فلسفه مجازات روزه خواری

ضمن تشکر آرزوی قبولی طاعات و عبادات برای شما عزیز بزرگوار داریم در پاسخ گفتنی است:

اولاً: اسلام دین زور و اجبار و ارعاب و تهدید نیست و اصلا روزه ای که از سر زور و اکراه گرفته شود جز گرسنگی و تشنگی بیهوده و رنج و زحمت بی هدف نیست. لکن گردن نهادن به دین پاک اسلام و احکام آن باید آزادانه و آگاهانه صورت پذیرد. چرا که اساسا باور داشتن به چیزی در گروه یقین و تعقل است و جبر و اضطرار، فرصت انتخاب عقلانی را از آدمی می ستاند. اما اگر کسی خلعت دینداری را پوشید و با آگاهی کامل به آیین اسلام گروید، آنگاه لازمه چنین گردن نهادنی، پایبندی به همه احکام و قوانین این شریعت آسمانی است همچنان که عرف جوامع بشری در همه جای عالم چنین است. در همه جای عالم هر دستگاه و مجموعه ای (اداری، تجاری، لشکری، کشوری و ...) برای خود ضوابط و قوانینی وضع کرده است که تخطی از آن حدود، محدودیت ها و گاه مجازات هایی را به دنبال دارد. دین اسلام نیز از این قاعده مستثنی نیست و اجازه نمی دهد کسی بی هیچ عذر شرعی، حکمی را زیر پا نهد و در عین حال خود را مسلمان بنامد.

ثانیاً: زیر پا گذاشتن حدود و مقررات، فرزند شوم هرج و مرج را در جامعه به بار می آورد. پس به حکم عقل می بایست اهرم هایی بازدارنده و مجازاتهایی پیش گیرنده برای متخلفان وضع گردد که دیگر کسی فکر سر پیچی از قانون در سر نپروراند و در نتیجه میل عمومی به هنجار شکنی از میان برود. در حقیقت؛ حکمت این نوع مجازات ممکن است این باشد: کسي که عمدا (بدون عذر شرعی و حتی با عذر شرعی) در ملاء عام تظاهر به روزه خواري کند، در واقع اسلام و احکام اسلام و مسلمانان را زير سؤال یرده و ضمن هنجارشکنی، موجب سست شدن ایمان مومنین مخصوصا جوانان و نوجوانانی که تازه این تکلیف را انجام می دهند خواهد شد؛ که این کار، ترويج فرهنگ روزه خواري و بي ديني است.

شاید بگویید این قوانین تنها برای دینداران و کسانی که آیین نامه آیین اسلام را امضاء کرده اند لازم الاجراست اما کسانی که هیچ تعهدی در قبال این دین ندارند (مانند اقلیتهای مذهبی و توریست ها) مجازند تا برخی رفتارهای بر خلاف شئونات اسلامی را در جامعه اسلامی مرتکب شوند. اما از وجهه نظر دین و شریعت اگر نگاه کنیم فرد نامسلمان گرچه قضای روزه و کفاره واجب ندارد اما از منظر قوانین حقوقی و مدنی، مساله متفاوت است. بد نیست توجهتان را به ماده 638 قانون مجازات اسلامی جلب کنیم که می گوید: "هر کس علناً در انظار عمومی و معابر تظاهر به عمل حرامی نماید علاوه بر کیفر عمل به حبس از ده روز تا دو ماه یا تا 74ضربه شلاق محکوم می گردد."

بنابراین، این مساله جزو متن قانون است که اگر روزه‌خواری به عنوان یك عمل حرام جنبه علنی به خود بگیرد، برای آن مجازات تعیین می‌شود. بعبارتی درست است که روزه‌خواری به طور مطلق جرم نیست و از نظر دینی یک فعل حرام است که تنها از منظر فقهی و اخلاقی مورد نکوهش است، منتها اگر این عمل حرام جنبه علنی به خود گیرد، آنوقت جامعه در قالب حقوق جزا می تواند در قبال آن واکنش نشان دهد.

