جمع بندی نهج البلاغه یا صحیفۀ سجادیه

راجع به صحیفه سجادیه :
صحیفه سجادیه کامله، مجموعه‌ای از ۷۵ دعا و نیایش بوده‌است که امام سجاد (ع) املا کرده و امام محمد باقر(ع) و برادرش زید بن علی آن را در دو نسخه نوشته‌اند. زید بن علی نسخهای که در اختیار داشته برای حفاظت از آن به متوکل بن هارون می‌دهد.⁽¹⁾

متوکل بن هارون از اصحاب امام جعفر صادق (ع) است و می‌گوید: «از من ۱۱ دعا ساقط شده و من ۶۴ دعا را روایت می‌کنم». متوکل مجموعه‌ای را که در اختیار داشته به امام جعفر صادق (ع) عرضه کرده و با نوشته امام محمد باقر(ع) مقابله می‌کند و هیچ تفاوتی بین آنها نمی‌یابد(2). او از مجموعه ۷۵ دعای صحیفه، ۶۴ دعا را می‌نویسد که در مجموعة حاضر تنها ۵۴ دعای آن موجود است ^{. (3)}

در روایت محمد بن احمد بن مسلم مطهری فقط ۵۴ دعا چنانکه امروزه هم از صحیفه می‌بینیم موجود است. بنابراین از اصل صحیفه ۲۱ دعا افتاده‌است و در حال حاضر آنچه از صحیفه کامله سجادیه باقی‌مانده‌است، همین ۵۴ دعاست.

صحیفه از پر نسخه‌ترین کتابهای حدیثی است. نسخه‌های خطی این کتاب در ایران بیش از سه هزار نسخه‌است اگر چه بسیاری از این نسخ، برگرفته از نسخه مجلسی اول است و بدین سبب این نسخه‌ها تفاوت چندانی با هم ندارند(4) مجلسی اول تعداد طریق خود به صحیفه را بیش از ۶۵۰ هزار طریق می‌داند⁽⁴⁾

با این حال فصاحت و بلاغت صحیفه حاکی از آن است که نمی‌تواند کلام غیر معصوم باشد^.(5)

صحیفه سجادیه نخستین بار توسط ویلیام چیتیک به زبان انگلیسی ترجمه شده‌است.⁽⁶⁾

مستدرک‌های صحیفه سجادیه

با توجه به این که از ۷۵ دعای صحیفه سجادیه، ۲۱ دعا از دست رفته است، تعدادی از علمای بزرگ شیعه تلاش کرده‌اند با جستجو در کتاب‌های روایی و آثار به‌جا مانده از اصحاب، به تعدادی دیگر از ادعیه منتسب به زین العابدین دست یابند. برخی از کتبی که این دعاهای اضافه‌تر را جمع‌آوری کرده‌اند، که «مستدرک صحیفه سجادیه» نامیده می‌شوند، عبارت‌اند از:

• صحیفه ثانیه سجادیه تدوین صاحب الوسائل، شیخ حر عاملی، صاحب وسائل الشیعه.
• صحیفه‌ای دیگر تدوین شیخ محمد بن علی حرفوسی.
• صحیفه ثالثه سجادیه تدوین میرزا عبدالله افندی صاحب ریاض العلماء و از بهترین شاگردان علامه مجلسی.
• صحیفه رابعه سجادیه تدوین محدث نوری، صاحب مستدرک الوسائل.
• صحیفه خامسه تدوین سید محسن امین (صاحب اعیان الشیعه) که شامل ۱۸۲ دعاست.
• صحیفه سادسه تدوین شیخ صالح بن میرزا فضل الله مازندرانی حائری.
• صحیفه سجادیه کامله که توسط آیةاللّه سید محمدعلی ابطحی فراهم آمده و مجموع کتابهای پیشین است.
• آنچه ملانقی زیاآبادی قزوینی (از شاگردان برجسته شیخ بهایی) با عنوان «مما یلحق به»(ملحقات صحیفه) پس از پایان ادعیه آورده است و مشتمل بر ۱۴ دعاست.
• صحیفه دیگری به تدوین شیخ محمد باقر بن محمد حسن بیرجندی قائمی.
• صحیفه سابعه تدوین شیخ هادی بن عباس آل کاشف الغطاء، صاحب مستدرک نهج البلاغه.
• صحیفه ثامنه تدوین میرزا علی حسینی مرعشی شهرستانی حائری.
• مجموعه‌ای به نام «الصحیفه السجادیه الجامعه» که به تألیف سید محمد باقر موحد ابطحی اصفهانی توسط موسسه امام مهدی (عج) در قم منتشر شده است. این کتاب شامل ۲۷۰ دعا و مناجات است، و حاوی همهٔ ادعیه مذکور در صحیفه‌های فوق و ادعیه «صحیفه سجادیه» اصلی است که به شکل موضوعی تنظیم شده است.
  
