جمع بندی صفات خداوندی

با سلام وتشکر از سوال خوب تان
در ابتدا باید گفت :
توجه داشته باشید که صبر از صفات خداوند نیست بلکه حلم از صفات الهی است که در قران زیاد آمده .
اما این که خداوند متعال در عین حلم بی نهایت چگونه دارای صفت خشم نیز است واین دو صفت متضاد چگونه در او جمع شده است ؟
باید گفت : جمع صفات متضاد در وجود ناقص و محدود مشکل دارد ونه در وجود کامل یعنی بسیارى از صفات است که در ما انسانها و موجودات دیگر غیر قابل جمع است، و به صورت صفات متضاد، جلوه مى کند، مثلا اگر من اوّلین نفر در میان یک جمعیت باشم، قطعاً آخرین نفر نخواهم بود، اگر ظاهر باشم، پنهان نیستم و اگر پنهان باشم، ظاهر نخواهم بود، همه اینها به خاطر آن است که وجود ما محدود است، و یک وجود محدود جز این نمى تواند باشد، امّا هنگامى که سخن به صفات خدامى رسد اوصاف دگرگون مى شوند، و تغییر شکل مى دهند، در آنجا خداوندمی رسد مثل ظاهر و باطن ویا حلم بی نهایت با خشم ، با هم جمع مى شود، و با توجه به لایتناهى بودن ذات مقدسش، این امر جاى تعجب ندارد .
برای نزدیک شده مطلب به ذهن دقت نمایید :
انسان کامل که خلیفه خداوند ومظهر اوست جامع صفات متضاد است از این رو صفی ‏الدین حلی، متوفای قرن هشتم هجری، درباره علی(ع) می‏گوید:
جمعت فی صفاتک الأضداد ** و لهذا عزت بک الأنداد
زاهدٌ حاکمٌ حلیمٌ شجاعٌ ** ‏فاتک ناسک فقیرٌ جوادٌ
شیمٌ ما جمعن فی بشرٌ قطُّ ** و لا حاز مثلهنِّ العباد
خلقٌ یخجل النسیم من اللّطف ** و بأسن یذوب عنه الجماد
جلّ معناک أن تحیط به ** ‏الشعر و یحصی صفاتک النقاد؛(1)
در وجود تو صفات متضاد جمع شده‏اند، به همین جهت است که نظیری برای تو نمی‏توان یافت.
زاهدی حکیم و بردباری بی‏باک، شجاعی عبادت‏گر و تهیدستی بخشنده.
اوصافی که تاکنون در هیچ بشری جمع نشده، هیچ یک از بندگان خدا نتوانسته‏اند آن را به دست آورند.
صاحب اخلاقی نیکو که نسیم از لطافت آن شرمنده می‏شود.در جای خود چنان صلابتی داری که جماد را آب می‏کند.
مقام تو والاتر از آن است که شعر را یارای احاطه بر آن باشد، یا شخص نقاد بتواند صفات تو را برشمارد.
در نتیجه با توجه به این مثال صفات نامتناهی ودر عین حال متضاد الهی به آسانی قابل درک است :
پس جمع حلم بی نهایت با خشم در وجود های ناقض مشکل دار است و لی وحود خق تعالی دریای است که این گونه قطرات در او محو شده وهر گز محذوری رخ نمی دهد .
پاورقی :
1. دیلمی ، ارشاد القلوب، نشر دار الاسوه، 1375 ، ج2 ،ص72 .79..

سلام و درود
ببخشید یک سوال هم بنده عارضم
اینکه ما نمی توانیم بی نهایتی را تصور کنیم یعنی به واقع به طور کامل نمی شود شناخت و در قرآن هم آمده که از چیزی که بدان علم نداری پیروی نکن پس خدا را نمی شود شناخت و پیروی کرد و بدان احاطه داشت چطور جمع می شوند؟
بعد اینکه چیزی که بی نهایت باشه صفت وجود رو چطور بهش اطلاق میکنن چون وجود یا موجود بودن یعنی سرآمدی معین داشتن نیست؟
بعد اصلا خداوند چرا باید دارای صفات باشد صفت بد یا خوب از شاخصه های انسانی هست وقتی به خدا تعلق بگیره باز چطور جمع می شوند؟
میتونیم بگیم هم خدا هست هم نیست؟صفات متضاد قابل درک هست اصلا؟؟
مثلا میگیم چند سری از صفات خداوند یا همه ،منجر به آفرینش انسان شد یعنی حداکثر اون صفات خلق انسانه؟و از اون بالاتر نمیتونست(مثلا حکمت بالاتری وجود نداشت)؟هر چیزی خلق کنه این حرف رو میشه زد و در واقع دیگه چیزی نباید خلق کنه

