شمرده شده است.
مراد از بدگمانی: گمان بد اگر تنها در دل خطور کند، گناه نیست. چون که یک امر غیرارادی است و انسان نسبت به چنین امور غیرارادی تکلیفی ندارد ولی اگر فرد به آن ترتیب اثر دهد و در دل میل به تغییر محبت به دشمنی و نفرت پیدا کند و در رفتار و معاشرت با دیگران برخلاف گذشته عمل کند، گناه و حرام است.[3]
سؤال: آیا بدگمانی همیشه ناپسند و حرام است؟
در حدیثی از حضرت علی ـ علیه السّلام ـ می‌خوانیم اگر خیر و صلاح در جامعه‌ای غالب بود و کسی به دیگری که بدی از او آشکار نشده بدگمان شود ستم کرده است، ‌امّا اگر فساد و نادرستی بر روزگار و اهل آن چیره شود، پس با نیکو گرداندن گمان به دیگری خود را در معرض هلاکت انداخته است. پس به خاطر فساد، جرم، تقلب، جعل و خیانت‌های زیاد انسان می‌تواند در کارهای خود محکم کاری کند. یعنی بدبین نباشد ولی خوش‌بین هم نباشد و برای اینکه مشکلی پیش نیاید، برای وسایل خود مدرک تهیه کند. سند داشته باشد، بر پولی که می‌دهد گواه بگیرد و...[4] گاهی همین احتمال‌ها (نگرش بد) باعث می‌شود که کسی نتواند سوء استفاده کند، مثلاً مأموری که وسوسه می‌شود تا خلافی کند خود را مقابل چشم بیدار و نقّاد جامعه (نظارت عمومی) می‌بیند، ‌البته کسی حق ندارد تا چیزی مشخص نشده مارک و برچسب به کسی بزند، امّا گاهی اوقات در جامعه به خاطر مصالح و منافع عموم مردم لازم است که پلیس دقیق باشد و افرادی را که در موضع تهمت قرار گرفته‌اند را تفتیش کند که این برای امنیت اکثر لازم می‌باشد.
ریشه‌های بدبینی گاهی به عدم شناخت و درک صحیح است، مثلاً به خاطر اینکه صفات خدا، حکمت، علم و قدرت خدا را نمی‌شناسد به خالق هستی بدگمان می‌شود و دنیا، ‌آخرت و اعمال عبادی را بیهوده می‌شمارد گاهی به خاطر هوس و شهوات است که شیطان هم از فرصت استفاده می‌کند و به تزئین گناهان می‌پردازد و انسان به خاطر ضعف نفس مطیع هوی و هوس و شیطان می‌شود و زمانی هم بدگمانی از ترس و جبن سرچشمه می‌گیرد. در روایات به برخی ریشه‌های این صفت خبیث اشاره شده مثل سوء تفاهم، در محل تهمت بودن فرد (که در روایات گفته شده که در موضع و محل تهمت واقع نشوید تا دیگران به شما بدگمان شوند و اگر این کار را مرتکب شدید خودتان را ملامت کنید نه بدگمان را). غلبة تباهی و فساد در جامعه سرشت بدفرد و مجالست با بدان. از طرف دیگر روایات با بیان ریشه‌های خوش‌بینی ما را تشویق می‌کنند تا به آن صفات خوب آراسته شویم مثل اینکه گفته‌اند خوش‌بینی ریشه در خوف و خشیت خدا، عبادت خوب و خالص، نیکی و احسان به مردم و تحمل دارد و از همه مهمتر اینکه خوش‌بین به خاطر قوت نفسی که دارد، در وسوسه را بر شیطان و هوس بسته است و به هر احتمالی جواب نمی‌دهد.
اقسام بدگمانی و خوش‌گمانی: فرد به فرد،‌ فرد به جامعه، جامعه به فرد و جامعه به جامعه.
و یا در تقسیم دیگر می‌توانیم چنین بگوئیم خوش گمانی و بدگمانی فرد یا جامعه نسبت به خالق هستی و یا خود هستی (بی‌هدف بودن) به عنوان مثال: بدگمانی جامعه به جامعه مثل بدگمانی برخی از اهل تسنن به شیعه که بدون تحقیق نسبت ناروا می‌دهند و می‌گویند آنها به خدا با ساختن حرم برای اهل بیت یا بوسیدن ضریح، یا سجده بر مهر شریک قائلند. این بدگمانی منشأ فساد، تفرقه، تجاوز و دشمنی است.
درمان بدگمانی به خدا:[5] 1. تفکر در صفات و افعال خدا (نه در ذات خدا)؛ 2. کمک گرفتن از اساتید عقائد و رشته کلام؛ 3. تدبر در جهان آفرینش و قرآن؛ 4. خود را بنده بداند، یعنی حق اعتراضی ندارد، خدا عالم و عادل و حکیم است و احاطه دارد؛ 5. خود را غرق در انعام خدا ببیند و توجه به آن نعمت‌ها بکند؛ 6. متوجه باشدکه خدا به مصالح او احاطه دارد و خلاف عدل و حکمت کاری نمی‌کند (تأخیر استجابت دعا به صلاح ماست، بلاها لازمه جهان مادی است)؛ 7. آرزوهای خیالی را کوتاه کنیم؛ 8. خدا را صادق بدانیم و اینکه به وعده‌ها و وعیدهایش عمل می‌کند (عقاب و پاداش)؛ 9. یأس نسبت به رحمت خدا که بزرگ‌ترین گناه است را کنار بگذارد و بداندکه او توبه‌پذیر است و...
راه‌های عملی تقویت خوش‌بینی و ترک بدبینی
[spoiler]

علماي روانشناسي بر اين باورند يكي از راه هاي مبارزه با بدبيني و شك اطمينان و اعتماد است

فقدان اعتماد سوءذن مي آورد، سوءذن دشمني، دشمني فاصله و فاصله هم جدايي

اطمينان: روزي در روستايي خشكي مي آيد و مردم تصميم مي گيرند براي بارش باران فرداي آن روز به صحرا بروند و نماز باران بخوانند فردا شد و همه به صحرا رفتند بين آن همه جمعيت تنها بچه اي بود كه همراه خود چتري بهمراه آورده بود چون اطمينان داشت كه باران مي آيد

به همين جهت است كه علماي روانشناسي مي گويند اگر شما نوع پوشش و يا متعلقاتي داشته باشيد كه ديدگاه و نگرشتان به آن سود و بد است اين نگاه و انرزي سوء را به طرف مقابلتان نيز انتقال مي دهيد

روشي ديگر براي تغيير رويكرد به جهت بالابردن راندمان زندگي و مبارزه با بدبيني، زنده كردن مثبت انديشي و درون نگري مثبت است

و چه زيبا گفته اند: درون نگري مثبت و مثبت انديشي جوي را فراهم مي سازد كه در پي آن جو نتايج مثبت به بار مي آيد