جمع بندی مقایسه تقریر برهان صدیقین در دیدگاه ابن سینا و صدرا

جمع بندی پرسش: سوال من از مقایسه دو تقریر ابن سینا و ملاصدرا از برهان صدیقین است. با توجه به اینکه فهم این برهان از بیان ابن سینا راحت تر از بیان برهان ملاصدرا با مقدمات متعدد آن است، آیا می توان گفت این برهان به تقریر ابن سینا برتر از تقریر آن از دیدگاه ملا صدرا است؟ پاسخ: باید دید منظورتان از برتر بودن چیست، اگر منظور ساده فهم تر بودن است بله خب هر برهانی باید متناسب با مخاطب باشد بنابراین یک برهان ممکن است برای برخی برتر، و برهانی دیگر برای سایرین برتر باشد. اما اگر برتر بودن به معنای اتقان و استحکام باشد، خیر؛ چون دشواری فهم انسان یک چیز است، برتری و محکم تر بودن استدلال حرف دیگری است. برهانی که ساده فهم تر هست لزوما به معنای قوی تر بودن و مستحکم تر بودن آن نیست. به هر حال براهین فلسفی دشواری های خودشان را دارند، اما از براهین تجربی قوی تر هستند. برهان صدیقین در کلام ابن سینا که برای اولین بار این اصطلاح «صدیقین» را به کار برده است در برابر براهینی قرار می گیرد که از افعال و مخلوقات خداوند برای اثبات او بهره گرفته می شود. این برهان بدون بهره بردن از مخلوقات و افعال خداوند مثل حرکت و حدوث به اثبات خدا می پردازد. (1) اما ملاصدرا برهان صدیقین را برهانی می داند که نه تنها از مخلوقات افعال الهی، بلکه برای اثبات واجب حتی از مفاهیم ممکنات و امکان هم نباید بهره برد، به همین خاطر وی معتقد است تقریر ابن سینا، مصداق حقیقی برهان صدیقین نیست.(2) بنابراین تمامی براهین عقلی اثبات وجود خداوند، از جمله براهین صدیقین با تمامی تقریرهای آن به صورت قطعی و یقینی وجود خدا را اثبات می کنند، منتهی آنچه که حکما در برهان صدیقین به دنبال آن هستند حذف وسطه ها است. یعنی از خود حق برای اثبات حق بهره ببرند، و تا می شود سایر مقدمات خصوصا مقدمات حسی و تجربی کنار گذاشته شوند. بنابراین همانطور که ابن سینا و ملاصدرا اشاره می کنند در کنار سخن از اشرفیت برهان صدیقین بر سایر براهین است، نه اینکه سایر براهین اثبات کننده نباشند.   پی نوشت ها:

1. ابن سینا، الاشارات و التنبیهات، نشر البلاغة، قم، چاپ اول، 1375، ص102
2. جوادی آملی، عبدالله، تبیین براهین اثبات وجود خدا، نشرا اسراء، قم، ص221.