جمع بندی تعارض علم و دین در مورد گیاه خواری

بسم الله الرحمن الرحیم

با سلام و احترام

برای پاسخ به این سوال باید به چند نکته توجه بفرمایید:

نکته اول:
بهره بردن انسان از حیوانات نه تنها اشکالی ندارد، بلکه در راستای هدف از خلقت آنهاست، چرا که خداوند به عنوان مالک حیوانات، آنها را مسخّر انسان ساخته است، یعنی اگر انسان نبود اینها هم آفریده نمیشدند، آنها به خاطر انسان آفریده شده اند:

«اللَّهُ الَّذي جَعَلَ لَكُمُ الْأَنْعامَ لِتَرْكَبُوا مِنْها وَ مِنْها تَأْكُلُون‏»؛ خداست كه چهارپايان را براى شما پديد آورد تا بر بعضى از آنها سوار شويد، و از [گوشت‏] بعضى از آنها بخوريد.(غافر:79)

منتهی اسلام در این که آنها آزار و اذیت نشوند نهایت تأکید را دارد، حتی برای دوشیدن آنها می فرماید ناخن هایتان کوتاه باشد.

همچنین در ذبح آنها هم اسلام راهی پیشنهاد داده است که سریع ترین راه برای جان دادن ایشان باشد که زجر و درد آنها به حداقل رسیده و از آن طرف برای انسان هم تغذیه از گوشت ایشان سالم و بی خطر باشد. این برای ما قابل درک نیست اما به نظر میرسد قطع اتصال رگ اصلی و اتصالی میان قلب و مغز آن هم با ابزاری تیز و به صورت سریع موجب میشود خون به مغز که درک کننده ی درد است نرسد و از آن طرف با سرعت خون بدن تمام شده و حیوان سریع جان دهد. در حالی که با روش های دیگر علاوه بر اینکه خون به کندی خارج شده و همچنان به مغز میرسد و موجب میشود حیوان بیشترین درد را متحمل بشود، از آن طرف بخش عظیمی از خون در بدن می ماند که برای انسان مضر خواهد بود.

نکته دوم:
نکته دیگر اینکه اسلام در خصوص تغذیه و بهره بردن از گوشت نه مسیر افراط را پیموده، و نه مسیر تفریط را؛ اگرچه اسلام از ترک خوردن گوشت نهی فرموده است، اما از خوردن فراوان آن هم نهی کرده است. به عنوان نمونه در روایات در 40 روز هم از هر روز خوردن گوشت نهی شده و هم از اصلا نخوردن آن: «أَنَّ مَنْ تَرَكَ اللَّحْمَ‏ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً سَاءَ خُلُقُهُ... وَ مَنْ أَكَلَ اللَّحْمَ‏ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً سَاءَ خُلُقُه‏»به درستی که هر کسی چهل روز گوشت نخورد اخلاقش بد خواهد شد... و هر کسی چهل روز هر روز گوشت بخورد اخلاقش بد خواهد شد.(مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج53، ص326)

یا فرموده اند: « مَنْ‏ أَكَلَ‏ اللَّحْمَ‏ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً قَسَا قَلْبُه»؛ هر کسی چهل روز پشت سر هم گوشت بخورد قلبش سخت خواهد شد.(بحارالانوار، 59، ص294)
در سیره امیرالمومنین(علیه السلام) نیز آمده است که: «لا یأکل اللحم إلا قلیلا و یقول لا تجعلوا بطونکم مقابر الحیوان‏ و کان مع ذلک أشد الناس قوة و أعظمهم أیدا»؛ به ندرت گوشت می‌خورد و می‌فرمود: شکم‌هایتان را گورستان حیوانات قرار ندهید! با همه این اوصاف از نیرومندترین مردان و قوی پنجه‌ترین آنان بود.(بحارالانوار، ج41، ص148)

امام صادق(علیه السلام) نیز می فرمایند: «كَانَ عَلِيٌّ ع يَكْرَهُ إِدْمَانَ اللَّحْمِ وَ يَقُولُ إِنَّ لَهُ ضَرَاوَةً كَضَرَاوَة ِ الْخَمْر»؛ علی(علیه السلام) از مداومت بر خوردن گوشت اکراه داشته، و می فرمود: اعتیاد به آن بدتر از اعتیاد به شراب است.(ج63، ص69)

اما همان طور که اشاره شد، از آن طرف از ترک خوردن گوشت هم نهی شده است، تا جایی که بنده اطلاع دارم، امروزه پزشکان هم از ترک خوردن گوشت نهی کرده و آن را یک منبع ضروری برای تغذیه اانسان می دانند، لذا نظری در تعارض با دیدگاه اسلام ندارند.

