جمع بندی درخواست بررسی منابع و اعتبار سه حدیث از معصومین علیهم السلام و پاسخگویی به دو تناقض

کارشناس بحث: استاد مجید

1. خبرهائى كه غلو كرده ‏اند.
2. خبرهائى كه كوتاهى در باره ما كرده‏ اند.
3. خبرهائى كه تصريح شده به عيب‏ هاى دشمنان ما وقتى اخبار غلو و زياده روى را مردم بشنوند شيعيان ما را تكفير مي كنند و آنها را نسبت مي دهند به اين كه امامان خود را خدا مي دانند وقتى اخبار كوتاهى در باره ما را بشنوند معتقد به آن مي شوند در باره ما وقتى معايب دشمنان ما را با تصريح به اسم شان بشنوند ما را نيز به نام دشنام مي دهند با اين كه خداوند در قرآن مي فرمايد وَ لا تَسُبُّوا الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَيَسُبُّوا اللَّهَ عَدْواً بِغَيْرِ عِلْمٍ.

جمع بندی

سوال:
سلام
درخواست گذاشتن منابع و بررسی سندی سه حدیث زیرا را از شما بزرگواران دارم ... تشکر ...
1) امام باقر علیه السلام فرمودند : کل ما لم تخرج من هذا البیت فهو باطل ؛ هر آنچه از این خانه خارج نشود باطل است .
2) امام صادق علیه السلام فرمودند : هر علمی که از این خانه خارج نشود باطل است .
3) امام صادق علیه السلام فرمودند : فضائل ما اهل بیت را هم از جماعت عامه نگیرید .
در صورت صحت و اعتبار سه روایت بالا ، آیا این روایات با حدیث امیرالمومنین علی علیه السلام مبنی بر این که : « نگاه نکنید چه کسی سخن می گوید ، بلکه نگاه کنید که چه می گوید و سخن چیست.» تناقض ندارد ؟
در سه حدیث بالا ، ائمه هدی علیهم السلام به گوینده سخن و بابی که از آن علم و هر چیز دیگری خارج شود اهمیت داده و فرموده اند اگر از ما اهل بیت نباشد باطل است ولی در کلام حضرت امیر به گوینده سخن اهمیت داده نشده و به ماهیت و محتوای سخن اهمیت داده شده است .
و یا جای دیگه اومده : « علم را فرا بگیرید ولو از مشرک ! » اینکه دیگه کلا متناقضه !!!
اگر توضیحات کامل ارائه فرمائید خیلی خیلی ممنون میشم !
سپاس

پاسخ:
سلام علیکم
پرسشگرگرامی در مورد احادیث مطرح شده باید عرض کنم روایت اول و دوم از امام باقر(ع) است که مورد بررسی سندی قرار می گیرد، ولی در مورد حدیث سوم باید عرض کنم از امام صادق(ع) چنین روایتی وجود نداشت:
1- [33236] مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ فِي بَصَائِرِ الدَّرَجَاتِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ رِبْعِيٍّ عَنْ فُضَيْلٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع يَقُولُ كُلُّ مَا لَمْ يَخْرُجْ مِنْ هَذَا الْبَيْتِ فَهُوَ بَاطِلٌ(1)
بررسی سندی:
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ: امامی، ثقه، جلیل.
عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍالقصبانی: امامی، ثقه، جلیل.
عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى الجهنی: امامی، ثقه، جلیل، من اصحاب الاجماع.
عَنْ رِبْعِيٍّ بن عبد الله بن الجارود: امامی، ثقه.
عَنْ فُضَيْلٍ بن یسار النهدی: امامی، ثقه، جلیل، من اصحاب الاجماع.
قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع: معصوم
روایت صحیح، اتصال: مسند، نوع سند: عادی.