سلام و عرض ادب
اولا چیزی که به ان علم نداریم باید به دنبال کسب علم در ان زمینه باشیم نه اینکه کل موضوع را منکر شویم اگر اینگونه باشد ریاضیدان باید علوم تجربی و پزشکی را منکر شود و برعکس و همه ما باید وجود عقل در انسان ها را منکر شویم چون نمیشود اثبات کرد بودنش را و در ثانی خدا با نشانه های موجود در جهان مادی و طبیعت میشود شناخت و از خبرگان در این زمینه مدد جست و حتی اگر نتوانیم ضعف از ماست نه خدا...
پیشنهاد میکنم معارف موجود در خطبه اول نهج البلاغه و خطبه غدیر و دعای عرفه و ... را مطالعه بفرمایید.

با سلام وتشکر .
بدلیل تعدد فراز های سوال تان باید به چند نکته توجه نمایید :
1- ما انسان‌ها به اندازه گستره وجودی و سطح دانش خود می‌توانیم علم به وجود خدا پیدا کنیم.
بدیهی است که خداوند چون موجودی نامتناهی است و ما موجودی متناهی و محدود هستیم، هرگز متناهی و محدود، احاطه کامل به وجود غیر متناهی و نامحدود پیدا نخواهد کرد و همواره شناخت ما ناقص خواهد بود، ولی این امر موجب نمی‌شود که بگوییم ما نمی‌توانیم هیچ گونه شناختی از خدا داشته باشیم، زیرا از نظر دین، برخی درجات معرفت و خدا شناسی ممکن است، هر چند معرفت تام و احاطه کامل ممکن نیست.
ذات خداوند مشهود هیچ عارف و معلوم هیچ فیلسوفی واقع نمی‌شود.
هم عارفانِ واصل معترف به عجزند و نه تنها به قصور عبادی اعتراف کرده‌اند (مَا عَبَدنَاکَ حَقَ مَعرِفَتِکَ)(1) بلکه به عجز عرفانی نیز اقرار دارند. (مَا عَرَفنَاکَ حَقَ مَعرِفَتِک)(2)
هر موجودی به اندازه هستی خود توان شناخت خداوند را دارا است، بلکه بالفعل به او آگاه است، گر چه علم به علم نداشته و یا در تطبیق خطا کند، "مَعروَفٌ عِندَ کلِّ جَاهِلٍ"(3)
بنابر این ذات حق تعالی برای هیچ کس قابل درک و فهم نیست، همان گونه که در خطبه اوّل نهج البلاغه این مطلب به تفصیل بیان شده است، بدین ترتیب هر تصوری از ذات نامتناهی الهی، ساخته ذهن انسان و مخلوق او است، نه خالق انسان و تمام جهان.
اما در عین حال انسان از راه پدیده‌های عالم و از راه تفکر عقلانی به اوصاف الهی مانند علم و قدرت می‌تواند راه یابد. خداوند برای انسان مجهول مطلق نیست، اگر چه معلوم مطلق هم نخواهد بود:" لَم یَطَلِعُ العُقُولُ عَلَی تَحدِیدَ صِفَتِهِ و لَم یَحجُبُها عَن وَاجِبُ مَعرِفَتِه؛ عقول را به تعیین نمودن صفات الهی (درک تمام حقیقت آن) راه نیست، اما از مقدار لازم از معرفت نیز بی‌بهره نیست و مانعی برای آن وجود ندارد". پس خدا را به انداز توان می توان شناخت و باید شناخت و پرستید .
2- هر گز معنای وجود آن نیست که شما تصور نموده اید .
وجود یعنی هستی در مقابل عدم و نیستی و خداوند وجود واجب الوجود است که ازلی وابدی است در مقابل وجود ممکن الوجود که محدود و زوال پذیر است و به تعبیر شما سر آمد معین دارد .
3- مسله بسیار روشن است و دلیل آن است که ذات خداوند، نامتناهی، کامل و مطلق است وهیچ‌گونه محدودیتی در آن تصور نمی‌شود؛ زیرا وجوب وجود اقتضا می‌کند که ذات الهی فاقد هیچ‌کمالی نباشد؛ چرا که فقدان کمال، مساوی با نقص و نیازمندی است و نیازمندی با واجب‌الوجود بودن سازگاری ندارد.