اما حتی اگر خلاف آن را بگویند و رژیم انحصاری گیاه خواری و ترک از خوردن گوشت را توصیه کنند باز هم این خودش یک دیدگاه است که بی نیاز از اثبات نیست. این که آیا رژیم گیاه خواری به صورت کامل می تواند نیازهای بدن انسان را رفع کرده و ما را از خوردن گوشت بی نیاز کند مطلبی نیست که علم بتواند با قاطعیت در خصوص آن نظر بدهد، چون هر لحظه امکان دارد افق جدیدی گشوده شود که نشان دهد نظر پیشین اشتباه بوده است، بنابراین نمی توان در این خصوص با تکیه به یافته های علمی، سخن دین را غلط دانست.

نکته سوم:
اما در مورد بخش پایانی سوال شما در خصوص قانون آفرینش و تغذیه گوشت خواران از گیاه خواران پیش از پاسخ باید عرض کنم در مباحث عدل و تکوین عالم، عاطفه و احساس به شدت رهزن است، باید با نگرش عقلی محض به این مسئله نگاه کرد، چرا که اگر درون انسان تحت تأثیر عواطف و احساسات متلاطم و پریشان باشد نمی تواند به درست حق را تشخیص دهد.

الف) بسیاری اوقات ناراحتی ما در خصوص نابودی یک موجود مبتنی براحساسات پیشینی است، مثلا ما از کشتن یک مورچه یا مگس آنچنان تحت تاثیر قرار نمی گیریم که از کشتن یک شتر متاثر میشویم، این مبتنی بر یک پیش فرض درون ذهن ماست که هر چه موجود بزرگتر باشد کشتنش بیشتر مورد توجه قرار می گیرد! در حالی که به لحاظ عقلی بزرگی و کوچکی موجود تاثیری در این خصوص ندارد!
یا این که بگوییم به جای حیوانات فقط باید از گیاهان تغذیه کرد ناشی از یک احساس پیشینی است که نسبت به نابودی گیاهان دچار عذاب وجدان نمیشویم، یا کمتر دچار آن میشویم.گیاهان هم حیات دارند، و بقای طبیعت و انسان در گرو وجود آنهاست، طبیعتا انحصار تغذیه از آنها هم اینگونه نیست که منجر به نابودی موجودی که دارای حیات است نشود! در اینکه آیا آنها نیز دردمی کشند یا خیر نمیشود با قاطعیت ابراز نظر کرد، برخی یافته ها حاکی از داشتن نوعی حس در آنهاست، به عنوان مثال اینکه دانشمندان می گویند درختان و گیاهان به باغبان خود انس میگیرند.

ب) گیاهان نقش بی بدیلی در طبیعت و حیات دارند، بنابراین چرخه گیاهخواران باید کنترل شود تا به نابودی گیاهان و طبیعت منتهی نشود، اگر گوشتخواران نباشند خود گیاهخواران هم با نابود کردن تمام مراتع و گیاهان، نابود میشوند، انسان ها هم نابود میشوند، تمام طبیعتا نابود میشود، این چرخه طبیعت و تغذیه گوشتخواران از گیاهخوارانی که از گیاهان تغذیه می کنند همه چیز را کنترل و متعادل می سازد.

ج) نکته دیگر این که حیوانات قدرت تفکر ندارند، لذا آن زجری که ما برای آنها گمان میکنیم هرگز دامنشان را نمی گیرد، آنچه که کشته شدن را برای ما دردناک می کند اموری چون توجه به مرگ و نیستی، جدایی از خویشان، درد کشیدن، و ورود به جهانی است که هیچ آشنایی با آن نداریم و تفکراتی مانند آن است، در حالی که حیوانات به هیچ کدام از اینها فکر نمی کنند، همان طور که پیامبر(ص) می فرمایند: «لَوْ تَعْلَمُ الْبَهَائِمُ مِنَ الْمَوْتِ مَا يَعْلَمُ ابْنُ آدَمَ مَا أَكَلْتُمْ سَمِينا »؛ اگر چهارپایان از آنچه که انسان از مرگ می داند آگاه بودند هرگز چاق نمیشدند.(بحارالانوار، ج61، ص46)

