جمع بندی پرداخت خمس به مرجع تقلید؟

کارشناس بحث: استاد مشکور

پرسش:

[FONT=book antiqua] آیا خمس را باید به مرجع تقلید داد؟برای چه؟اگر مرجع تقلید فوت کردند، تکلیف چیست؟ اگر خودمان در جای مناسبی صرف کنیم بهتر نیست؟

پاسخ:
سلام و ادب@};-

در پاسخ به سؤالات شما نکاتی را تقدیم می کنیم:

الف- فلسفه خمس: خمس یکی از فریضه های اسلامی است و قرآن کریم آن را در کنار جهاد (قرار داده) است، و دارای حکمت ها و اسرار گوناگونی است که به بعضی از آنها اشاره می شود:
1. خمس به منظور تأمین هزینه های امام (ع) به عنوان رئیس حکومت، برای پیشبرد نظام اسلامی و اداره جامعه، واجب گردیده است. از این رو در روایت از خمس به عنوان "وجه الاماره" یاد شده است.
2. خداوند متعال برای حفظ کرامت و عزت پیامبر اسلام، محل تأمین بودجه فقیران بنی هاشم و منسوبان به آن حضرت را از خمس قرار داد و سهم آنان را قرین سهم خود و رسول کرد تا زمینه تحقیر نسبت به آنان از بین برود.
3. خمس برای تأمین بودجه هر کار خیری است که امام بخواهد انجام دهد و برای هر موردی که صلاح بداند، مصرف کند.
4. خمس وسیله ای برای رشد و کمال انسان محسوب می شود که ادای آن، باعث جلب روزی و وسیله آمرزش گناهان می گردد. همچنان كه هر فرد با انجام دادن هر وظيفه‏ اى، مرحله ‏اى از كمال را مى ‏پيمايد؛ با اداى خمس به قصد قربت و بريدن از دنيا نيز وظيفه ‏اش را انجام داده و خود را از گناهان پاك نموده و به سوى كمال ترقى مى‏ كند.در مكاتبه امام‏ رضاعليه السلام به يكى از يارانش آمده است: «ان اخراجه (خمس) مفتاح رزقكم و تمحيص ذنوبكم»؛ «پرداخت خمس كليد جلب روزى و وسيله آمرزش گناهان است»(1)
5. خمس برای احیای دین خدا و تحقق حکومت اسلامی واجب گردیده است. تحقق احياى دين خدا و پياده كردن حكومت اسلامى - كه هدف اصلى اين مكتب است - در همان مكاتبه آمده است «انّ الخمس عوننا على ديننا»؛ «خمس، كمك ما در پياده كردن دين خداست»(2) نياز به بودجه مستقل و جداى از بودجه زكات دارد. خمس ثروت بسيار عظيمى براى تأمين هزينه‏ هاى يك انقلاب جهت رسيدن به حكومت عدل الهى است.

ب- دلیل پرداخت خمس به مرجع تقلید: خمس به امام و سادات اختصاص می یابد ازاینرو باید آن را در عصر غیبت، به فقیه جامع الشرایط که نائب عام امام زمان عج است پرداخت نمود. زیرا مجتهد جامع الشرایط می تواند سهم امام (ع) را در زمان غیبت امام زمان (ع) بگیرد و به مصارفی که درست و شرعی است، استفاده نماید. مانند صرف در حوزه های علمیه که علوم اسلامی در آنها تحصیل می شود و همچنین مصرف در برخی خدمات اجتماعی، کمک به سیل زدگان، زلزله زده ها و ... .

ج- در صورت ارتحال مرجع تقلید: در گزارشات تاریخی از مراجع عظام تقلید قدیم‌الایام نقل شده است، قانون نانوشته‌‌ای وجود داشت که بلافاصله پس از رحلت مرجع تقلیدی، در حضور برخی بزرگان و شاهدان مُهر ایشان شکسته می‌شد.این اقدام در واقع برای جلوگیری از هرگونه سوءاستفاده احتمالی بازماندگان و اعضای دفتر بوده و به مؤمنان این اطمینان داده می‌شد که دیگر زمینه‌ای برای سوءاستفاده از جایگاه مرجع درگذشته وجود ندارد. نقش مهم «مُهر مرجع تقلید» تا زمانی پررنگ بود که همه امور به صورت سنتی و کاملاً تحت نظر مراجع تقلید انجام می‌پذیرفت؛ اما در دهه‌‌های اخیر به واسطه گسترش امورات دفاتر و سیستمی شده امورمالی و سایر برنامه‌های دفاتر عملاً نقش نمادین «مُهر مرجع» جای خود را به اطلاعیه‌های رسمی داد تا از این طریق پایان دریافت وجوهات و هرآنچه‌ از نظر شرعی منوط به اجازه‌ مرجع تقلید است اعلام شود. پایان پرداخت شهریه به طلاب نیز از دیگر مواردی است که همیشه پس از رحلت مراجع تقلید از سوی حوزویان انتظار می‌رود. چراکه پرداخت شهریه فراتر از مسائل مالی، نشان دهنده‌ جایگاه و اعتبار یک مرجع تقلید و ادامه‌ آن امری بسیار مذموم است. معمولاً فرزندان و دفتر مرجع، گزارش کاملی از وجوهات باقی‌مانده را تهیه کرده و در اختیار یکی از مراجع اعلم قرار می‌دهند تا با اجازه شرعی و توسط مرجع تقلید اعلم و زنده، این وجوهات در موارد مورد تشخیص، صرف شود.

این اقدامات از نظر هنجارهای حاکم در حوزه‌های علمیه و پیروی از سنت دیرینه‌ حاکم در بیوت مراجع تقلید اهمیت زیادی دارد و به عنوان یک قانون نانوشته، نشان‌دهنده پایبندی بازماندگان و آقازادگان مراجع تقلید به امورات شرعی است از لحاظ برون حوزوی نیز اعلام پایان هرگونه فعالیت مالی و ..دفاتر مراجع اهمیت زیادی دارد. متشرعین و مؤمنین همیشه با اعتماد کامل به نظرات شرعی مراجع عمل کرده و با طیب‌خاطر وجوهات خود را برای اعتلای تشیع و دین مقدس اسلام به مراجع تقلید به صورت مستقیم یا غیرمستقیم پرداخت می‌کنند.

د- آیا می توانیم خودمان خمس را در جای مناسبی صرف کنیم: در پاسخ چنانکه گفتیم خمس به امام و سادات اختصاص می یابد و طبق نظر اکثر مراجع عظام تقلید، آن را در عصر غیبت باید به فقیه جامع الشرایط پرداخت نمود.(3)

موفق باشید ...@};-

پی نوشت___________________________________________
1. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، موسسه آل البیت (ع)، قم، بی تا، ج 6، ابواب‏ الانفال، باب 3، ح 2.
2. همان منبع.
3. توضیح المسائل مراجع ده مرجع، نویسنده: موسسه مطالعاتی منتظران موعود، نشر هاتف، سال 1390، ج2، م 1834.