پس خداوند صفت دارد وفاقد صفت نیست ولی باید توجه داشت صفات الهی هم جمال وجلال ،کمال است وخوب است . خداوند منزه از صفت بد است .
4- در باره فراز اخر باید گفت :
اولا_ باید توجه داشت راه به دست آوردن برتری و نیکویی اشیا تنها مقایسه ویا نظیر آنچه شما اشاره نموده اید نیست. مثلا مشابهت یکی از راه های مقایسه است، آن هم در موجودات حسی و جزیی. از این رو به دلیل آن که نظام خلقت پدیده کلی است و از سوی دیگر احاطه به همه ساحات آن برای غیر انسان کامل امکان پذیر نیست، نمی توان نیکو بودن آن را از طریق مقایسه به دست آورد .
دوم_ بر اساس آموزه های وحیانی و عرفانی نظام آفرینش در واقع تجلی جمال و جلال الهی است. از این رو به طور یقین زیباترین است .در این باره به عنوان نمونه کلام نورانی امیر مومنان بسیار شنیدنی و جالب است که از خلقت به تجلی خدا یاد نموده و فرمود:« الحمدالله المتجلی لخلقه بخلقه؛ (4) سپاس خدای را که با آفرینش هستی بر آفریدگان تجلی کرده است». این سخن برای اثبات این مسئله که عالم وجود در حقیقت ظهور و جلوه‌گری جلال و جمال و اسماء و صفات متعالی خداوند است ،بسیار مهم و در خور توجه است.از این رو حافظ نکته آموز ، عالم را جلوه و سایه جمال معشوق خوانده :
سایه معشوق اگر افتاد بر عاشق چه شد ** ما به او محتاج بودیم ، او به ما مشتاق بود
سوم_عالم و جهان خلقت بر اساس علم خدا نسبت به نظام هستی خلق شده ،از این رو کامل‌ترین و زیباترین فرض ممکن است . بالاتر و برتر از این نظام اساسا امکان خلق نداشته و ندارد، چنان که در جای خود به تفصیل بحث شده نظام موجود «نظام احسن» و اکمل و برتر و جلوه عینی علم خداوند است. (5)
چهارم_ حسن و زیبایي در سراسر نظام عالم موج می زند .اگر انسان به دقت در عالم هستی نگاه کند ،به خوبی می یابد که نیکوتر از این قابل تصور نخواهد بود به خصوص آن که جهان بر اساس حکمت الهی خلق شده ،‌ حکیم به کسی گفته می‌شود که امور خلقت و جهان را با حکمت و محکم و استوار می‌سازد.(6) خداوند متعال همه عقلا را برای همیشه تاریخ دعوت نموده که در آیات آفرینش دقت کنند. آیا ناهماهنگی و سستی و نازیبایی و مانند آن در آن می‌یابند؟به صراحت فرمود:
«ما تَرَى فِی خَلْقِ الرَّحْمَنِ مِن تَفَاوُتٍ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَى مِن فُطُورٍ؛(7)در آفرینش آن خداى بخشایشگر هیچ گونه اختلاف و تفاوتى نمى‏بینى . باز بنگر آیا خلل و نقصانى مى‏بینى؟».
این آیه به صراحت انسان‌ها را فرا خوانده تا با دقت عقلی در نظام آفرینش نگاه کنند تا بتوانند حکمت الهی را در سراسر نظام عالم درک نمایند.
بنابر این یکی از دلایل عقلی بر حکمت خداوند و اینکه حق تعالى حکیم است ، نظام خلقت است که عقل از رهگذر مطالعه آن به آسانی می‌تواند حکمت الهی را بشناسد و به این حقیقت اذعان نماید که نیکوتر از این قابل فرض نیست.
پی‌نوشت‌ها:
1 . مرآت العقول، ج 8، ص 149.
2 . همان.
3 . التوحید، باب التوحید و نفی التشبیه، حدیث 15.
4. نهج البلاغه، خطبه 108 ،ص200 ،نشر موسسه امیر المومنین، قم، 1380 ش
5. محمد تقی مصباح، آموزش فلسفه، ج 2، ص 392 ،نشر سازمان تبلیغات اسلامی، 1364 ش
6. بها الدین خرمشاهی ،دانشنامه قرآن، ج 1، ص 955،نشر دوستان ،تهران، 1387 ش
7. ملک (67 ) آیه 3و2.

