جمع بندی آیا خدایی دیگر با جهانی دیگر، وجود دارد؟

با سلام و احترام

براهین دال بر توحید خداوند دو دسته هستند، دسته ای از اوصاف جهان موجود به دنبال اثبات خالق واحد هستند، و دسته ای دیگر بدون دخالت مخلوقات، با تحلیل اوصاف خدا به دنبال اثبات وحدت خداوند هستند.
اشکال شما در خصوص ادله دسته اول مطرح است، لذا اثبات برهان تمانع، متوقف بر نفی جهان های دیگر است(توحید در قرآن، آیت الله جوادی آملی، ص82) اما در ادله دسته دوم، روش اثبات توحید از طریق جهان نیست تا با فرض تعدد جهان ها، استدلال با مشکل مواجه شود، بلکه خود آن ادله وجود جهان های دیگر را نفی می‌کند.

ببینید طبیعتا این دو خدا با چشم پوشی از مخلوقاتشان آیا با هم تفاتی دارند یا خیر؟ اگر تفاوت ندارند که پس دوتا نیستند، یکی هستند، و اگر تفاوت دارند، پس باید مرکب باشند، چون هر خدا تشکیل شده از یک سری وجوه مشترکی چون وجوب وجود، و یک وجوه متفاوت، چون علم خاص و... است، و ترکیب در خداوند راه ندارد.(کلام نوین اسلامی، عبدالحسین خسروپناه، ج1، ص115)
علاوه بر این که با تصور مسأله می یابیم که چنین فرضی امکان وقوع ندارد:

اولا: در این صورت یا باید بین قلمرو تصرف این دو خدا یک مرز باشد، که سخن از مرز و چیستی آن پیش می آید، این مرز ساخته کیست که خدایان قدرت عبور از آن را ندارند، یا اگر دارند چرا از آن عبور نمی کنند؟ و اگر مراد از مرز این است که بین دو جهان فاصله بسیار باشد، آن وقت سوال می‌شود که این فاصله را چه کسی آفریده؟ و اگر بگویید این فاصله مکانی نیست، بلکه خلأ است، این نیز معنا ندارد، چون خلأ در این صورت فاصله ای موهوم بوده و امکان تحقق ندارد.

ثانیا: بدون شک خداوند وجودی نامحدود و نامتناهی است، طبق این اصل مسلّم، رابطه هر خدا و آن جهان مخلوق خدای دیگر چیست؟ اگر بگویید جهان دیگری وجود دارد که فضایی را اشغال نموده و مخلوقاتی دارد، اما این خدا یا از آن خبر ندارد، یا بر آن احاطه ندارد، پس دایره تصرف و آگاهی هر دو خدا را محدود نموده ایم، و اگر بگوییم یکی بر دیگری برتری دارد اما به دیگری اجازه تدبیر داده است، پس همان خدای برتر خدای حقیقی است و دیگری واسطه است، نه خدا.

یا علی(ع)

سلام

ببینید دوتا خدا بخواهد وجود داشته باشد، باید علاوه بر یک سری اوصاف مشترک، یک اوصاف غیر مشترک هم داشته باشند، چون اگر همه اوصاف آنها مشترک باشد، دیگر دوتا خدا نیستند، بلکه یک خدا هستند.، پس برای دوتا بودن باید یکی از آنها اوصافی داشته باشد که دیگری ندارد، و دیگری اوصافی داشته باشد که این یکی ندارد در این صورت هر دو خدا مرکب می شوند، یعنی ترکیب از اوصاف مشترک(که خدای دیگر هم دارد)، و اوصاف غیر مشترک(که خدای دیگری ندارد)

ببینید با توجه به این که منظورتان از جهان دیگر کرات و کهکشان ها و امور واقع در این جهان نیست، باید عرض کنم وقوع چنین امری منع عقلی ندارد، اما دلیلی بر وجود جهان مستقل مادی دیگری نداریم، و انبیاء و ائمه(ع) به عنوان فرستادگان الهی از آن سخن نگفته اند، البته باید توجه داشت که اگر منظور جهان مجردات باشد بله، وجود دارد و در بطن این جهان و روح آن است و زمان و مکان در آن راه ندارد، اما اگر آن جهان هم مادی باشد بالاخره بین دو جهان مادی باید ارتباطی باشد، باید فاصله ای باشد، مرزی باشد، چگونه آن را تصور کنیم؟ چرا که اوصاف مادی از جمله مکان و زمان در هر دو جهان راه دارد و بین دو شیء مادی باید بتوان رابطه و تناسب و زمان و مکان و... فرض کرد. اگر بگوییم بین این دو جهان مادی به طور کلی فاصله است، سوال پیش می آید آن فاصله و مرز بین دو جهان جزء کدامیک از جهان ها است؟ و اگر فاصله ای در میان نباشد و دو جهان به یکدیگر چسبیده باشند و مرز بین آنها یک مرز جغرافیایی باشد سوال پیش می آید که چرا بین زمین و کرات دیگر، یا مثلا کهکشان راه شیری و سایر کهکشان ها قائل به دو جهان بودن آنها نشدیم؟ پس اگر دو جهان با مرزی به هم متصل باشند دیگر دو جهان گفتن به آن معنا ندارد، چرا که خالق آنها یکی است و دو جغرافیای به هم پیوسته خلق نموده و اگر با هم فاصله دارند.
در هر صورت مرز یک چیز اعتباری است، وباید بیان شود که چه تفاوتی بین دو جهان وجود دارد که ما آنها را دو جهان دانسته ایم؟

