جمع بندی سپردن دین خود به امام

بسم الله الرحمن الرحیم
با سلام و احترام

بله درست می فرماید، «استودع» باب استفعال از مادع «ودع» به معنای نائب گرفتن در حفظ، است، یعنی از کسی بخواهیم چیزی را حفظ کند(طريحي، فخر الدين بن محمد، مجمع البحرین، ج4، ص401) همان طور که پیامبر(ص) برای خروج از منزل توصیه فرموده اند:

«مَا اسْتَخْلَفَ رَجُلٌ عَلَى أَهْلِهِ بِخِلَافَةٍ أَفْضَلَ مِنْ رَكْعَتَيْنِ يَرْكَعُهُمَا إِذَا أَرَادَ الْخُرُوجَ إِلَى سَفَرٍ يَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْتَوْدِعُكَ نَفْسِي وَ أَهْلِي وَ مَالِي وَ ذُرِّيَّتِي وَ دُنْيَايَ وَ آخِرَتِي وَ أَمَانَتِي وَ خَاتِمَةَ عَمَلِي إِلَّا أَعْطَاهُ اللَّهُ مَا سَأَلَ»؛ برای خانواده مردی که به مسافرت می رود هیچ چیز بهتر از آن نیست که دو رکعت نماز بخواند و اگر هنگامی که خارج می شود بگوید: خدایا به درستی که خودم، خانواده ام، مال و فرزندانم، و دنیای و آخرت و امانتم و سرانجام عملم را به تو می سپارم، خداوند آنچه را خواسته به او اعطاء می کند.(کلینی، الکافی، ج4، ص283)

پس ما در حقیقت از ایشان می خواهیم که اعتقادات ما را که به ایشان عرضه نموده ایم حفظ کند، که البته این بدین معنا نیست که اعتقادات ما را بگیرد و قیامت تحویل بدهد، بلکه از ایشان می خواهیم در لحظه لحظه عمر ما تا زمان مرگ از اعتقادات ما محافظت نموده و ما را از انحراف باز دارند.

در روایات مختلفی به عنصر محافظت، و جلوگیری از ضایع شدن امانت نسبت به معنای «استودع» اشاره شده است:

امام باقر(ع) می‌فرمایند:
«مَنْ قَالَ إِذَا أَصْبَحَ- اللَّهُمَّ إِنِّي أَصْبَحْتُ فِي ذِمَّتِكَ وَ جِوَارِكَ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْتَوْدِعُكَ‏ دِينِي وَ نَفْسِي وَ دُنْيَايَ وَ آخِرَتِي وَ أَهْلِي وَ مَالِي وَ أَعُوذُ بِكَ يَا عَظِيمُ مِنْ شَرِّ خَلْقِكَ جَمِيعاً وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ مَا يُبْلِسُ بِهِ إِبْلِيسُ وَ جُنُودُهُ إِذَا قَالَ هَذَا الْكَلَامَ لَمْ يَضُرَّهُ يَوْمَهُ ذَلِكَ شَيْ‏ءٌ وَ إِذَا أَمْسَى فَقَالَهُ لَمْ يَضُرَّهُ تِلْكَ اللَّيْلَةَ شَيْ‏ءٌ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى»؛ کسی که در هنگام صبح بگوید: خداوندا به درستی که در ذمه و جوار تو صبح کردم، خداوندا دین و نفس و دنیا و آخرت و خانواده و مالم را به تو می سپارم، و ای بزرگوار از شر تمامی خلق تو، و حیله های ابلیس و سپاهیانش به تو پناه می برم. هنگامی که چنین بگوید در آن روز چیزی به او ضرر نمی زند و هنگامی که شب کند و آن را بگوید چیزی در آن شب او را ضرر نرساند إن شاء الله تعالی»(کلینی، الکافی، ج2، ص528)

امام صادق(ع) به معاویة بن عمار می‌فرماید: «أَكْثِرْ مِنْ أَنْ تَسْتَوْدِعَ رَبَّكَ دِينَكَ وَ نَفْسَكَ وَ أَهْلَكَ ثُمَّ تَقُولُ- أَسْتَوْدِعُ‏ اللَّهَ الرَّحْمَنَ الرَّحِيمَ الَّذِي لَا يَضِيعُ وَدَائِعُهُ نَفْسِي وَ دِينِي وَ أَهْلِي‏»؛ دین، خودت و خانواده ات را زیاد به خداوند بسپار، سپس بگو: خودم، دینم و خانواده ام را به خداوند بخشنده مهربان می سپارم، خداوندی که امانات را ضایع نمیسازد. (ج4، ص432)

همچنین در ادعیه آمده است: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْتَوْدِعُكَ دِينِي وَ دُنْيَايَ وَ أَمَانَتِي وَ خَوَاتِيمَ عَمَلِي وَ خَوَاتِيمَ أَعْمَالِي وَ جَمِيعَ مَا أَنْعَمَ اللَّهُ بِهِ عَلَيَّ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ فَأَنْتَ‏ السَّيِّدُ لَا تَضِيعُ‏ وَدَائِعُك‏»؛ خداوندا دین و دنیا و امانات و سرانجام کار و کارهایم و تمامی نعمتهایی که به من داده ای در دنیا و آخرت را به تو می سپارم، ای آقایی که امانات را ضایع نمیسازی.(بحارالانوار، ج94، ص284)

پس با دقت در بخش انتهایی این روایات که به امانت داری خداوند اشاره شده، روشن می شود که هدف از این سپردن اعتقادات حفظ آنهاست.