فرار حیوانات از دست یکدیگر غریزی است نه ناشی از تفکر. یک آهو هنگام فرار از دست یک پلنگ هرگز به این فکر نمی کند که اگر گیر بیفتم چه میشود! بلکه غریزه او به او می گوید این دشمن است، فرار کن. حیوانات فقط درد را درک می کنند آن هم فقط موقع درد، نه پیش از آن، و نه بزرگنمایی های روانی هنگام آن.
حتی اگر گوزنی پیش چشمان فرزندانش شکار شوند، شما هرگز آن را مانند کشته شدن یک انسان جلوی چشم فرزندانش ندانید، چون هرگز آن حیوانات به آنچه که فرزندان انسان فکر می کنند، فکر نمی کنند. قطعا آن لرزش دلی که شما در هنگام دیدن شکار حیوانات دارید خود آنها ندارند.

با سلام و احترام
بله بنده هم از برخی محققین مورد اعتماد که در این خصوص اجنه و عرفان های کاذب تحقیقاتی داشته اند مطلبی را که فرمودید شنیده ام، که رژیم گیاهخواری و هر چیزی که انسان را به لحاظ قوا ضعیف کند زمینه را برای ورود اجنه و در اختیار گرفتن افکار انسان باز می کند، از جمله ترک خوردن گوشت، به همین خاطر در عرفان ها و ریاضت های شرقی به گیاهخواری توصیه شده است.(1)
منتهی در مقام پاسخ به این مطلب اشاره نکردم چون هر چقدر گشتم نتوانستم دلیل یا قرینه روشنی در آیات و روایات بر آن بیابم و نخواستم بدون استناد به منابع معتبر حرفی زده باشم.@};-@};-@};-

1. البته در برخی ادیان هندی چون جینیسم گیاهخواری و کشاورزی به خاطر پرهیز از آزار و کشتن حیوانات است که از محرّمات این ادیان است.

با سلام و احترام

بله از نظر درون دینی که این مسئله روشن است، اما خب از نظر برون دینی پاسخ می دهیم و بحث را پیش می بریم:

اتفاقا در اینکه کشاورزی آب بیشتری نسبت به دامپروری می طلبد تردیدی وجود ندارد، امروز در همین ایران ما ببینید بسیاری با کشت برخی محصولات کشاورزی کاملا مخالفت می ورزند و میگویندبا وضع آب در ایران، کشت این محصولات توجیه اقتصادی ندارد اما کسی به دامپروری ایراد نمیگیرد، چون دام ها آب بسیار کمتری می طلبند.
علاوه بر اینکه با دقت در نظم آفرینش روشن میشود که ارتباطی متقابل میان گیاهان و حیوانات وجود دارد، همانطور که حشرات از گیاهان تغذیه کرده و موجب تولید نسل آنها میشوند، چریدن دام ها در مراتع هم علاوه بر انتقال و گسترش گیاهان، موجب تغذیه آنها میشود.

بنابراین رژیم گوشت خواری به معنای نابودی مراتع و جنگل ها نیست که بگوییم موجب گسترش گازهای گلخانه ای میشود، بلکه مهم ترین عامل گسترش این گازها صنعت و کشاورزی مدرن با کودهای شیمیایی و سموم است.

علاوه بر اینکه اسلام از یک رژیم کاملا گوشت خواری حمایت نمی کند، بلکه اتفاقا طرفدار گیاه خواری حداکثری است، فقط از ترک خوردن گوشت نهی می کند، یعنی طبق برخی روایات هفته ای حداقل یک بار باید گوشت خورده شود، یا نهایتا هر چهل روز یک بار

امروزه تمام اندشمندان در حوزه فلسفه علم حتی در خود غرب هم پذیرفته اند که یافته های پزشکی یقینی نیستند، و هر لحظه ممکن است اکتشاف جدیدی برای بر حاصل شود که دید او را نسبت به گذشته تغییر دهد؛ شما از هر کسی که به حرف زشکان برای اثبات گیاه خواری و اکتفا کردن به آن استناد می کند یک سوال بپرسید: آیا محال است 100 سال دیگر علم پزشکی به این مطلب برسد که گیاه خواری نمی تواند جایگزین گوشت شود؟

ببینید همه چیز مبتنی بر یک قاعده اهم و مهم است
اگر بدن انسان به گوشت نیاز داشته باشد و این نیاز از طریق گیاهان برطرف نشود، چاره ای از آن نیست، در جایی که یک چیزی هم مضرات دارد و هم فوائد باید بین مضرات و فوائد سنجید، و باز تکرار می کنم اسلام به گوشت خواری توصیه نمیکند، از ترک آن نهی می کند، یعنی یک گوشت خواری حداقلی