سوال:
در اینکه جهان موجود مخلوق «الله تبارک و تعالی» است شکی نیست، اما چه دلیلی وجود دارد که جهان دیگری نیست که خالقی غیر از «الله» داشته باشد؟ چه دلیلی بر نفی آن وجود دارد؟ بر فرض پذیرش خداوند یکتا چطور؟ آیا جهان های متعدد با خالق یگانه وجود دارد؟

پاسخ:
براهین دال بر توحید خداوند دو دسته هستند، دسته ای از اوصاف جهان موجود به دنبال اثبات خالق واحد هستند، و دسته ای دیگر بدون دخالت مخلوقات، با تحلیل اوصاف خدا به دنبال اثبات وحدت خداوند هستند.
اشکال شما در خصوص ادله دسته اول مطرح است، لذا اثبات برهان تمانع، متوقف بر نفی جهان های دیگر است(1) اما در ادله دسته دوم، روش اثبات توحید از طریق جهان نیست تا با فرض تعدد جهان ها، استدلال با مشکل مواجه شود، بلکه خود آن ادله وجود جهان های دیگر را نفی می‌کند.

ببینید طبیعتا این دو خدا با چشم پوشی از مخلوقاتشان آیا با هم تفاتی دارند یا خیر؟ اگر تفاوت ندارند که پس دوتا نیستند، یکی هستند، و اگر تفاوت دارند، پس باید مرکب باشند، چون هر خدا تشکیل شده از یک سری وجوه مشترکی چون وجوب وجود، و یک وجوه متفاوت، چون علم خاص و... است، و ترکیب در خداوند راه ندارد.(2)
علاوه بر این که با تصور مسأله می یابیم که چنین فرضی امکان وقوع ندارد:

اولا: در این صورت یا باید بین قلمرو تصرف این دو خدا یک مرز باشد، که سخن از مرز و چیستی آن پیش می آید، این مرز ساخته کیست که خدایان قدرت عبور از آن را ندارند، یا اگر دارند چرا از آن عبور نمی کنند؟ و اگر مراد از مرز این است که بین دو جهان فاصله بسیار باشد، آن وقت سوال می‌شود که این فاصله را چه کسی آفریده؟ و اگر بگویید این فاصله مکانی نیست، بلکه خلأ است، این نیز معنا ندارد، چون خلأ در این صورت فاصله ای موهوم بوده و امکان تحقق ندارد.

ثانیا: بدون شک خداوند وجودی نامحدود و نامتناهی است، طبق این اصل مسلّم، رابطه هر خدا و آن جهان مخلوق خدای دیگر چیست؟ اگر بگویید جهان دیگری وجود دارد که فضایی را اشغال نموده و مخلوقاتی دارد، اما این خدا یا از آن خبر ندارد، یا بر آن احاطه ندارد، پس دایره تصرف و آگاهی هر دو خدا را محدود نموده ایم، و اگر بگوییم یکی بر دیگری برتری دارد اما به دیگری اجازه تدبیر داده است، پس همان خدای برتر خدای حقیقی است و دیگری واسطه است، نه خدا.
اما در مورد جهان های متعدد و خدای واحد اگر بخواهیم جهان های دیگر را همانند این جهان و قوانین آن بدانیم، دوئیت معنا ندارد، و نمی توان بین آنها مرزی قائل شد مگر این که مرز اعتباری باشد، وإلا در حقیقت یک جهان هستند، اما اگر بخواهیم جهانی غیر از این جهان با قوانین دیگر و ماهیت متفاوت قائل شویم، همان طور که غربی ها از جهان های موازی نام میبرند، باید عرض کنم در متون و معارف اسلامی شواهدی دال بر وجود چنین عوالمی وجود دارد مانند: وجود افلاک و آسمان­ها (در بسیاری از آیات قرآن آسمان به صورت جمع آمده است)، وجود دنیای اجنه، احادیث معراج پیامبر اکرم (ص) و مانند آن.
عرفا و فلاسفه نیز به این تعدد عوالم اشاره فرموده‌اند، مثلا شیخ اشراق شمار عوالم را چهار عالم می داند: عالم عقول و ملائکه و مقربان، که به اصطلاح او عالم انوار قاهره است؛ عالم نفوس، که آن را عالم انوار مدبره دانسته است؛ عالم برزخیان، که عالم حس و عبارت است از عالم افلاک و ستارگان و عالم عناصر؛ و عالم مثال و خیال که به اصطلاح او، عالم صور معلقة ظلمانیه و مستنیره است؛ و ارواح اشقیا و سعدا، هر دو در آن عالم است.
یا مثلا ملاصدرا مجموع عوامل را سه می داند: عالم عقل، عالم خیال، و عالم حس. همچنین قیصری در مقدمه شرح فصوص الحکم شمار عوالم را پنج می داند: عالم اعیان ثابته، عالم ملک، عالم عقول و نفوس مجرده، عالم مثال، و عالم انسانی (که جامعه جمیع عوالم است) (3)
______________________________

1) توحید در قرآن، آیت الله جوادی آملی، مرکز نشر اسراء، ص82.
2) کلام نوین اسلامی، عبدالحسین خسروپناه، ج1، ص115.
3) دائرة المعارف فارسی، غلامحسین مصاحب، نشر علمی و فرهنگی، تهران، ج 2، ص1653؛ به نقل از اسلام کوئست.