باید بین افراد روزه خوار تفاوت قائل شد در یک دسته بندی آحاد جامعه اجمالاً به چهار دسته تقسیم می شوند:

1. ناآگاهان بی غرض: بعضی از روی عدم آگاهی و عدم توجه به مسأله ممکن است در ملأعام آب و یا غذا بخورند در حالیکه ممکن است برای روزه گرفتن هم عذری داشته باشند، گروهی نیز برای روزه گرفتن هیچ عذری ندارند اما صرفاً بدلیل عدم آگاهی از حرمت روزه خواری و مجازات آن در ملأعام چیزی می خورند. این قبیل افراد با تذکر اصلاح پذیرند و اگر با مسأله و عواقب آن آشنا شوند از اینکار پرهیز می کنند.

2. ناآگاهان با غرض: گروهی هم گرچه از مسأله حرمت شکنی و مجازات آن آگاهی ندارند اما بدلیل روحیه تند و خشن و گریزان از حقی که دارند و گرفتار جهل مرکب بوده و خودبزرگتر بینند در برابر تذکر لسانی و امر بمعروف دیگران کرنش بخرج نداده و با تندی و لجاجت برخورد می کنند.

2. آگاهان لجوج: در نقطه مقابل، افرادی هم هستند که چه با عذر و چه بدون عذر، علیرغم اینکه با مسأله حرمت روزه خواری در ملأعام و حتی مجازات آن واقفند اما عامدانه و برای تحقیر و تضعیف عقیده و ایمان مؤمنان، علناً روزه خواری می کنند حتی به تذکرات خیرخواهانه آنها هم توجهی نکرده و با تمسخر و توهین از کنار ایشان می گذرند. وظیفه مردم در برابر این افراد فقط تذکر لسانی است در قالب امر بمعروف و نهی از منکر البته با شرایط آن، که از آن جمله است که مفسده ای نداشته باشد.

3. آگاهان غیر لجوج: عده ای هم علیرغم آگاهی به مسأله، اقدام به روزه خواری می کنند اما از آنجاییکه عناد و لجاجی با دین و اعتقادات مردم ندارند در صورتیکه با تذکر مردم مواجه شوند اظهار شرمندگی کرده و از حرمت شکنی پرهیز می کنند.

اما دلیل وضعیتی که جامعه ما در بسیاری از احکام از جمله حجاب، حرمت شکنی ماه رمضان و عدم رعایت دیگر ارزشهای اسلامی با آن مواجهه شده، مغفول ماندن فریضه امر بمعروف و نهی از منکر در بین قاطبه ی مردم است که زمینه بی توجهی مسئولان را در اجرای قانونهای موجود در این جهت را فراهم ساخته، اگر امر بمعروف و نهی از منکر به خواستی عمومی تبدیل شود و همه در جهت احیاء آن تلاش کنند مسئولان، ناگزیرند به این خواست عمومی در مرحله اجرائی و قانونی آن تن دهند.

موفق باشید ...:Gol:

بدون شک، انجام وظیفه (امر بمعروف و نهی از منکر) با شرایطش مرضی رضای خداست. اینکه مردم چه می گویند نباید من و شما را از عمل به وظیفه مان بازدارد.:Gol:

تشخیص قاضی در نوع اجرای تعزیر دخالت دارد، بستگی دارد فرد روزه خوار از روی جهالت و نادانی به این کار اقدام کرده یا آگاهانه و از سر لجاجت و عناد، ضمن آنکه تذکر لسانی و امر بمعروف و یا اخذ تعهد بسته به تشخیص قاضی انجام می شود. همچنین بنا به تشخیص قاضی در بعضی موارد، حکم شلاق به جریمه نقدی قابل تبدیل است.

تنها در مواردی که فرد از روی لجاجت و در دفعات متعدد مرتکب این عمل برای شکستن حرمت روزه داری در ملأ عام می شود برای عبرت دیگران، قاضی حکم به اجرای تعزیر تازیانه می دهد.

در این موارد تذکر وجهی ندارد، چون برای بچه دوساله هیچ حرجی نیست، در این موارد، گویا کسیکه تذکر می دهد متوجه مسأله نیست.