سلام علیکم و رحمة الله

همینطور است، آنچه در این بخش و سایر بخش های مشابه تبدیل به آفتی برای پیمودن مسیر درست شده است نوعی مُدگرایی است، که حتی در تغذیه هم نفوذ کرده!
متاسفانه از لحن کلام کسانی که گیاه خوار شده و آن را ترویج میکنند این به خوبی فهمیده میشود که آن را نوعی کلاس و مُد می دانند، و تمام استدلال های ایشان هم برای توجیه و پوشاندن این مطلب است.
و البته گاهی هم متاثر از مکتب های فکری است، من از برخی از محققین در این خصوص شنیدم که برخی رستوران های گیاهی که گیاه خواری را ترویج می کنند وقتی با آنها وارد می شوید می بینید که مطلب فراتر از بحث تغذیه بوده و اصلا نوعی عرفان را ترویج می کنند.

در هر صورت کس که اسلام را قبول دارد باید بپذیرد که گوشت یک منبع لازم برای انسان برشمرده شده است که البته نباید در خوردن آن گرفتار افراط و تفریط شد؛ و کسانی که اسلام را قبول ندارند باید دلیل یقین آور بیاورند که رژیم غذایی مبتنی بر گیاه خواری تمام نیازهای بدن انسان را تأمین کرده و هرگز در آینده امکان ندارد افق جدیدتری در این خصوص برای بشر گشوده شود که ادعای گزافی است.

بله متوجه هستم، اما حیوان هر نوع علفی را میخورد، به همین خاطر در بسیاری از مناطق کوهستانی اصلا نیاز به کشت علوفه وجود ندارد
ثانیا: در آنجا که نیاز به کشت علوفه وجود دارد نیز می توان با دقت در تعیین نوع علوفه و نوع آبیاری مصرف آب را کاهش داد در حالی که چنین تنوعی در مورد خوراک انسان ممکن نیست.
ثالثا: بنده این را مطلب در پاسخ به یک شبهه عرض کردم که گفتند دامپروری موجب بحران جدی در آب میشود، بنابراین طبق فرمایش شما نهایتا نتیجه این میشود که مصرف آب در بخش کشاورزی و دامپروری یکسان است، و در هر صورت آن شبهه ای که اشاره شد رفع میشود.

آرسین عزیز رویکرد ما به مسئله تاریخی نیست
سخن در این است که اسلام به صورت شفاف از ترک خوردن گوشت نهی کرده است، و برخی ادیان به صورت شفاف از خوردن گوشت نهی کرده اند؛ اینجا بحث بر سر خوردن و نخوردن گوشت است

بنابراین فارغ از این که علت تمایل اقوام پیشینبه دامداری و کشاورزی چه بوده است، بالاخره اسلام به عنوان کامل ترین دین، رژیم غذایی کامل را مرکب از یک گیاه خواری حداکثی و یک گوشت خواری حداقلی می داند.

سلام و عرض ادب

خیر، ترک خوردن گوشت حرام نیست
فقط در روایات تأثیراتی منفی برای ترک گوشت خوردن برشمرده شده است

بالا و پایین رفتن قیمت ها خصوصا در جامعه امروزی ما هرگز نمی تواند ملاک یک بحث علمی قرار گیرد، چون قیمت ها الان از هیچ منطقی پیروی نمیکند، و هیچ چارچوب و اساسی ندارد که بتواند مبنای یک نتیجه گیری منطقی باشد!!

علاوه بر اینکه این گرانی قطعا ربطی به کم آبی ندارد! بحث ما در خصوص این پرسش بود که گوشت خواری موجب بحران آب میشود، گرانی ارتباطی با این مسئله ندارد، خب قیمت پیاز و خرما و مانند آن هم افزایشچمشگری داشته است.
بنابراین از اساس نمی توان مبتنی بر بالا و پایین رفتن قیمت ها بحث علمی کرد.

علاوه بر این که همانطور که عرض کردم نهایتا باید بگوییم دامداری و دامپروری به یک اندازه آب می طلبد، خب همین کافیست که کسی نتواند این بحران آب را بهانه ای برای رد دامپروری بداند.

