جمع بندی قضا و قدر الهی در ازدواج

جمع بندی   پرسش: اگر انسان از طریقی(مانند رویای صادق) بفهمد که در آینده با شخص خاصی ازدواج می کند، آیا این به معنای جبر است؟ پاسخ: انسان اختیار داشتن خود را به صورت وجدانی درک می کند و این با تعیین شدن تمام امور از قبل، منافات دارد؛ چراکه مجبور بودن انسان با ثواب و عقاب منافات دارد. زیرا اگر انسان مجبور به انجام کارها بود، تفاوتی بین انسان مطیع و گناهکار وجود نداشت و با عدالت خدا نیز سازگار نیست که گنهکار را به دوزخ و نیکوکار را به بهشت ببرد. از سوی دیگر این اختیار در متون دینی نیز مورد توجه قرار گرفته است و خداوند در این زمینه می فرماید: «إِنّا هَدَیْناهُ السَّبِیلَ إِمّا شاکِراً وَ إِمّا کَفُوراً؛ ما راه را به انسان نشان دادیم خواه پذیرا شود و شکرگزار گردد یا مخالفت کند و کفران نماید». (1) و در آیه دیگری مى فرماید: «فَمَنْ شاءَ فَلْیُؤْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْیَکْفُرْ؛ هر کس مى خواهد ایمان بیاورد و هر کس نمى خواهد راه کفر پیش گیرد».(2) این آیات به روشنی حکایت از اختیار انسان دارند و او را در انتخاب سرنوشت خویش مختار می دانند. ازدواج نیز از این قاعده مستثنا نیست؛ یعنی انسان با اختیار خود از بین چندین مورد، یکی را انتخاب می کند و البته خداوند متعال از ابتدا به این انتخاب علم دارد. چون خدای متعال به علت تمام امور علم دارد و علم او نیز سبب جبر نمی شود، همانطور که علم یک منجم به وقوع کسوف یا خسوف به معنای جبر در گرفتگی ماه یا خورشید نیست و این علم هیچ تاثیری در خسوف یا کسوف ندارد. اما در مورد دستورالعملی که صاحب مفاتیح الجنان در مورد خواب دیدن شخص خاصی بیان کرده، نهایت این امر، دیدن آن چیزی است که در آینده اتفاق می افتد(البته اصل این دستور برای دیدن پیامبر، امام یا والدین است که ظهور در ارتباط انسان با عالم اموات را دارد. هرچند با اضافه کردن «یا یکی از مردمان» ممکن است انسان شخص زنده یا مرده ای را قصد کرده باشد) و دیدن آینده در خواب، بالاتر از علم الهی به آینده نیست. به این معنا که خدای متعال به برخی انسان ها عنایتی کرده که گاهی آینده برخی افراد را می بینند و این به معنای علم به آینده ای است که خود شخص ساخته است. بر این اساس، اگر بر فرض، انسان در خواب همسر آینده خود را مشاهده کند، امری را دیده که در آینده انتخاب خواهد کرد و این علم، انسان را مجبور به انتخاب مذکور نمی کند.   بنابراین علم به آینده چه توسط خدای متعال باشد(که چنین علمی به هیچ وجه خطا بردار نیست، زیرا خدای متعال علم به تمامی اسباب و مسببات داشته و اشراف الهی مانع هرگونه خطایی است و از سوی دیگر خود خدا علت العلل عالم هستی است و علم به علت سبب علم به معلول نیز خواهد شد) یا توسط پیامبر و امام، یا دیگر انسان ها، اشکالی به اختیار انسان وارد نمی کند؛ زیرا علم خداوند یا دیگران به امری تعلق می گیرد که با اختیار انسان در آینده محقق می شود و به عبارت دیگر اختیار انسان یکی از مولفه های شکل گیری آینده است و علم به آن تاثیری در اختیار انسان ندارد.   پی نوشت ها: 1.    دهر: 3. 2.    کهف: 29.