• پی نوشت ها: 1.حسن منتظری. «آشنایی اجمالی با صحیفة سجادیه». اندیشه قم. بازبینی‌شده در ۱۵ دی ۱۳۸۶. 2.«کتاب صحیفه سجادیه». کتابخانه طهور. بازبینی‌شده در ۱۵ دی ۱۳۸۶.
  3.حسن منتظری. «آشنایی اجمالی با صحیفة سجادیه». اندیشه قم. بازبینی‌شده در ۱۵ دی ۱۳۸۶.
  4.بحار الانوار الانوار، ج ۱۱۰، ص ۶۱.
  5.محمد حسین باقری. «اسناد و مدارک صحیفه سجادیه». بازبینی‌شده در ۱۵ دی ۱۳۸۶.
  6.«صحیفه سجادیه به روایت مترجم انگلیسی»
  
  

صحیفه سجادیه که به "اُخت القرآن" معروف شده، مجموعه ای از دعاهای امام سجاد (ع) است. این کتاب از جهت سند و اعتبار دارای چنان جایگاهی است که شاید هیچ کتابی پس از قرآن کریم از نظر صحت سند به آن نمی رسد.
در میان شیعه بدون تردید، اعتبار صحیفه سجادیه حتی از کتب اربعه (کافی- من لا یحضره الفقیه- تهذیب- استبصار) و نیز از نهج البلاغه بیشتر است. بطوری که علامه مجلسی در بحارالانوار ابتدا تصمیم داشته که کتب اربعه و نهج البلاغه و صحیفه سجادیه را نقل نکند ولی سپس نظر ایشان عوض شده و فراوان از کتب اربعه و نهج البلاغه در کتب بحارالانوار حدیث نقل کرده است . اما اعتبار و اشتهار کتاب صحیفه برای ایشان بقدری زیاد بوده است که ضرورتی به نقل از آن احساس نمی کرده و علامه مجلسی مطمئن بوده است اشتهار این کتاب بقدری است که در طول زمان دستخوش حوادث نمی گردد و سالم خواهد ماند.
فقهاء بزرگ نیز در مباحث فقهی خود به جملات کتاب صحیفه سجادیه استناد می کنند، مثلاً مرحوم شیخ انصاری در کتاب مکاسب در بحث خیارات وقتی می خواهد کلمه "شرط" را توضیح دهد به عبارتهای صحیفه سجادیه و دعای توبه آن اشاره می کند. در بحث فقهی از احکام غیبت به دعای مکارم الاخلاق صحیفه تمسک می گردد و... اینها نشان دهنده اهتمام فوق العاده فقها به کتاب صحیفه است.
اما در مباحث عرفانی و معرفتی و بحث خداشناسی و معنویت که ضرورت اول امروز جامعه و بلکه همه مردم دنیا است. صحیفه سجادیه میدان دار بی رقیب است.
آن معارف توحیدی که در این کتاب یافت می شود بدون ترتیب در هیچ کتاب دیگری نمی توان یافت.و هیچ کس را یارای مقابله و برابری با آن نخواهد بود. بلکه نکات و مطالبی در صحیفه سجادیه در مباحث توحیدی یافت می شود نه در نهج البلاغه وجود دارد و نه در اصول کافی و نه در هیچ اثر دیگری.
منبع :
شفقنا (پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه) - استاد حجت الاسللام دکتر احمد عابدی af.shafaqna.com