خب عیبی ندارد بر منابع تاریخی و روایات اجتهاد می کنیم، اما اولا: سخن از گوشت خوردن و نخوردن و تأثیرات آن است نه دامداری کردن و نکردن!
ثانیا: وقتی روایتی وارد شده است مسیر اجتهاد بررسی سند و دلالت روایت است، نه بررسی حالات و تمایلات اقوام و تمدن های گذشته

اولا خب بفرمایید ببینم تحلیل شما دقیقا در خصوص علت تمایل ادیان به دامپروری چیست؟
ثانیا چه دلیل متقنی بر این مسئله دارید؟

با سلام و احترام آرسین عزیز

در پست ابتدایی خودم به تعدادی از این روایات اشاره کردم:

متاسفانه گرانی های امروزی در جامعه ما همانطور که عرض کردم از هیچ منطقی تبعیت نمی کند! وگرنه امسال بارش ها به میزان قابل توجهی بیش از پارسال بوده است، لذا اگر آب در قیمت گوشت نقش داشته باشد قطع باید این تاثیر، تاثیر نزولی باشد، نه صعودی؛ برخی به قاچاق دام به عنوان عامل گرانی گوشت اشاره می کنند، و برخی عوامل دیگر را بر می شمارند، اما به نظرم هیچ کدام قابل دفاع نیست!
مشکل از جای دیگر است، گرانی های دیگر آن را نشان میدهد: پیاز و پراید و خرما و...!

در هر صورت آنچه که به بحث ما مرتبط میشود بنده عرض کردم نهایتا باید بگوییم مصرف آب در دامپروری و کشاورزی یکسان است، دیگر بالاتر از این که نمیشود گفت؟ خب در این صوت نمیتوان گفت گوشت خواری موجب بحران آب میشود.

کلامتان در خصوص تمایل پیروان ادیان به دامپروری به نظرم یک تحلیل ظنی است، اما به هر حال نقل قول نگرفتم تا بحث به حاشیه نرود.

سلام و احترام

واقعا یک گوشت خواری حداقلی این همه معایبی که می شمارید را ندارد!! حیوانات گیاه خوار جای جنگل ها و مراتع و گیاهان را تنگ نکرده اند! ما که نمی گوییم به خاطر پرورش چارپایان درخت ها را قطع کنید و مراتع را تخرب کنید و...؛ افاقا همه چیز در این عالم منظم بوده و رابطه متقابل دارد. وجود حیوانات به لحاظ تغذیه و انتقال بذر گیاهان به گسترش آنها کمک می کند.

از همه اینها که بگذیرم وقتی پای ضرورت و نیازمندی بدن به گوشت باشد چاره ای از آن نیست، باید اهم و مهم کرد.

خب بالاخره نمیشود بحث را رها کرد که!!happy

الان بازگشتیم به همان ابتدای بحث و دلالت روایات بر این مسئله که بنده به تعدادی از آنها اشاره کردم.
ما در این مسائل هرگز نمی توانیم به علم پزشکی به عنوان دلیل نگاه کنیم، اگرچه میتوانند تأیید کننده باشند، چون علم پزشکی علمی است که از دانش بالفعل بشر حکایت دارد، لذا هرگز نمیگوید من به همه چیز رسیده ام و ممکن نیست در آینده افق های جدیدی در این خصوص پیش روی بشر گشوده شود.

سلام آرسین عزیز
از لطف شما ممنونم@};-
ببینید این بحث که آیا روایات پاسخگوی دانش هستند و می توانند بیان کننده دانش باشند یا خیر؛ و اینکه آیا دانشی از سوی خداوند و فرستادگانش به مردم منتقل شده است یک بحث مبنایی است که خارج از موضوع تاپیک است. که باید در جای خود پی گرفته شود.
وگرنه بین من و شما اختلافی نیست که اگر روایات واقعا بیان کننده دانش باشند اطاعت از آنها لازم است، یعنی هم من قبول دارم که اگر روایات بیان کننده دانش الهی نباشند عمل به آنها لازم نیست، و هم شما قبول دارید که اگر بیان کننده دانش الهی باشند عمل به آنها لازم است.

اما اینکه واقعا بیان کننده دانش هستند یا خیر را باید در تاپیک مستقلی به عنوان یک مبنا به بحث گذاشت.

با سلام و احترام

بنده نگفتم برای حیوانات خصوصا والدین و فرزندانشان اهمیت ندارد که جلوی یکدیگر کشته شوند، قطعا چنین حرفی اشتباه است، بنده از تفاوت نگاه آنها و انسان گفتم.