موفق باشید ...:Gol:

شما بزرگوارید بنده ارادتمندم، بر بیمار هم حرجی نیست گرچه بهتر است حتی الامکان بمنظور رعایت حرمت روزه داران مخفی و پنهانی چیزی بخورد یا بیاشامد مثلاً هر کجا هست و نیاز به خوردن آب و یا مواد غذائی پیدا کرد خودش را به گوشه ای (داخل مغازه، راهرو پاساژ، داخل ماشین و ...) برساند و یا بنحوی غیرآشکار و دور از انظار دیگران اقدام به خوردن کند در صورتیکه رعایت چنین ملاحظاتی ممکن نباشد بر بیماران که دارای عذر شرعی هستند ملالی نیست.

احیاء احکام اجتماعی دین از جمله امر بمعروف و نهی از منکر این فریضه الهی بدون هزینه و مشقت نخواهد بود و اهل ایمان برای جلب رضای خدا و عمل به وظیفه حاضرند هزینه های آن را نیز بپردازند. ضمن آنکه این فریضه را باید با زبان نرم، با احترام و حتی الامکان غیر علنی پیاده کرد که قطعاً به نتیجه نزدیکتر است. بهترین فرهنگ سازی اهتمام همه اقشار مؤمنان در جهت احیاء این فریضه است. اگر همه مردم و خصوصاً مؤمنان مسئولانه به این مهم بپردازند زمینه پذیرش و فرهنگ آن در جامعه ایجاد می شود.

از آنجاییکه متاسفانه این فریضه الهی از طرف عموم افراد جامعه مورد غفلت قرار گرفته به تبع آن، به یک فرهنگ فراموش شده تبدیل گردیده بصورتی که وقتی فردی اقدام به آن می کند گویا برای مردم تعجب برانگیز و امری غیرمنطقی جلوه کرده حمل بر دخالت و فضولی در حیطه شخصی ایشان می کنند.

موفق باشید ...:Gol:

صورت مسأله اشکال دارد! اگر درب مغازه بسته، پرده ها کشیده و بوی غذا بیرون نمی رفته چه کسی مطلع شده که گزارش بدهد و چنین برخوردی صورت بگیرد؟! یا صورت مسأله اشکال دارد و یا مسأله توقیف مغازه چیز دیگری بوده! از آنجاییکه جزئیات موضوع پرابهام است بهتر است در این خصوص اظهار نظری نکرده و در مقام قاضی پرونده ننشسته قضاوت نکنیم.:Gol:

آیا شما صرف دیدن مواد غذائی و میوه و ... در فروشگاهها را با اینکه عده ای آزادانه و بدون توجه به ماه رمضان و وجوب روزه داری در برابر روزه داران بخورند و بیاشامند یکی می دانید؟ یکی از دلایل آسان بودن روزه گرفتن در ماه رمضان در مقایسه با دیگر ماهها اینست که ضمن وجوب روزه در ماه رمضان، شرایط یکسانی بر آحاد جامعه حاکم است و چون در ماههای دیگر چنین شرایط یکسانی حاکم نیست اقبال به روزه گرفتن کمی سخت و دشوار می شود.:Gol:

قبل از هر چیز باید بدانید که مبناى مجازات یا اندیشه اساسى ای كه همه مجازاتهاى اسلامى مستند به آن است، عبارت از همان مبنایى است كه مجموع شریعت اسلامى بر آن مبتنى مى‏ باشد; چه آن كه فقه جزایى و پدیده كیفر، جزئى از شریعت اسلامى بوده و شریعت داراى جوانب و ابعاد گسترده و در عین حال هماهنگى است كه بین آنها تغایر و تضاد وجود ندارد و تمامى شریعت در حقیقت در راستاى تحقق یك هدف گام بر مى‏ دارد، بنابراین ضرورى است كه از مبناى واحدى برخوردار باشد و باید آن مبناى واحد را دریافت. با فهم دقیق دین و تحقیق در هدف بعثت و ارسال رسولان الهى مى‏ توان مبنا را شناخت: «و ما ارسلناك الا رحمة للعالمین‏» (1) و ما تو را ای پیامبر جز رحمتی برای عالمیان نفرستادیم. بنابراین مبناى شریعت كه مجازات نیز بخشى از آن مى‏ باشد، در حقیقت، رحمت‏ خداوند بر بندگان است; رحمتى كه گستره آن هر جا و همه چیز را فرا گرفته است، رحمت از جانب خداوندى كه رحمان و رحیم است.