در مورد بخش دوم سوال باید عرض کنم:
ابتدا باید دید مخاطب حدیث "انظر الی ما قال و لا تنظر الی من قال" کیست؟ وآیا می‌توان گفت که تمامی احادیث و آیات مخاطبشان عموم مردم هستند؟
توجه به این نکته که انسان‌ها همان طور كه از لحاظ توانايي جسمي يكسان نيستند، از لحاظ روحي و فعاليت فكري هم يكسان نيستند. ظرف پذیرش و فهم آنان متفاوت است و پر واضح است، اگر بیش از ظرفیت فکریشان بر آنها تحمیل شود بی‌تردید باعث تشکیک درونی و از هم گسیختگی فکری خواهد شد.
پيامبران و امامان (عليهم السلام) به ظرفيت افراد توجه داشته و به اندازه ظرفيت‌شان با آنها سخن مي‌گفتند. در حدیثی از پیامبر گرامی اسلام به نقل از امام صادق (ع) مي‌فرمايد: « ما انبيا مأموريم كه با انسان‌ها با اندازه ظرفيت عقلي آن ها سخن بگوييم.» (2).
بايد بگوييم كه در روايات، خواندن آيات و روايات براي مردم نهي نشده بلكه از روايات استفاده مي‌شود، که باید آيات قرآن و روايات معصومين را متناسب با ظرفيت فكري افراد تفسير و تبيين نمود و به ميزان فهم افراد توجه داشت. هر تفسير و تبيني را در هر جا نمی‌توان نقل کرد. علت مسئله اين است كه آيات قرآن و روایات داراي معناي ظاهري و باطني هستند. گرچه عوام معناي ظاهري آن را تا حدودي متوجه مي‌شوند اما ممكن است از درك معاني و معارف باطني ناتوان باشند. نبايد معارفي كه بيش‌تر از ظرفيت آنها است، بر آنها تحميل شود، چرا که به سرعت و بدون دلیل، آن را انکار خواهند کرد و یا موجب گمراهی آنان خواهد شد.
در بحث‌های عقیدتی، تفسیر سخن به عهده متخصصین علوم اسلامی است و نمی‌توان بدون توجه به کلام و گوینده کلام از هر سخنی تبعیت کرد، معمولاً اهل فن و متخصصین در کلام، هم "ما قال" برایشان اهمیت دارد و هم "من قال".
حضرت آیت الله جوادی آملی می‌فرمایند: معمولاً در بحث‌هاي علمي مي‌گويند « اُنْظُرْ اِلي ما قالَ وَ لا تَنْظُرْ اِلي مَنْ قالَ». آنها كه يك مقدار روشن‌تر هستند مي‌گويند هم « اُنْظُرْ اِلي ما قالَ » و هم « اُنْظُرْ اِلي مَنْ قالَ»؛ ببين چه حرفي است و ببين چه كسي گفته است. اما هميشه همين دو مطلب است و آن ريشه اصلي را فراموش مي‌كنيم و در زندگي ‌ما نيست. قرآن سه تا حرف دارد، يكي اينكه حرف و قول چيست؟ و اينكه از دهان چه كسي خارج شده است؟ و يكي اينكه [از جهت] (أَنطَقَنَا اللَّهُ الَّذِي أَنطَقَ كُلَّ شَيْءٍ (3) چه كسي انطاق كرده است؟ كي به حرف آورده است؟ اما اين حرف در زندگي ما نيست.
(وقتي) كسي به ما حرفي زد؛ ما حرف را و گوينده را نگاه مي‌كنيم، اما به اين كه چه كسي او را به حرف آورد، نگاه نمي‌كنيم. (أَنطَقَنَا اللَّهُ الَّذِي أَنطَقَ كُلَّ شَيْءٍ) زندگي قرآني اين گونه است؛ آنهايي را كه با آنها كم و بيش آشنا بوديم و ديديم، آنها هرگز نمي‌گويند كي گفت؟[بلكه]مي‌گويند ديگري او را به حرف آورد؛ حالا يا خوب يا بد.
حضرت آیت الله حائری شیرازی در کلامی به شرح این حدیث پرداختن که: تغذيه انديشه، بالا بردن فكر، اين كه طرف مجتهد بشود. ما اين دو جمله را داريم: «اُنْظُرْ اِلي ما قالَ وَ لا تَنْظُرْ اِلي مَنْ قالَ»؛ نگاه كن ببين چه چيزي گفته شده، نگاه نكن كه چه كسي گفته است. اين يك روايت است. روايت ديگر در ذيل اين آيه «فَلْيَنْظُرِ الاِنْسانُ اِلي طَعامِهِ»، امام باقر(ع) مي‌فرمايد: مراد از طعام «عِلْمُهُ الّذي يَاْخُذُهُ عَمَّنْ يَاْخُذُهُ». مي‌گويد: «عَمَّنْ»، نمي‌گويد: «عَمَّا» يعني نگاه كند به علمش ببيند از چه كسي مي‌گيرد . حالا شما مي‌گوييد: يك جا به ما گفتيد: «ما قال» را نگاه كن، جاي ديگر مي‌گويد: «مَنْ قال» شما كيست! به ذهن مي‌آيد كه تناقض باشد. نه، تناقض نيست. در تناقض هشت وحدت وجود دارد و اين يك وحدت ندارد. چرا؟ چون در آنجا مي‌گويد: «انظر الي ما قال». اين را به كسي مي‌گويد كه قدرت تصور و قدرت تصديق دارد و صاحب نظر است. به او مي‌گويد : «انظر»؛ مي‌تواني نگاه كني، با ناظر دارد حرف مي‌زند و با كسي كه چشم بينا دارد صحبت مي‌کند. با اين آية «فَلْيَنْظُرِ الاِنْسانُ اِلي طَعامِهِ» انسان بايد به خوراكش نگاه كند .
امام باقر(ع) مي‌فرمايد: تو وقتي از كسي عملش را به عنوان خوراك مي‌خواهي مصرف بكني، او را بشناس، ببين آشپزت كيست. اين دارد با مقلد حرف مي زند، به كسي كه مي‌خواهد تقليد بكند مي‌گويد: تحقيق كن، ببين او كيست؟ حتي مرجع تقليدت را با تحقيق بشناس! چرا؟ چون گفته‌هاي او خوراك علمي توست. رسالة عملي او را تو مي‌خوري و مصرف مي‌كني و طعام توست او را بشناس.

منابع:
1) وسائل‏ الشيعة ج : 27 ص75.
2) اصول كافي ج1، ص 23.
3- سوره فصلت/21.