ببینید مهر و علاقه ی حیوانات به والدین و فرزندانشان غریزی است، نشأت گرفته از تفکر نیست، اما در انسان نشأت گرفته از تفکر است.
وقتی یک آهو جلوی چشم فرزندش یا مادرش به دست یک پلنگ گرفتار شود اگرچه در درونشان درچار تلاطم میشوند اما هرگز به این فکر نمی کنند که آن آهو الان دارد رنج میکشد، به درد کشیدن طرف فکر نمی کنند، به این فکر نمی کنند که می میرد و برای همیشه از آنها جدا میشود، فقط یک وابستگی غریزی میگوید وقتی برای طرف احساس خطر می کنند متلاطم شده و در صورت توان از آن دفاع کنند، وگرنه هرگز به آنچه اتاق می افتد فکر نمی کنند.

این تفاوت است که کشته شدن انسان ها پیش چشم یکدیگر را بسیار دردناک تر از کشته شدن حیوانات جلوی یکدیگر می سازدف بنده هم فقط از این تفاوت گفتم.

منظورم این است که از روی تفکر نیست
هرگز آنچه در هنگم مواقع اینچنین در ذهن انسان عبور می کند، در ذهن حیوان عبور نمیکند...

بگذارید مثال بزنم: ببینید میل به غذا در درون انسان و حیوانات هر دو غریزی است، هر دو لذتی که از غذا خوردن می برند کاملا غریزی است، اما انسان نه تنها این میل غریزی را دارد، بلکه در ورای آن در خصوص آن تفکر هم دارد، به اینکه آنچه که می خورد چه خاصیتی دارد، آیا او را در هضم دچار مشکل نمیسازد، و انتخاب غذای سالم و دارای عناصر لازم و افکار اینچنینی
این تفکرات فراتر از خود آن غریزه است، و در حیوانات وجود ندارد..

آهویی که از ببر فرار می کند لحظه ای به دندان های او نمی اندیشد، او فقط از روی غریزه اش می داند این دشمن است
البته در برخی مواقع میتوان حیوانات را شرطی کرد اما باز هم از روی تفکر نیست.