از مجموع صحیفه سجادیه و نهج البلاغه من حیث المجموع، انسان مطمئن می‌شود که این دو کتاب جعلی نیست و اولی از امام چهارم و دومی از امام اول سلام الله علیهما و مورد اعتماد و اعتناء است. اما برای هر جمله آن مشکل است بگوییم که این کتاب مانند قرآن نه یک کلمه کم شده است و نه یک کلمه زیاد.
من حیث المجموع، این کتاب به لحاظ انتساب به امام چهارم و امام اول سلام الله علیهما تواتر اجمالی دارد ؛ یعنی وقتی یک روایتی از آن سند نداشته باشد، نمی‌توان در آن روایت ادعای تواتر کرد. بنابراین برای کل واحد (یعنی هر یک) از احادیث آن اگر سند معتبر وجود داشت، خوب. اما اگر سند معتبر وجود نداشت، باید توقف کرد.
اما این که در مورد نهج البلاغه یا صحیفه گفته شود که برای استخراج حکم شرعی زیاد معتبر نیست قابل قبول نیست زیرا چه بسیار روایات و احادیثی که در این دو کتاب جمع آوری شده است دارای سند بوده و در مورد مباحث فقهی هم مب باشد لذا به یقین مورد اعتماد و تمسک است.
ولی در مورد سوال دیگر شما که آیا امامان بعدی اشاره‌ای به نهج البلاغه و صحیفۀ سجادیه کرده‌اند و مثلا نسخه‌هایی از آن‌ها را داشته‌اند؟ هم عرض می کنیم که این دو کتاب بیشتر یا همه اشان از نسخه های قدیمی جمع آوری شده است و کتاب نهج البلاغه بعد از زمان ائمه توسط سید رضی جمع آوری شده است اما کتاب صحیفه سجادیه در زمان امام معصوم نوشته است که در پست بعدی می آید

صحیفه سجادیه از معدود کتاب های نوشته شده در قرن اول هجری است و از ابتدا در بین شیعیان رواج داشته است. شیخ مفید (م 413) در کتاب الارشاد، خزاز قمی در کتاب کفایه الاثر و شیخ طوسی در دو کتاب فهرست و رجال خود و نجاشی در کتاب رجال به این کتاب اشاره کرده اند. ابن شهر آشوب آن را مشهور به «زبور آل محمد(ص)» و «انجیل اهل بیت(ع)» خوانده است که حاکی از شهرت و جایگاه کتاب است. قطب راوندی، سید بن طاووس، شهید اول ، کفعمی و دیگران نیز ادعیه صحیفه سجادیه را در کتاب های خود آورده اند.[1]

صحیفه سجادیه از پرنسخه ترین کتاب های حدیثی است. نسخه های خطی این کتاب در ایران، بیش از سه هزار نسخه است. اگرچه بسیاری از این نسخه ها، برگرفته از نسخه مجلسی اول(ره) است و بدین سبب، این نسخه ها تفاوت چندانی با هم ندارند.

از نظر بسیاری از عالمان، صحیفه کامله سجادیه از کتاب های مشهور و متواتر است و نیاز به سند ندارد، افزون بر آنکه دارای مضامینی عالی و از معجزه های قولی امام سجاد(ع) است.
مرحوم مجلسی اول، تعداد طریق خود به صحیفه را بیش از 650 طریق می داند.[2] به همین سبب بسیاری از علما ادعیه کتاب صحیفه را مستفیض و متواتر خوانده اند.

فصاحت و بلاغت صحیفه و اشتمال آن بر علوم و معارف الهی، نشانه مهم دیگری است که انتساب آن به مقام امامت را تأیید می کند. مرحوم وحید بهبهانی در بیان نمونه های روایاتی که قوت متن آنها به انتساب به ائمه(ع) گواهی می دهد، از صحیفه سجادیه نام برده است.[3] آیت الله بروجردی نیز انتساب صحیفه به امام سجاد(ع) را از بدیهیات دانسته است.[4] از طرفی، مقبولیت عمومی صحیفه در نزد علمای شیعه و نقل ادعیه و انتساب مسلم آن به امام سجاد(ع) اعتماد به این کتاب را افزون می کند.[5]

امام خمینی(ره) نیز مضمون عالی و فصاحت و بلاغت و مقبولیت این کتاب در نزد اصحاب امامیه را، موجب وثوق آن شمرده است.[6]

ایشان همچنین در وصیت نامه خود، صحیفه سجادیه را از افتخارات شیعه خوانده است.
پی نوشت ها:

[1]. مجله علوم الحدیث، ش 3، ص 28.

