جمع بندی عشق شدید و نامحدود نسبت به خداوند

بسم الله الرحمن الرحیم
سلام علیکم

عاشق حق، به هر لحظه تمنای «إنا إلیه راجعون» دارد. عشق خدا با وی کاری کرده که مدام دغدغه جدا شدن از تعشقات نفس‌ را دارد؛ زیرا تا وقتی این تعشقات هست، دست‌ و پایش برای رجعت به سوی خدا بسته است. پس دوری از هر تعشق، مساوی برداشتن یک گام به سوی او.

«غیرت»، روی دیگر سکه عشق است. غیرت به معنای نفیِ «غیر» است. هر آنچه مزاحم رابطه‌ی عاشق با معشوق باشد، «غیر» به حساب می‌آید.

عشق حقیقی، منتهی به بندگی خواهد شد.

برخی عشقشان این است‌ که چون خدا گفته، انجام می‌دهم حتی اگر توصلی‌ترین توصلیات باشد.

از اسرار عبادات این است که بنده به مرحله‌ای برسد که بگوید چون خدا گفته، انجام می‌دهم. این باعث میشود که از خواسته نفس دست بکشد؛ به دواعی نفس پشت کند.

شخصی می‌گفت: قربان شریعت بشوم که هر روز و هر لحظه بساط عشق‌بازی با خدا را مهیا کرده است.

نکته پایانی این که خداوند هیچ ادعایی را بی امتحان نمی‌گذارد.

«سمنون محب» در پیشگاه خدا مدعی شده بود که خدا! هر آنچه تو بخواهی من آن را می خواهم و برایم فرقی ندارد؛ بعد خدا به او دردی داد که بیچاره شد. در کوچه پس کوچه‌ها به بچه‌ها می‌گفت برای عموی دروغ گویتان دعا کنید.

حافظ می‌گوید: چو عاشق می شدم گفتم که بردم گوهر مقصود / ندانستم که این دریا چه موج خونفشان دارد

پس مراقب باشیم ادعاهایمان خالی از پشتوانه نباشد.

در ضمن، بیاییم به احترام «عشق»، لغت «عشق» را در هر جا استفاده نکنیم تا بار مفهومی آن برای مصادیق نادر و کمیابش دست‌نخورده باقی بماند.

منی که گاهی عشق فرزندم را بر عشق خدا ترجیح می‌دهم -البته شأن شما اجل از این سخن است- نمی‌توانم خود را عاشق خدا معرفی کنم. مثل حضرت ابراهیمی که او را از همه جلوتر و محبوبتر می‌داند می‌تواند مدعی عشق خدا باشد.

در مرام‌نامه‌ی ابراهیم سلام الله علیه حتی روا نبود آنگاه که در منجنیق رهسپار آتش خشم نمرودیان بود و جبرئیل پیشنهاد امداد و یاریش را به او داد، رد احسان نکند پس در جواب جبرئیل که عرض کرد: «يَا إِبْرَاهِيمُ هَلْ لَكَ إِلَيَّ مِنْ حَاجَة»؟ گفت: «أَمَّا إِلَيْكَ‏ فَلَا- وَ أَمَّا إِلَى رَبِّ الْعَالَمِينَ فَنَعَم‏».[1]

کسی که عاشق معشوقی می شود اراده و میلش، اراده و میل معشوقش خواهد شد.

و آنگاه به رنگ معشوقش خواهد شد. در نتیجه، هرجا که او را ببینند به یاد معشوق می‌افتند.

عشق شدید یعنی جذب در معشوق شدن و خود ندیدن که این خودْ زمینه‌ی دستیابی به مقام فناست. تمام احوالات عشقی در سیر و سلوک قرار است مقدمه‌ و پیشقراول «فنا» شود.

دوم:
محبت به خدا نیازمند پرورش و مراقبه است.
یکی از راه‌های پرورش محبت، مغازله با خداست.
مغازله منحصرا به خواندن اشعار عشقی نیست؛ می‌توان به سوره‌ توحید -به خصوص آیه پایانی آن- از همین منظر نگریست. «لم یکن له کفوا احد» یعنی خدا بی‌نظیره!!!

صبر عن الله یعنی در حالی که عاشق خداست، خدا او را دچار هجران کند. که این صبر، سختترین نوع صبر است.

سؤال:

از لوازم عشق شدید به خدا، پیوستن به او در قالب مرگ است؛ آیا چنین حالی برای کسی که دارای خانواده و وظایفی در این دنیاست صحیح است؟ چگونه باید با این حال برخورد کرد؟

پاسخ:

همانطور که در سؤال نیز گفته شد، این ویژگی، «حال»ی است که چه بخواهیم و چه نخواهیم در وجود عاشق موج می‌زند.

شهداء پیش از شهادت، چنین حالی را تجربه کرده‌اند.