جاى طرح این سؤال باقى است كه رحمت چگونه مى‏ تواند مبناى كیفر قرار گیرد؟ پاسخ آن است كه هرچند در كیفر سخن از رنج و عذاب است كه به ظاهر با رحمت‏ سازگارى ندارد، ولى این رحمت است كه اقتضا دارد منافع و مصالح به آحاد جامعه برسد و مفاسد و ضررها از آنان دفع گردد و حیات جامعه و افراد آن تداوم یابد. این رحمت و لازمه آن یعنى جلب مصلحت و منفعت و دفع مفسده از نصوص دینى به روشنى برداشت مى‏ شود و برخى از عالمان دین نیز بدان تصریح نموده‏ اند. برخى كل دین را مصلحت دانسته‏ اند; دفع مفسده و یا جلب مصلحت. (2)


پاره‏ اى نیز تصریح كرده‏ اند كه شریعت اسلامى براى تحصیل و تكمیل مصالح و تعطیل یا كاهش مفاسد آمده است. (3) بنابراین، وقتى رحمت الهى مقتضى آن است كه منفعت‏ به انسانها رسیده، مفسده و ضرر از آنان دفع گردد، مى‏ توان گفت مبناى شریعت كه كیفر نیز جزئى از آن است عبارت از جلب مصلحت‏ براى آدمیان و دفع مفسده از آنان است.

با این مقدمه نتیجه می گیریم: اگر مجازات مجرمان (مثلاً مجازات شلاق برای روزه خواران) موجب منع مجرم از ارتكاب دوباره جرم و عبرت دیگران گردد، مصلحت فرد مجرم و جامعه تحقق مى‏ یابد و نیز ممكن است موجب گردد كه مجرم به اشتباه خویش پى برده و وجدان و ایمانش بیدار گردد و به توبه روى آورده و پس از آن به گناه و ارتكاب جرم آلوده نشود. پاره‏ اى از مفسران قرآن كریم بر خاصیت‏ بازدارندگى و عبرت‏ آموزى مجازاتها تصریح نموده‏ اند. مرحوم علامه طباطبایى در تفسیر المیزان، (4) طبرسى در مجمع البیان، (5) در تفسیر و تبیین آیه دوم سوره مباركه نور (6) عبارات روشنى آورده‏ اند كه بر توجه به هدف مجازات تاكید دارد.

با این وجود روشن است كه همه این اهداف در مورد تمامى مجرمان به طور یكسان تحقق نمى‏ یابد، بلكه در برخى موجب بیدارى وجدان و اصلاح آنان و در بعضى دیگر موجب بازداشتن آنان از ارتكاب دوباره جرم مى‏ شود و نیز سبب مى‏ شود كه دیگران از ترس مجازات تصور ارتكاب آن را نكنند. البته تردیدى نیست كه گاهى اجرای مجازات، به حسب ظاهر ناپسند و داراى مفسده است ولى قطعاً مصالح مترتب بر مجازات از مفسده اصل آن بیشتر است و جلب مصالح بزرگ و پراهمیت واجب است، هرچند مفاسد جزئى را به دنبال داشته باشد. چنانکه اجرای مجازات شلاق برای روزه خوار، جلوه خوبی نداشته و برای جمعی ناپسند جلوه کرده و یا به تعبیر شما چهره دین را در نظر گروهی خوفناک جلوه دهد اما بی شک کسانی که به مصالح احکام دین که احکام جزائی و کیفری جزو آنست واقفند این بخش از دین را نیز لازمه کمال انسانی و جامعه دینی می دانند.