[2] . بحارالانوار، ج 110، ص 61.

[3] . وحید بهبهانی، فوائد، ص 60.

[4] . البدر الزاهر، ص 25.

[5] . مجله علوم الحدیث، ش 3، ص 28.

[6] . المکاسب المحرمه، ج1، ص 320.

صحیفه سجادیه، مجموعه دعاهايى است كه امام زين العابدين عليه السلام انشا فرموده‏ اند و فرزند بزرگوارشان امام محمد باقر عليه السلام ونیز برادرش زید بن علی آن‏ها را نوشته‏ اند و امام جعفر صادق عليه السلام نيز در مجلس حاضر بوده و آنها را مى‏ شنيده است. از صحیفه سجادیه که سند آن به امام سجاد علیه السلام منتهی می شود، به «اخت القرآن» و «انجیل اهل البیت علیهم السلام» و « زبور آل محمد صلی الله علیه و آله» و «صحیفه کامله» تعبیر شده است.(1)
پی نوشت :
1.الذریعه، شیخ آقا بزرگ تهرانی، ج 15، ص 18.

راجع به نهج ‏البلاغه هم عرض می کنم که اثرى محکم و معتبر است که احتمال وجود مطالبى خلاف روح اسلام و مخالف قرآن کریم و مغایر با مسلمات عقلى و حسى و تجربى در آن بسیار کم است. هر چند که نهج ‏البلاغه تألیف شریف رضى است و او مطالب امام را از کتاب‏ هاى مختلف گزینش و استخراج کرده و بدین صورت تنظیم نموده است و در هر تألیف بشرى، احتمال خطا وجود دارد، ولى نهج ‏البلاغه در مجموع، متقن ‏ترین و معتبرترین متن تألیفى فرهنگ اسلامى است. گذشته از دقت علمى شریف رضى در این تألیف، باید اذعان کرد که هیچ سندى گویاتر و محکم ‏تر از الفاظ و معانى آن نیست و نهج ‏البلاغه خود برترین شاهد صحت صدور آن از امیرمؤمنان (ع) است. این کتاب از نظر لفظ و معنا در حد اعجاز است و چه کسى جز على (ع) مى‏ توانسته چنین معجزه ‏آسا سخن گوید؟

الفاظ و معانى نهج ‏البلاغه چنان است که نظیر آن از نوابغ سخنوران تاریخ صادر نشده است. از محالات است کسى بتواند چنین مجموعه‏ اى بسازد. ممکن نیست کسى بتواند با نهج‏ البلاغه همتایى نماید؛ چنان‏که بزرگانى با مقایسه برخى خطبه ‏ها و سخنان امیر بیان، على (ع) با خطبه ‏ها و سخنان نام ‏آوران عرصه فصاحت و بلاغت، غیرقابل قیاس بودن کلام امیرمؤمنان (ع) را با کلام احدى ثابت کرده ‏اند. ابن ابى‏ الحدید معتزلى در مقایسه‏ اى میان‏ خطبه جهادیه‏[۱] امام (ع) و خطبه ‏اى از ابن‏ نُباته، از بزرگان خطباى تاریخ و خطیب یگانه عصر خویش (درگذشته به سال ۳۷۴ ق) که سعى کرده است با اقتباس از خطبه امام (ع)، خطبه ‏اى بسازد، سستى و ضعف خطبه ابن‏ نُباته را توضیح داده و یادآور شده است که کلام على (ع) از نظر لفظ و معنا و سبک و سیاق، برگرفته از قرآن کریم است که هیچ کلامى را نمى‏ توان با آن مقایسه نمود. کلام على (ع) مانندى ندارد و پس از قرآن کریم و کلام سیدالمرسلین، هیچ کلامى فصیح ‏تر، والاتر، برتر، زیباتر و ارجمندتر از آن نیست.[۲]
پی نوشت :
1.سید رضى، نهج‏البلاغه، خطبه ۲۷

2. . ابن أبى‏ الحدید، شرح نهج ‏البلاغه، ج ۲، ص ۸۳- ۸۰

عدد 650 درست است نه 650 هزار