باسمه الذی ذو الجلال و الاکرام

سلام علیکم

صفات خداوند عین ذات اوست و در مرتبه ی ذات،تکثر اسماء و صفات را نداریم و به تعبیر ملا صدرا

خداوند همه اش علم است همه اش قدرت است همه اش حیات است......

بنابراین اینگونه نیست که ما یک ذات داریم با تعدادی صفت و اسم بلکه ذاتی بسیط داریم که به اعتبارات

مختلف ظهورات مختلف دارد؛مثلا به اعتبار اینکه خداوند جسم نیست،شریک ندارد،مکان،نقص و عجز ندارد

متصف به صفات سلبی چون سبحان،قدوس و فرد می شود.

و به اعتبار اضافه ی به متعلقاتش در خارج متصف به صفات اضافی می گردد؛مانند اینکه به اعتبار اینکه

موجودات را خلق نموده است خالق است و به اعتبار آنکه آنها را روزی می دهد رزاق است و به اعتبار اینکه

گناهان بندگان را می آمرزد غفار است و به اعتبار اینکه بعضی از آنها قابلیت غفران را ندارند منتقم است

بنابراین صفت خداوند به اعتبار متعلش متفاوت می شود و نام دیگری می گیرد وگرنه در ذات به حیثیت

واحد بر می گردد و اگر غیر این بود در ذات خداوند تکثر و ترکیب راه می یافت(نعوذ بالله)

باسمه الحق

پاسخ سؤالتان بود ولی ظاهرا گویا نبوده است.

شاید این مثال مفید باشد،شما با کسی که او را دوست دارید مهربانید،با کسی که دوستش ندارید

نامهربانید(دو صفت متضاد)برای کسی که مسئول تأمین هزینه ی زندگی او هستید مصداق رزاقید

و نسبت به کسی که تربیت او با شماست مثل فرزندتان ربید(ربّ).

در برابر کسی که به شما بدی کرده است ممکن است منتقم یا غفار باشید وووو

حضرتعالی یک شخصید و نسبت به موقعیتهای متفاوت صفات مختلفی را از خویش بروز

می دهید و این در حالی است که وجود محدودی دارید.

باسمه تعالی
سلام

بی نهایت بودن فرق دارد با بی ضابطه و بی حکمت بودن. خداوندِ شدیدالعقاب و وسیع الرحمه، حکیم نیز هست.

وَإِنْ مِنْ شَیءٍ إِلَّا عِنْدَنَا خَزَائِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ
و خزائن همه چیز، تنها نزد ماست؛ ولی ما جز به اندازه معین آن را نازل نمی‌کنیم!

إِنَّ رَبَّكَ یبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یشَاءُ وَیقْدِرُ إِنَّهُ كَانَ بِعِبَادِهِ خَبِیرًا بَصِیرًا
به یقین، پروردگارت روزی را برای هر کس بخواهد، گشاده یا تنگ می‌دارد؛ او نسبت به بندگانش، آگاه و بیناست.