جمع بندی ____________________________________________________ پرسش: با توجه به فوائد گیاه خواری و آسیب های گوشت خواری چرا در دین به گوشت خواری توصیه شده است؟ آیا کشتن و خوردن حیوانات با رحمانیت خداوند و انسانیت در تناقض نیست؟ اصلا در نگاهی وسیع تر چرا قانون آفرینش اینگونه است که هر موجود برای زنده ماندن باید دست به کشتن و از بین بردن حیوانات دیگر بزند؟ به دندان گرفتن گوزنی توسط شیر جلوی فرزندانش حتی دل ما را میلرزاند چگونه خداوند اینگونه قانون دنیا را نوشته است؟   پاسخ: برای پاسخ به این سوال باید به چند نکته توجه بفرمایید: نکته اول: بهره بردن انسان از حیوانات نه تنها اشکالی ندارد، بلکه در راستای هدف از خلقت آنهاست، چرا که خداوند به عنوان مالک حیوانات، آنها را مسخّر انسان ساخته است، یعنی اگر انسان نبود اینها هم آفریده نمیشدند، آنها به خاطر انسان آفریده شده اند: «اللَّهُ الَّذي جَعَلَ لَكُمُ الْأَنْعامَ لِتَرْكَبُوا مِنْها وَ مِنْها تَأْكُلُون‏»؛ خداست كه چهارپايان را براى شما پديد آورد تا بر بعضى از آنها سوار شويد، و از [گوشت‏] بعضى از آنها بخوريد.(1) منتهی اسلام در این که آنها آزار و اذیت نشوند نهایت تأکید را دارد، حتی برای دوشیدن آنها می فرماید ناخن هایتان کوتاه باشد. همچنین در ذبح آنها هم اسلام راهی پیشنهاد داده است که سریع ترین راه برای جان دادن ایشان باشد که زجر و درد آنها به حداقل رسیده و از آن طرف برای انسان هم تغذیه از گوشت ایشان سالم و بی خطر باشد. این برای ما قابل درک نیست اما به نظر میرسد قطع اتصال رگ اصلی و اتصالی میان قلب و مغز آن هم با ابزاری تیز و به صورت سریع موجب میشود خون به مغز که درک کننده ی درد است نرسد و از آن طرف با سرعت خون بدن تمام شده و حیوان سریع جان دهد. در حالی که با روش های دیگر علاوه بر اینکه خون به کندی خارج میشود، در طول این مدت همچنان به صورت کامل به مغز میرسد و موجب میشود حیوان بیشترین درد را متحمل بشود، از آن طرف بخش عظیمی از خون در بدن حیوان می ماند که برای انسان که میخواهد از آن تغذیه کند مضر خواهد بود. نکته دوم: نکته مهم دیگری که باید به آن توجه داشت این است که اسلام از یک رژیم کاملا گوشت خواری حمایت نمی کند، بلکه اتفاقا رژیم غذایی مورد نظر اسلام یک رژیم گیاه خواری حداکثری است، فقط از ترک خوردن گوشت نهی می کند، یعنی اسلام در خصوص تغذیه و بهره بردن از گوشت نه مسیر افراط را پیموده، و نه مسیر تفریط را؛ اگرچه اسلام از ترک خوردن گوشت نهی فرموده است، اما از خوردن فراوان آن هم نهی کرده است. به عنوان نمونه در روایات در 40 روز هم از هر روز خوردن گوشت نهی شده و هم از اصلا نخوردن آن: «أَنَّ مَنْ تَرَكَ اللَّحْمَ‏ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً سَاءَ خُلُقُهُ... وَ مَنْ أَكَلَ اللَّحْمَ‏ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً سَاءَ خُلُقُه‏»به درستی که هر کسی چهل روز گوشت نخورد اخلاقش بد خواهد شد... و هر کسی چهل روز هر روز گوشت بخورد اخلاقش بد خواهد شد.(2) یا فرموده اند: « مَنْ‏ أَكَلَ‏ اللَّحْمَ‏ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً قَسَا قَلْبُه»؛ هر کسی چهل روز پشت سر هم گوشت بخورد قلبش سخت خواهد شد.(3) در سیره امیرالمومنین(علیه السلام) نیز آمده است که: «لا یأکل اللحم إلا قلیلا و یقول لا تجعلوا بطونکم مقابر الحیوان‏ و کان مع ذلک أشد الناس قوة و أعظمهم أیدا»؛ به ندرت گوشت می‌خورد و می‌فرمود: شکم‌هایتان را گورستان حیوانات قرار ندهید! با همه این اوصاف از نیرومندترین مردان و قوی پنجه‌ترین آنان بود.(4) و امام صادق(علیه السلام) نیز در مورد آن حضرت(علیه السلام) می فرمایند: «كَانَ عَلِيٌّ علیه السَّلام يَكْرَهُ إِدْمَانَ اللَّحْمِ وَ يَقُولُ إِنَّ لَهُ ضَرَاوَةً كَضَرَاوَة ِ الْخَمْر»؛ علی(علیه السلام) از مداومت بر خوردن گوشت اکراه داشته، و می فرمود: اعتیاد به آن بدتر از اعتیاد به شراب است.