در خصوص آبروی شخص هم گفتیم که قطعاً قاضی در صدور حکم، دقتهای لازم و شرایط فرد را مورد بررسی قرار می دهد بعبارتی آگاهی و لجاجت فرد مجرم روزه خوار و یا تکرار عامدانه وی و سرپیچی از تعهدات قبلی، فرد مجرم را در شرایط تعزیر شلاق قرار می دهد. از اینرو وقتی فردی علیرغم آگاهی از مجازات روزه خواری و از سر لجاجت و حرمت شکنی اقدام به روزه خواری می کند باید پیش از اینها فکر آبروی خود را می کرد، گرچه دین برای حفظ آبروی افراد ارزش بسیاری قائل است اما اگر کسی با اختیار و آگاهی و عامدانه احکام و ارزشهای الهی را زیر پا گذاشته و حرمت شکنی می کند، قوانین جزائی و کیفری شریعت اسلام تنها راه بازدارندگی آسیبهایی است که از سوی چنین افرادی متوجه خود فرد و جامعه اسلامی می شود. چنانکه در مقدمه بحث بدان اشارت کردیم.

احکام شریعت اسلامی اعم از مسائل فقهی در همه شئونش از جمله احکام جزائی و کیفری و تعزیرات از بطن و متن منابع دین یعنی قرآن و روایات معتبر و عقل و اجماع استخراج شده که در فقه شیعی منابع مذکور معتبر و مورد وصایت دین است. ضمن آنکه چگونه روایات و احادیث دینی را از قرآن منفک می کنید مگر نه آنست که خداوند در قرآن، امت اسلامی را به تمسک و پیروی از پیامبر اکرم و اولواالامر (ع) که مبین و مفسران حقیقی قرآن هستند توصیه فرموده؟! آیا این سفارش خدای متعال، جز آنست که سخن پیامبر و اهل بیت (ع) قول خدای متعال و منطبق بر قرآن است؟ مگر نه آنست که در حدیث متواتر و معتبر ثقلین راه نجات در تبعیت و پیروی از قرآن و اهل بیت (ع) گفته شده؟ مگر نه آنست که نبی مکرم اسلام (ص) لا ینطق عن الهوی*ان هو الا وحی یوحی* است یعنی تمام سخنان پیامبر کلام الهی و منطبق بر وحی است؟

از اینرو احکام فقهی، جزائی و کیفری که به استناد روایات نبوی و ولوی می باشند همه ریشه قرآنی و وحیانی دارند و اهل ایمان باید دین را با همه متعلقات آن(اصول و فروع) بپذیرند نه اینکه آن را تفکیک کنند. در حقیقت کسانیکه رویه تفکیک دین را پیش بگیرند مصداق آیه شریفه " إِنَّ الَّذِينَ يَكْفُرُونَ بِاللّهِ وَرُسُلِهِ وَيُرِيدُونَ أَن يُفَرِّقُواْ بَيْنَ اللّهِ وَرُسُلِهِ وَيقُولُونَ نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَنَكْفُرُ بِبَعْضٍ وَيُرِيدُونَ أَن يَتَّخِذُواْ بَيْنَ ذَلِكَ سَبِيلاً (7) كسانى كه به خدا و فرستادگان او كافر مى‏ شوند و مى‏ خواهند ميان خدا و پيامبران او جدايى افكنند و مى‏ گويند: به برخى ايمان مى‏ آريم و به برخى كافر مى‏ شويم و مى‏ خواهند در اين ميان راهى فراگيرند." خواهند بود.