بله منافاتی ندارد، آیت الله صافی گلپایگانی نیز در کتاب شرح حدیث عرض دین حضرت عبدالعظیم حسنی(ع)، ص117 به همین فراز تمسک جسته‌اند؛ اصلا همین که ما مثلا به حرم امام زضا(ع) میرویم و در امور دینی از ایشان کمک میخواهیم، یا اصلاح نفسمان را از ایشان میخواهیم، این یعنی همان حفظ ایمان، بلکه یعنی چیزی فراتر از آن.
علاوه بر اینکه در برخی روایات داریم شیعیانی که در شب اول قبر زبانشان بند آید و نتوانند نکیر و منکر را پاسخ دهند پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) بر اعتقادات او گواهی دهند.(بحارالانوار، ج6، ص229، ح32) که می تواند مصداق «فَرُدَّ عَلىَّ فِى القَبرِ عِندَمسألةِ مُنكرٍ و نَكير» باشد.
در هر صورت شاید از نظر مذاهب دیگر پذیرش چنین امری در خصوص ائمه(ع) دشوار باشد، اما با توجه به جایگاه مقام پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) در منظومه فکری شیعه و اینکه آنها جانشین خدا در زمین، و مجاری فیض الهی هستند، و همچنین با نگاه به روایاتی که به نقش ائمه(ع) در قیامت اشاره کرده اند تأیید چنین آموزه‌هایی هرگز دشوار نخواهد بود.

سوال
درزیارت شریف ال یاسین آمده «اشهد ان لااله الا الله وحده لاشریک له و..»که دراین قسمت به عرضه عقاید میپردازیم، با توجه به اینکه در زیارات آمده: «انی استودعک دینی و امانتی وخواتیم عملی و...» وآیه «مَن جَاء بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا» ممکن است ما این عقایدرا تا قیامت باخودمان نیاوریم.
آیامیتوان بیان داشت که مادرعرضه عقاید درحال غیبت به ائمه وامامزادگان علاوه بر به دست اوردن عقاید حقّه، در واقع دین خود و عقاید خود را به امام معصوم میسپاریم که آن رادر دنیای دیگر بدست مابسپارد باتوجه به اینکه ممکن است در هنگام سکرات موت این عقاید راشیطان ازدست ماخارج کند؟ اگردرست است آیا روایاتی دراین خصوص داریم؟

پاسخ
لفظ «استودع» باب استفعال از مادع «ودع» به معنای نائب گرفتن در حفظ، است، یعنی از کسی بخواهیم چیزی را حفظ کند(1) همان طور که پیامبر(ص) برای خروج از منزل توصیه فرموده اند:

«مَا اسْتَخْلَفَ رَجُلٌ عَلَى أَهْلِهِ بِخِلَافَةٍ أَفْضَلَ مِنْ رَكْعَتَيْنِ يَرْكَعُهُمَا إِذَا أَرَادَ الْخُرُوجَ إِلَى سَفَرٍ يَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْتَوْدِعُكَ نَفْسِي وَ أَهْلِي وَ مَالِي وَ ذُرِّيَّتِي وَ دُنْيَايَ وَ آخِرَتِي وَ أَمَانَتِي وَ خَاتِمَةَ عَمَلِي إِلَّا أَعْطَاهُ اللَّهُ مَا سَأَلَ»؛ برای خانواده مردی که به مسافرت می رود هیچ چیز بهتر از آن نیست که دو رکعت نماز بخواند و اگر هنگامی که خارج می شود بگوید: خدایا به درستی که خودم، خانواده ام، مال و فرزندانم، و دنیای و آخرت و امانتم و سرانجام عملم را به تو می سپارم، خداوند آنچه را خواسته به او اعطاء می کند.(2)

پس ما در حقیقت از ایشان می خواهیم که اعتقادات ما را که به ایشان عرضه نموده ایم حفظ کنند، که البته این بدین معنا نیست که اعتقادات ما را بگیرد و قیامت تحویل بدهد، بلکه از ایشان می خواهیم در لحظه لحظه عمر ما تا زمان مرگ از اعتقادات ما محافظت نموده و ما را از انحراف باز دارند.