(5) علم پزشکی کللاسیک هم امروزه از ترک خوردن گوشت نهی کرده و آن را یک منبع ضروری برای تغذیه انسان می دانند، لذا نظری در تعارض با دیدگاه اسلام ندارد. اما حتی اگر خلاف آن را بگویند و رژیم انحصاری گیاه خواری و ترک از خوردن گوشت را توصیه کنند باز هم این خودش یک دیدگاه است که بی نیاز از اثبات نیست. این که آیا رژیم گیاه خواری به صورت کامل می تواند نیازهای بدن انسان را رفع کرده و ما را از خوردن گوشت بی نیاز کند مطلبی نیست که علم بتواند با قاطعیت در خصوص آن نظر بدهد، چون هر لحظه امکان دارد افق جدیدی گشوده شود که نشان دهد نظر پیشین اشتباه بوده است، لذا نمی توان در این خصوص با تکیه به یافته های علمی، سخن دین را غلط دانست. نکته سوم: اما در مورد بخش پایانی سوال شما در خصوص قانون آفرینش و تغذیه گوشت خواران از گیاه خواران پیش از پاسخ باید عرض کنم در مباحث عدل و تکوین عالم، عاطفه و احساس به شدت رهزن است، باید با نگرش عقلی محض به این مسئله نگاه کرد، چرا که اگر درون انسان تحت تأثیر عواطف و احساسات متلاطم و پریشان باشد نمی تواند به درست حق را تشخیص دهد. الف) بسیاری اوقات ناراحتی ما در خصوص نابودی یک موجود مبتنی براحساسات پیشینی است، مثلا ما از کشتن یک مورچه یا مگس آنچنان تحت تاثیر قرار نمی گیریم که از کشتن یک شتر متاثر میشویم، این مبتنی بر یک پیش فرض درون ذهن ماست که هر چه موجود بزرگتر باشد کشتنش بیشتر مورد توجه قرار می گیرد! در حالی که به لحاظ عقلی بزرگی و کوچکی موجود تاثیری در این خصوص ندارد! یا این که بگوییم به جای حیوانات فقط باید از گیاهان تغذیه کرد ناشی از یک احساس پیشینی است که نسبت به نابودی گیاهان دچار عذاب وجدان نمیشویم، یا کمتر دچار آن میشویم، در حالی که گیاهان هم حیات دارند، و بقای طبیعت و انسان در گرو وجود آنهاست، طبیعتا انحصار تغذیه از آنها هم اینگونه نیست که منجر به نابودی موجودی که دارای حیات است نشود! در اینکه آیا آنها نیز درد می کشند یا خیر نمیشود با قاطعیت ابراز نظر کرد، برخی یافته ها حاکی از داشتن نوعی حس در آنهاست، به عنوان مثال اینکه برخی دانشمندان می گویند درختان و گیاهان به باغبان خود انس میگیرند. ب) گیاهان نقش بی بدیلی در طبیعت و حیات دارند، بنابراین چرخه گیاهخواران باید کنترل شود تا به نابودی گیاهان و طبیعت منتهی نشود، اگر گوشتخواران نباشند خود گیاهخواران هم با نابود کردن تمام مراتع و گیاهان، نابود میشوند، انسان ها هم نابود میشوند، تمام طبیعت نابود میشود، این چرخه طبیعت و تغذیه گوشتخواران از گیاهخوارانی که از گیاهان تغذیه می کنند همه چیز را کنترل و متعادل می سازد. ج) نکته دیگر این که حیوانات قدرت تفکر ندارند، لذا آن زجری که ما برای آنها گمان میکنیم هرگز دامنشان را نمی گیرد، آنچه که کشته شدن را برای ما دردناک می کند اموری چون توجه به مرگ و نیستی، جدایی از خویشان، درد کشیدن، و ورود به جهانی است که هیچ آشنایی با آن نداریم و تفکراتی مانند آن است، در حالی که حیوانات به هیچ کدام از اینها فکر نمی کنند، همان طور که پیامبر(صلی الله علیه و آله) می فرمایند: «لَوْ تَعْلَمُ الْبَهَائِمُ مِنَ الْمَوْتِ مَا يَعْلَمُ ابْنُ آدَمَ مَا أَكَلْتُمْ سَمِينا »؛ اگر چهارپایان از آنچه که انسان از مرگ می داند آگاه بودند هرگز چاق نمیشدند.(6) فرار حیوانات از دست یکدیگر غریزی است نه ناشی از تفکر. یک آهو هنگام فرار از دست یک پلنگ هرگز به این فکر نمی کند که اگر گیر بیفتم چه میشود! او هرگز خود را زیر چنگال و دندان آن پلنگ تصور نمیکند، بلکه غریزه او به او می گوید این دشمن است، فرار کن. حیوانات فقط درد را درک می کنند آن هم فقط موقع درد، نه پیش از آن، و نه بزرگنمایی های روانی هنگام آن. حتی اگر گوزنی پیش چشمان فرزندانش شکار شوند، شما هرگز آن را مانند کشته شدن یک انسان جلوی چشم فرزندانش ندانید، چون هرگز آن حیوانات به آنچه که فرزندان انسان فکر می کنند، فکر نمی کنند. قطعا آن لرزش دلی که شما در هنگام دیدن شکار حیوانات دارید خود آنها ندارند. مهر و علاقه ی حیوانات به والدین و فرزندانشان صرفا یک محبت غریزی است، نشأت گرفته از تفکر نیست، اما در انسان, علاوه بر غریزه، نشأت گرفته از تفکر نیز هست. وقتی یک آهو جلوی چشم فرزندش یا مادرش به دست یک پلنگ گرفتار شود اگرچه در درونشان درچار تلاطم میشوند اما هرگز به این فکر نمی کنند که آن آهو الان دارد رنج میکشد، به درد کشیدن طرف فکر نمی کنند، به این فکر نمی کنند که می میرد و برای همیشه از آنها جدا میشود، فقط یک وابستگی غریزی میگوید وقتی برای طرف احساس خطر می کنند متلاطم شده و در صورت توان از آن دفاع میکنند، وگرنه هرگز به آنچه اتاق می افتد فکر نمی کنند. پی نوشت ها: 1. غافر:79/40. 2. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، دار إحياء التراث العربي‏، بیروت، چاپ دوم، 1403ق، ج53، ص326. 3. همان، 59، ص294. 4. همان، ج41، ص148. 5. همان، ج63، ص69. 6. همان، ج61، ص46.