سوال :
اگر خداوند تمامی صفات رو به غایب (بینهایت) داراست، پس خداوند بینهایت صبور و در عین حال خشمش بینهایت بزرگه.
اولا : آیا خداوند با وجود اینکه بینهایت صبوره، اصولا میتونه خشمگین شه؟ دقت کنید وقتی از واژه هایی مثل غایت، بینهایت و ... استفاده می کنیم این ها بار معنایی دارند. اگر خداوند به غایت صبور باشه یعنی در مقابل هرگونه عصیان و .... باید صبر پیشه کنه و خشمگین نشه. در صورتی که عکسش در قرآن به روشنی هستش.
دوما: اگر خداوند بینهایت صبور نیست، پس صفتی رو به غایت دارا نیست. در اینجا واجب الوجوبی داریم که از یک نظر دچار نقصان است. پس این واجب الوجود، واجب الوجود کاملی نیست و از خداوندی ساقط میشه.

پاسخ :
در ابتدا باید گفت :
توجه داشته باشید که صبر از صفات خداوند نیست بلکه حلم از صفات الهی است که در قران زیاد آمده .
اما این که خداوند متعال در عین حلم بی نهایت چگونه دارای صفت خشم نیز است واین دو صفت متضاد چگونه در او جمع شده است ؟
باید گفت : جمع صفات متضاد در وجود ناقص و محدود مشکل دارد ونه در وجود کامل یعنی بسیارى از صفات است که در ما انسانها و موجودات دیگر غیر قابل جمع است، و به صورت صفات متضاد، جلوه مى کند، مثلا اگر من اوّلین نفر در میان یک جمعیت باشم، قطعاً آخرین نفر نخواهم بود، اگر ظاهر باشم، پنهان نیستم و اگر پنهان باشم، ظاهر نخواهم بود، همه اینها به خاطر آن است که وجود ما محدود است، و یک وجود محدود جز این نمى تواند باشد، امّا هنگامى که سخن به صفات خدامى رسد اوصاف دگرگون مى شوند، و تغییر شکل مى دهند، در آنجا خداوندمی رسد مثل ظاهر و باطن ویا حلم بی نهایت با خشم ، با هم جمع مى شود، و با توجه به لایتناهى بودن ذات مقدسش، این امر جاى تعجب ندارد .
برای نزدیک شده مطلب به ذهن دقت نمایید :
انسان کامل که خلیفه خداوند ومظهر اوست جامع صفات متضاد است از این رو صفی ‏الدین حلی، متوفای قرن هشتم هجری، درباره علی(ع) می‏گوید:
جمعت فی صفاتک الأضداد ** و لهذا عزت بک الأنداد
زاهدٌ حاکمٌ حلیمٌ شجاعٌ ** ‏فاتک ناسک فقیرٌ جوادٌ
شیمٌ ما جمعن فی بشرٌ قطُّ ** و لا حاز مثلهنِّ العباد
خلقٌ یخجل النسیم من اللّطف ** و بأسن یذوب عنه الجماد
جلّ معناک أن تحیط به ** ‏الشعر و یحصی صفاتک النقاد؛(1)
در وجود تو صفات متضاد جمع شده‏اند، به همین جهت است که نظیری برای تو نمی‏توان یافت.
زاهدی حکیم و بردباری بی‏باک، شجاعی عبادت‏گر و تهیدستی بخشنده.
اوصافی که تاکنون در هیچ بشری جمع نشده، هیچ یک از بندگان خدا نتوانسته‏اند آن را به دست آورند.
صاحب اخلاقی نیکو که نسیم از لطافت آن شرمنده می‏شود.در جای خود چنان صلابتی داری که جماد را آب می‏کند.
مقام تو والاتر از آن است که شعر را یارای احاطه بر آن باشد، یا شخص نقاد بتواند صفات تو را برشمارد.
در نتیجه با توجه به این مثال صفات نامتناهی ودر عین حال متضاد الهی به آسانی قابل درک است :
پس جمع حلم بی نهایت با خشم در وجود های ناقض مشکل دار است و لی وحود خق تعالی دریای است که این گونه قطرات در او محو شده وهر گز محذوری رخ نمی دهد .
پاورقی :
1. دیلمی ، ارشاد القلوب، نشر دار الاسوه، 1375 ، ج2 ،ص72 .79..