عاشق در مقام عشق با مواجهه با غیر معشوق، ملول گشته، موقعیتی را می‌طلبد که در آن هیچ غیری مزاحم و حائل میان او و معشوق نشود.

و دنیا که بیشترین کثرت را در خود جای داده، سراسر رهزن چنین رابطه‌ای است.

از این رو، برخی عشاق، راه حل چنین معضلی را رهیدن از سرای دنیا از بن و بیخ می‌بینند و حق هم با آنان است.

شاید این حال را در برخی حالات حضرات معصومین نیز بتوان مشاهده کرد.

اما توجه به دو نکته می‌تواند عاشق حق را در این «حال» مساعدت و یاری دهد.

نکته اول:

دنیا و آنچه در آن است اگر چه بر اساس یک تلقی، در مقابل «وحدت» و غیر حق‌ است؛ اما بر اساس هستی‌شناسی عرفانی، جلوه و مظهر حق است از همین رو، هر یک از عناصر دنیا، آیتی برای‌ خداوند به حساب می‌آیند که کمالی از کمالات خداوند را متجلی ساخته است. (۱)

به دیگر سخن، به حکم این آیت: «اللَّهُ‏ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ...» (۲) چنین نیست که خداوند در موطنی از عوالم هستی، حضور بیشتری داشته و در موطنی دیگر کمتر حضور داشته باشد. پس نباید انگاشت برای وصال به حضرت حق تنها باید در عالم قدس و ملکوت به او پیوست و تا وقتی در عالم مُلک‌ایم چنین امری محال است؛ بلکه می‌توان در همین دنیا نیز واصل به او شد بدون این که مرگ طبیعی‌مان فرا رسیده باشد.

از این رو، عاشقان حق می‌توانند از حدیث مشهورِ «موتوا قبل‏ أن تموتوا» (بمیرید پیش از آن که مرگتان فرا رسد) برداشتی متناسب با حال و هوایِ عشقیِ خودشان داشته باشند؛ بدین گونه که لازم نیست برای فرونشاندن آتش عشق خود، آرزوی مرگ طبیعی‌ کنند و با مرگ طبیعی به وصال حق‌تعالی نائل شوند؛ بلکه می‌توانند پیش از مرگ نیز، به وصال حق نائل شوند. در این صورت، اینان نیز می‌توانند مدعی شوند خطاب «موتوا قبل أن تموتوا» را امتثال کرده‌اند.

نکته دوم:

عشق به حق که انسان را به وصال او سوق می‌دهد تمام سخن نیست؛ در واقع این یک ادعایی است که نیازمند به آزمودن است و تازه ابتدای راه است. پس ضروری است که در این وادی –وادی عشق- این عشق محک زده شود و آزمودن این عشق، تنها به قرار گرفتن انسان در عالم کثرات –یعنی عالم دنیا- محقق می‌شود.

جالب است که دنیا و آنچه در آن است فقط ماده امتحانی برای کلاس اولی‌ها نیست؛ بلکه برای کسانی که در سطوح بالاتر قرار دارند نیز ماده امتحانی است.

برای آن که مشخص شود که آیا شخص تنها لاف عشق را می‌زند یا واقعاً عاشق است باید معشوقش در تعارض با چند خواستنی دیگر قرار بگیرد تا ببینیم کدام را برمی‌گزیند؛ و اگر حق را برگزید، معلوم خواهد شد او عاشق واقعی است.

بنابراین، رفتن به مصاف کثراتی که در برهه‌هایی، با «معشوق» تزاحم پیدا می‌کنند جزء آیین عاشقی است تا عاشق واقعی از عاشق ادعایی متمایز شود؛ زیرا به قول حافظ: «نه هر که طرف کله کج نهاد و تند نشست / کلاه‌داری و آیین سروری داند». (۳)

نتیجه:

اگر چه بی‌تابی برای رسیدن به دوست لازمه‌ی لاینفک و جدانشدنی آن است ولی تجلی حق‌تعالی در کثرات آنان را برای انسان بیگانه‌ی بیگانه نمی‌گرداند بلکه هر یک نشانه و آیتی از دوست و محبوب به حساب می‌آیند. با این تلقی می‌توان بر درد فراق و هجران فائق شد. بعلاوه، لاف عشق نیازمند به آزمون است و قرار گرفتن در دنیا و مواجهه با سرگرمی‌های آن بهترین امتحان برای کلاس عاشقی است.

پی‌نوشتها:
۱. ر.ک: جنید بغدادی، السر فی انفاس الصوفیه، تصحیح داودی، قاهره: دار جوامع الکلم، ۱۴۲۶ق، ص ۲۸۳؛ حقی بروسوی، تفسیر روح البیان، بیروت: دارالفکر،‌ ج۸، ص ۲۸۴.
۲. نور: ۳۵.
۳. دیوان حافظ، تصحیح قزوینی و غنی، تهران: زوار: ۱۳۸۵، چ چهارم، ص ۳۱۳.