جمع بندی سوالاتی در مورد علم جفر

پرسش:
علم جفر چیست؟ چه فایده هایی دارد ؟ آیا به یک شیعه توصیه شده است این علم را بیاموزد؟ راه های بدست آوردن علم جفر چیست؟

پاسخ:
جفر از علوم غریبه است و نیز عنوان عمومى کتاب هایى است که در آن ها از روى دلالت فرضى حروف و اجزاى آن ها که خود نیز حروف است، در باب حوادث روى دادنى در عالم بحث می‌ کنند. جفر در لغت به معناى بزغاله است، چون این کتاب بر روى پوست بزغاله نوشته شده بود، آن را «جفر» نامیدند. (1) به موجب روایات مشهور، "جفر" و "جامعه" نام دو کتاب از على ابن ابى طالب (علیه السلام) است که در آن دو، حوادث آینده جهان تا انقراض عالم به طریقه علم حروف مندرج است.

در حدیث آمده است که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) جفر و جامعه را بر امام علی (علیه السلام) املا نمود و حضرت آن را نوشت. در این دو کتاب جمیع علوم و احکام دینى آمده است (2) این دو کتاب بعد از امام علی (علیه السلام) به نحو وراثت به امامان بعدى منتقل شدند، و آنان از روى همین کتاب ها حوادث آینده را پیش بینى می‌ کردند.

ائمه (علیهم السلام ) دارای علم غیب بودند. منتها علم غیب ایشان مانند خداوند نیست که همه چیز را همیشه بدانند بلکه اگر اراده کنند از چیزی مطلع شوند خواهند شد و اگر اراده نکنند خیر. علم جفر هم مانند علوم دیگر برای ائمه زمینه اطلاع از برخی امور بوده است. در واقع با استفاده از علم جفر و حروف می شود از یک موضوع خاص که روی آن حسابهایی صورت می گیرد، مطلع شد. این علوم راه کسب اطلاع از موضوعی است که دارنده ی علوم می خواهد بداند؛ نه اینکه همه چیز به صورت تیتر وار نوشته شده باشد.

علم جفر در اعداد است و علم حروف در حرف ها؛ و هر دوی اینها، از علومی هستند که خداوند مانند دیگر علوم، آن را وسیله شناخت و آگاهی در این عالم قرار داده است.

به موجب برخى از اقوال، جفر مأخوذ از الواح موسى (علیه السلام )بود. گویند: پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آن را به دست آورد و به علی (علیه السلام ) سپرد. به موجب برخى روایات، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) مندرجات آن را براى على (علیه السلام) املا نمود و او آن را نوشت.

برخى از مشایخ صوفیه، کتاب هایی دربارة جفر تألیف کردند و احیاناً حوادث آینده را پیش گویى نمودند و آن ها را به جفر مذکور منتسب نمودند. این کار به افسانه شبیه تر است تا به واقعیت. برخى از نویسندگان زمینة گرایش این افسانه را چنین بیان داشتند: «ظاهراً افسانه کتاب جفر براى امیدوار ساختن پیروان آل على که در دوران خلفا و مخصوصاً در عهد متوکل سخت مورد آزار بودند، براى ترساندن خلفا ساخته شد، و بعد ها از معناى اصلى خود منحرف شد و چنان که گفته شد وسیله اى براى پیش گویى حوادث گردید.(3)

قطعا این علم نیز که حداقل توسط برخی از علماء ربانی تعلیم و تعلّم می شده است بی فایده نیست. (بدین دلیل از عمل علماء شاهد مثال آوردم که برخی انتساب این علوم به اهل بیت (علیهم السلام) را نفی می کنند) اما اینکه توصیه به یاد گرفتن عمومی این علوم بشود یا نه، نظرهای متفاوتی در این مورد داده شده است. اجمالا بدانید هر علمی که نیت و هدف ما از آن غیر از مطلق رضای حق متعال باشد،آن علم حجابی است عظیم در راه تعالی ما.

کسانی غیر از معصومین (علیهم السلام) هم به این علوم دسترسی پیدا کرده و میکنند، البته به شکل محدود؛ با اینحال تعلیم و تعلّم این علوم به دلائل متعدد از دسترس عموم خارج است.

پی نوشت ها :
1 . طریحی، مجمع البحرین، ج 1، ص 379
2 . همان
3 . مصاحب، دایرهْْ المعارف فارسی، ج 1، ص 742