موفق باشید ...:Gol:

پاورقی_______________________________________________
1. انبیاء/107.
2. عز بن عبد السلام، قواعد الاحكام فى مصالح الانام، ص‏5: «ان الشریعة كلها مصالح: اما درء مفاسد او جلب مصالح.»
3. ابن تیمیه، منهاج السنة، ج‏2، ص‏131: «ان الشریعة الاسلامیة جائت‏ بتحصیل المصالح كلها و تكمیلها و تعطیل المفاسد و تفكیكها.»
4. المیزان فى تفسیر القرآن، دار الكتب الاسلامیة، چاپ سوم، 1397ق.، ج‏15، ص‏86.
5. مجمع البیان، دار احیاء التراث العربى، بیروت، 1379ق.، ج‏4، ص‏124.
6. نور/2: «ولیشهد عذابهما طائفة من المؤمنین‏»

7. نساء/150

بله اگر در برابر گناهکار سکوت کنیم در حالیکه می توانیم تذکر لسانی بدهیم و فرد را به صلاح و خیر راهنمایی کنیم مرتکب گناه شده ایم. امر بمعروف و نهی از منکر یک فریضه الهی و همچون دیگر واجبات الهی (نماز و روزه و ...) واجب و ترک آن در حالیکه شرایطش فراهم است معصیت می باشد.

همچنین، فردی که گناه می کند آنهم در ملأ عام و علنی مرتکب دو ظلم شده یکی به نفس خود و دیگر با حرمت شکنی و قبح شکنی واجبات الهی به نفس جامعه! فرد گناهکاری که از سر جهل گناه می کند در واقع، حکم نابینایی را دارد که نیازمند کمک است. اگر بینی که نابینا و چاه است/اگر خاموش بنشینی گناه است!

بعضی گناهان، مانند روزه خواری علنی خصوصاً اگر آگاهانه و عامدانه باشد آثار مخربی بر روح و روان جامعه دینی و دینداران خصوصاً بر جوانان و نوجوانان دارد فلذا جرم محسوب شده و علاوه بر اینکه وظیفه همگان را در خصوص امر بمعروف و نهی از منکر تشدید می کند، شارع مقدس برای پیشگیری از آن احکام جزائی و کیفری و تعزیرات را تشریع نموده است.

موفق باشید ...

با چند مثال مطلب و تفاوت دو پدیده مورد بحث را روشنتر می کنیم:

یک بانک را در نظر بگیرید که کارکنان آن، روزانه آنهمه پول می بینند که طبق ضوابطی باید از آن محافظت کنند اگر شرایطی بر بانک حاکم باشد که همه کارکنان از رییس و معاون تا کارمند عادی یا بر اساس ضوابط و مقررات و قانون بانک و یا تحت تربیت اخلاقی و وجدان عمومی، مقید باشند به ضوابط مالی بانک احترام گذاشته و به حقوق و مزایای خود اکتفا کنند و از بهره برداری شخصی از وجوهات مردم پرهیز کنند. بفرمایید آیا در وضعیت پیش گفته، عدم سوء استفاده از وجوهات مردم راحت تر است یا وضعیتی بر بانک حاکم باشد که رییس و معاون و برخی کارکنان با زد و بند و دور زدن قانون، به اختلاس و بهره برداری شخصی بپردازند و دیگر کارکنان بانک مشاهده کنند و تطمیع و تهییج نشوند؟

یا اگر در نظام اداری که امکان رشوه و سوء استفاده شخصی از امکانات و امور مالی بطور نسبی فراهم است. اگر همه رعایت کنند زمینه تحریک و تهییج فراهم تر است (اگر نگوییم بطور کامل منتفی می شود اما قطع مسلم به حداقل ممکن می رسد) یا در نظام اداری که عده ای از فرصتها سوء استفاده کنند و عده ای فقط تماشا کنند؟ آیا کسانی که سوء استفاده گرند از لحاظ روحی و روانی زمینه تحریک و تهییج دیگران را فراهم نمی سازند. بقول معروف همان اندیشه مسمومی که در زبان برخی به غلط رواج یافته اینکه (آقا شتر را با بارش می برند ما هم سهم مان(حقمان) را برمی داریم اونهم یک کم) و یا (همه دارن می برند و می خورند ما از قافله عقب نیفتیم) و نظائر این سخنان و جهت گیریهای غلط که عمدتاً متأثر از فساد و زیاده خواهی عده ای خاص در دستگاههای اداری می باشد.

و ده ها مثال از این دست که تفاوت دیدن صرف و خوردن و بردن در ضمن دیدن را روشن می کند.:Gol: