جمع بندی نماز اول وقت بی توجه یا نماز با توجه در غیر اول وقت؟

بسم الله الرحمن الرحیم

عرض سلام و ادب و احترام

مقبولیت نماز، غیر از اینکه به آداب و ترتیب ظاهری بستگی دارد، به میزان قابل توجهی به باطن انسان مرتبط است. روح نماز حضور قلب در نماز و توجه داشتن در نماز است و آثار و بركات روحي و معنوي نماز وابسته به تحقق اين توجه و حضور است .

در حدی که فرموده اند "آن مقدار از نماز که با توجه قلبي همراه باشد، بالا مي رود."¹

از طرف دیگر تاکید بر نماز اول وقت و به تعویق نینداختن آن، هم در قرآن و هم در روایات تأکید فراوانی صورت گرفته است.

امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید: «فضیلت اوّل وقت براى مؤمن بهتر از مال و فرزندان او است»²

اما در اولویت بین نماز اول وقت و حضور قلب در نماز، علامه مجلسی در پاسخی به این پرسش فرموده اند "اگر خواب بر کسی غلبه بسیار کرده باشد، به حدّی که هیچ چیزی را نمی فهمد و درست نمی شنود، اگر با این حال وارد نماز شود، نماز او مکروه است ... . اگر در اول وقت، با خواب آلودگی نماز بخواند، نماز او بدون حضور قلب است، ولی اگر بخوابد این حالت از او رفع می شود، اما فضیلت اول وقت را از دست داده است. حال مقدم کردن هر یک دارای اشکال است. بعضی از علما گفته اند نماز با تأخیر به همراه حضور قلب مقدم است؛ زیرا روح و اصل عبادت در حضور قلب است. و این دیدگاه قوی است."³

به نظر می رسد که این مسئله برای موارد مهم و شرایطی در نظر گرفته شده که انسان واقعا در تنگنا بوده و برای خواندن نماز در اول وقت مشکل خاصی داشته باشد؛ در غیر اینصورت احتمال زیادی وجود دارد که این مسئله از القائات شیطان باشد، با این هدف که انسان را از اجر و پاداش نماز اول وقت محروم کند.

امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید: «هیچ کس نباید غیر اول وقت را وقت نماز قرار دهد، مگر این که عذری داشته باشد یا به سبب علتی نماز را در آخر وقت انجام دهد»⁴

حتما این مطلب را از آیه الله بهجت شنیده اید که از ایشان سوال شد "اینکه حضرت آقای قاضی می فرمودند هرکس نماز اول وقت بخواند به مقام می رسد، آیا مرادشان نماز با حضور قلب است یا خیر؟" و آیه الله بهجت در پاسخ فرموده بودند نه. اگر نماز با حضور قلب منظورشان بود، آن‌وقت سؤال می‌کردند چگونه باید خواند این نماز را، به چه سببی بخواند نمازکامل را! این که چیزی به دست نداد که! وقتی چیزی به دست می‌آید که مطلق نماز، مطلق نماز را کسی مقید باشد در اول وقت به نماز عالی می‌رسد؛ می‌رسد خودش، تکویناً شیئاً و شیئاً روز به روز می‌رود بالاتر.

پی نوشت:
1. حضور قلب در نماز، على اصغر عزيزى تهرانى
2. شیخ صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال‏، ص 36، دار الرضى، قم، چاپ اول، 1406 ق‏
3. علامه مجلسى، بحار الأنوار، ج 81، ص 271، مؤسسة الوفاء، بیروت - لبنان، 1404 ق
4. وسائل الشیعة، ج 4، ص119

سوال: مادری که فرزند کوچکی دارد و موقع نماز خواندن با کشیدن چادر یا برداشتن مهر و امثال اینها باعث حواسپرتی مادر می شود، آیا بهتر است نماز اول وقت را به تعویق انداخته و به زمان خواب کودک موکول کنیم تا بتوانیم سعی بهتری در حضور قلب داشته باشیم؟ یا نماز اول وقت اهمیت بیشتری دارد؟ از طرفی اثر تربیتی دیدن نماز خواندن توسط کودک مطرح هست. جمع بین اینها چگونه است؟

پاسخ: مقبولیت نماز، غیر از اینکه به آداب و ترتیب ظاهری بستگی دارد، به میزان قابل توجهی به باطن انسان مرتبط است. روح نماز حضور قلب در نماز و توجه داشتن در نماز است و آثار و بركات روحي و معنوي نماز وابسته به تحقق اين توجه و حضور است. در حدی که فرموده اند "آن مقدار از نماز که با توجه قلبي همراه باشد، بالا مي رود."¹ از طرف دیگر تاکید بر نماز اول وقت و به تعویق نینداختن آن، هم در قرآن و هم در روایات تأکید فراوانی صورت گرفته است. امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید: "فضیلت اوّل وقت براى مؤمن بهتر از مال و فرزندان او است»"²

اما در اولویت بین نماز اول وقت و حضور قلب در نماز، علامه مجلسی در پاسخی به این پرسش فرموده اند "اگر خواب بر کسی غلبه بسیار کرده باشد، به حدّی که هیچ چیزی را نمی فهمد و درست نمی شنود، اگر با این حال وارد نماز شود، نماز او مکروه است ... . اگر در اول وقت، با خواب آلودگی نماز بخواند، نماز او بدون حضور قلب است، ولی اگر بخوابد این حالت از او رفع می شود، اما فضیلت اول وقت را از دست داده است. حال مقدم کردن هر یک دارای اشکال است. بعضی از علما گفته اند نماز با تأخیر به همراه حضور قلب مقدم است؛ زیرا روح و اصل عبادت در حضور قلب است. و این دیدگاه قوی است."³

به نظر می رسد که این مسئله برای موارد مهم و شرایطی در نظر گرفته شده که انسان واقعا در تنگنا بوده و برای خواندن نماز در اول وقت مشکل خاصی داشته باشد؛ در غیر اینصورت احتمال زیادی وجود دارد که این مسئله از القائات شیطان باشد، با این هدف که انسان را از اجر و پاداش نماز اول وقت محروم کند.امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید: «هیچ کس نباید غیر اول وقت را وقت نماز قرار دهد، مگر این که عذری داشته باشد یا به سبب علتی نماز را در آخر وقت انجام دهد»⁴

حتما این مطلب را از آیه الله بهجت شنیده اید که از ایشان سوال شد "اینکه حضرت آقای قاضی می فرمودند هرکس نماز اول وقت بخواند به مقام می رسد، آیا مرادشان نماز با حضور قلب است یا خیر؟" و آیه الله بهجت در پاسخ فرموده بودند نه. اگر نماز با حضور قلب منظورشان بود، آن‌وقت سؤال می‌کردند چگونه باید خواند این نماز را، به چه سببی بخواند نمازکامل را! این که چیزی به دست نداد که! وقتی چیزی به دست می‌آید که مطلق نماز، مطلق نماز را کسی مقید باشد در اول وقت به نماز عالی می‌رسد؛ می‌رسد خودش، تکویناً شیئاً و شیئاً روز به روز می‌رود بالاتر.

پی نوشت:
1. حضور قلب در نماز، على اصغر عزيزى تهرانى
2. شیخ صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال‏، ص 36، دار الرضى، قم، چاپ اول، 1406 ق‏
3. علامه مجلسى، بحار الأنوار، ج 81، ص 271، مؤسسة الوفاء، بیروت - لبنان، 1404 ق
4. وسائل الشیعة، ج 4، ص119