در روایات مختلفی به عنصر محافظت، و جلوگیری از ضایع شدن امانت نسبت به معنای «استودع» اشاره شده است:

امام باقر(ع) می‌فرمایند:
«مَنْ قَالَ إِذَا أَصْبَحَ- اللَّهُمَّ إِنِّي أَصْبَحْتُ فِي ذِمَّتِكَ وَ جِوَارِكَ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْتَوْدِعُكَ‏ دِينِي وَ نَفْسِي وَ دُنْيَايَ وَ آخِرَتِي وَ أَهْلِي وَ مَالِي وَ أَعُوذُ بِكَ يَا عَظِيمُ مِنْ شَرِّ خَلْقِكَ جَمِيعاً وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ مَا يُبْلِسُ بِهِ إِبْلِيسُ وَ جُنُودُهُ إِذَا قَالَ هَذَا الْكَلَامَ لَمْ يَضُرَّهُ يَوْمَهُ ذَلِكَ شَيْ‏ءٌ وَ إِذَا أَمْسَى فَقَالَهُ لَمْ يَضُرَّهُ تِلْكَ اللَّيْلَةَ شَيْ‏ءٌ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى»؛ کسی که در هنگام صبح بگوید: خداوندا به درستی که در ذمه و جوار تو صبح کردم، خداوندا دین و نفس و دنیا و آخرت و خانواده و مالم را به تو می سپارم، و ای بزرگوار از شر تمامی خلق تو، و حیله های ابلیس و سپاهیانش به تو پناه می برم. هنگامی که چنین بگوید در آن روز چیزی به او ضرر نمی زند و هنگامی که شب کند و آن را بگوید چیزی در آن شب او را ضرر نرساند إن شاء الله تعالی» (3)

امام صادق(ع) به معاویة بن عمار می‌فرماید: «أَكْثِرْ مِنْ أَنْ تَسْتَوْدِعَ رَبَّكَ دِينَكَ وَ نَفْسَكَ وَ أَهْلَكَ ثُمَّ تَقُولُ- أَسْتَوْدِعُ‏ اللَّهَ الرَّحْمَنَ الرَّحِيمَ الَّذِي لَا يَضِيعُ وَدَائِعُهُ نَفْسِي وَ دِينِي وَ أَهْلِي‏»؛ دین، خودت و خانواده ات را زیاد به خداوند بسپار، سپس بگو: خودم، دینم و خانواده ام را به خداوند بخشنده مهربان می سپارم، خداوندی که امانات را ضایع نمیسازد. (4)

همچنین در ادعیه آمده است: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْتَوْدِعُكَ دِينِي وَ دُنْيَايَ وَ أَمَانَتِي وَ خَوَاتِيمَ عَمَلِي وَ خَوَاتِيمَ أَعْمَالِي وَ جَمِيعَ مَا أَنْعَمَ اللَّهُ بِهِ عَلَيَّ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ فَأَنْتَ‏ السَّيِّدُ لَا تَضِيعُ‏ وَدَائِعُك‏»؛ خداوندا دین و دنیا و امانات و سرانجام کار و کارهایم و تمامی نعمتهایی که به من داده ای در دنیا و آخرت را به تو می سپارم، ای آقایی که امانات را ضایع نمیسازی. (5)

پس با دقت در بخش انتهایی این روایات که به امانت داری خداوند اشاره شده، روشن می شود که هدف از این سپردن اعتقادات حفظ آنهاست.
و این منافاتی ندارد که اولیاء الهی نیز ما را در این حفظ نمودن یاری دهند، اصلا همین که ما مثلا به حرم امام زضا(ع) میرویم و در امور دینی از ایشان کمک میخواهیم، یا اصلاح نفسمان را از ایشان میخواهیم، این یعنی همان حفظ ایمان، بلکه یعنی چیزی فراتر از آن.
علاوه بر اینکه در برخی روایات داریم شیعیانی که در شب اول قبر زبانشان بند آید و نتوانند نکیر و منکر را پاسخ دهند پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) بر اعتقادات او گواهی دهند.(بحارالانوار، ج6، ص229، ح32) که می تواند مصداق «فَرُدَّ عَلىَّ فِى القَبرِ عِندَمسألةِ مُنكرٍ و نَكير» باشد.
در هر صورت شاید از نظر مذاهب دیگر پذیرش چنین امری در خصوص ائمه(ع) دشوار باشد، اما با توجه به جایگاه مقام پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) در منظومه فکری شیعه و اینکه آنها جانشین خدا در زمین، و مجاری فیض الهی هستند، و همچنین با نگاه به روایاتی که به نقش ائمه(ع) در قیامت اشاره کرده اند تأیید چنین آموزه‌هایی هرگز دشوار نخواهد بود.
_______________________________

1. طريحي، فخر الدين بن محمد، مجمع البحرین، ج4، ص401.
2. کلینی، الکافی، ج4، ص283.
3. همان، ج2، ص528.
4. همان، ج4، ص432.
5. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج94، ص284.