سوال :
اینکه ما نمی توانیم بی نهایتی را تصور کنیم یعنی به واقع به طور کامل نمی شود شناخت و در قرآن هم آمده که از چیزی که بدان علم نداری پیروی نکن پس خدا را نمی شود شناخت و پیروی کرد و بدان احاطه داشت چطور جمع می شوند؟
بعد اینکه چیزی که بی نهایت باشه صفت وجود رو چطور بهش اطلاق میکنن چون وجود یا موجود بودن یعنی سرآمدی معین داشتن نیست؟
بعد اصلا خداوند چرا باید دارای صفات باشد صفت بد یا خوب از شاخصه های انسانی هست وقتی به خدا تعلق بگیره باز چطور جمع می شوند؟
میتونیم بگیم هم خدا هست هم نیست؟صفات متضاد قابل درک هست اصلا؟؟
مثلا میگیم چند سری از صفات خداوند یا همه ،منجر به آفرینش انسان شد یعنی حداکثر اون صفات خلق انسانه؟و از اون بالاتر نمیتونست(مثلا حکمت بالاتری وجود نداشت)؟هر چیزی خلق کنه این حرف رو میشه زد و در واقع دیگه چیزی نباید خلق کنه

پاسخ :
بدلیل تعدد فراز های سوال تان باید به چند نکته توجه نمایید :
1- ما انسان‌ها به اندازه گستره وجودی و سطح دانش خود می‌توانیم علم به وجود خدا پیدا کنیم.
بدیهی است که خداوند چون موجودی نامتناهی است و ما موجودی متناهی و محدود هستیم، هرگز متناهی و محدود، احاطه کامل به وجود غیر متناهی و نامحدود پیدا نخواهد کرد و همواره شناخت ما ناقص خواهد بود، ولی این امر موجب نمی‌شود که بگوییم ما نمی‌توانیم هیچ گونه شناختی از خدا داشته باشیم، زیرا از نظر دین، برخی درجات معرفت و خدا شناسی ممکن است، هر چند معرفت تام و احاطه کامل ممکن نیست.
ذات خداوند مشهود هیچ عارف و معلوم هیچ فیلسوفی واقع نمی‌شود.
هم عارفانِ واصل معترف به عجزند و نه تنها به قصور عبادی اعتراف کرده‌اند (مَا عَبَدنَاکَ حَقَ مَعرِفَتِکَ)(1) بلکه به عجز عرفانی نیز اقرار دارند. (مَا عَرَفنَاکَ حَقَ مَعرِفَتِک)(2)
هر موجودی به اندازه هستی خود توان شناخت خداوند را دارا است، بلکه بالفعل به او آگاه است، گر چه علم به علم نداشته و یا در تطبیق خطا کند، "مَعروَفٌ عِندَ کلِّ جَاهِلٍ"(3)
بنابر این ذات حق تعالی برای هیچ کس قابل درک و فهم نیست، همان گونه که در خطبه اوّل نهج البلاغه این مطلب به تفصیل بیان شده است، بدین ترتیب هر تصوری از ذات نامتناهی الهی، ساخته ذهن انسان و مخلوق او است، نه خالق انسان و تمام جهان.
اما در عین حال انسان از راه پدیده‌های عالم و از راه تفکر عقلانی به اوصاف الهی مانند علم و قدرت می‌تواند راه یابد. خداوند برای انسان مجهول مطلق نیست، اگر چه معلوم مطلق هم نخواهد بود:" لَم یَطَلِعُ العُقُولُ عَلَی تَحدِیدَ صِفَتِهِ و لَم یَحجُبُها عَن وَاجِبُ مَعرِفَتِه؛ عقول را به تعیین نمودن صفات الهی (درک تمام حقیقت آن) راه نیست، اما از مقدار لازم از معرفت نیز بی‌بهره نیست و مانعی برای آن وجود ندارد". پس خدا را به انداز توان می توان شناخت و باید شناخت و پرستید .
2- هر گز معنای وجود آن نیست که شما تصور نموده اید .
وجود یعنی هستی در مقابل عدم و نیستی و خداوند وجود واجب الوجود است که ازلی وابدی است در مقابل وجود ممکن الوجود که محدود و زوال پذیر است و به تعبیر شما سر آمد معین دارد .
3- مسله بسیار روشن است و دلیل آن است که ذات خداوند، نامتناهی، کامل و مطلق است وهیچ‌گونه محدودیتی در آن تصور نمی‌شود؛ زیرا وجوب وجود اقتضا می‌کند که ذات الهی فاقد هیچ‌کمالی نباشد؛ چرا که فقدان کمال، مساوی با نقص و نیازمندی است و نیازمندی با واجب‌الوجود بودن سازگاری ندارد.
پس خداوند صفت دارد وفاقد صفت نیست ولی باید توجه داشت صفات الهی هم جمال وجلال ،کمال است وخوب است . خداوند منزه از صفت بد است .
4- در باره فراز اخر باید گفت :
اولا_ باید توجه داشت راه به دست آوردن برتری و نیکویی اشیا تنها مقایسه ویا نظیر آنچه شما اشاره نموده اید نیست. مثلا مشابهت یکی از راه های مقایسه است، آن هم در موجودات حسی و جزیی. از این رو به دلیل آن که نظام خلقت پدیده کلی است و از سوی دیگر احاطه به همه ساحات آن برای غیر انسان کامل امکان پذیر نیست، نمی توان نیکو بودن آن را از طریق مقایسه به دست آورد .
دوم_ بر اساس آموزه های وحیانی و عرفانی نظام آفرینش در واقع تجلی جمال و جلال الهی است. از این رو به طور یقین زیباترین است .در این باره به عنوان نمونه کلام نورانی امیر مومنان بسیار شنیدنی و جالب است که از خلقت به تجلی خدا یاد نموده و فرمود:« الحمدالله المتجلی لخلقه بخلقه؛ (4) سپاس خدای را که با آفرینش هستی بر آفریدگان تجلی کرده است». این سخن برای اثبات این مسئله که عالم وجود در حقیقت ظهور و جلوه‌گری جلال و جمال و اسماء و صفات متعالی خداوند است ،بسیار مهم و در خور توجه است.از این رو حافظ نکته آموز ، عالم را جلوه و سایه جمال معشوق خوانده :
سایه معشوق اگر افتاد بر عاشق چه شد ** ما به او محتاج بودیم ، او به ما مشتاق بود
سوم_عالم و جهان خلقت بر اساس علم خدا نسبت به نظام هستی خلق شده ،از این رو کامل‌ترین و زیباترین فرض ممکن است . بالاتر و برتر از این نظام اساسا امکان خلق نداشته و ندارد، چنان که در جای خود به تفصیل بحث شده نظام موجود «نظام احسن» و اکمل و برتر و جلوه عینی علم خداوند است. (5)
چهارم_ حسن و زیبایي در سراسر نظام عالم موج می زند .اگر انسان به دقت در عالم هستی نگاه کند ،به خوبی می یابد که نیکوتر از این قابل تصور نخواهد بود به خصوص آن که جهان بر اساس حکمت الهی خلق شده ،‌ حکیم به کسی گفته می‌شود که امور خلقت و جهان را با حکمت و محکم و استوار می‌سازد.(6) خداوند متعال همه عقلا را برای همیشه تاریخ دعوت نموده که در آیات آفرینش دقت کنند. آیا ناهماهنگی و سستی و نازیبایی و مانند آن در آن می‌یابند؟به صراحت فرمود:
«ما تَرَى فِی خَلْقِ الرَّحْمَنِ مِن تَفَاوُتٍ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَى مِن فُطُورٍ؛(7)در آفرینش آن خداى بخشایشگر هیچ گونه اختلاف و تفاوتى نمى‏بینى . باز بنگر آیا خلل و نقصانى مى‏بینى؟».
این آیه به صراحت انسان‌ها را فرا خوانده تا با دقت عقلی در نظام آفرینش نگاه کنند تا بتوانند حکمت الهی را در سراسر نظام عالم درک نمایند.
بنابر این یکی از دلایل عقلی بر حکمت خداوند و اینکه حق تعالى حکیم است ، نظام خلقت است که عقل از رهگذر مطالعه آن به آسانی می‌تواند حکمت الهی را بشناسد و به این حقیقت اذعان نماید که نیکوتر از این قابل فرض نیست.
پی‌نوشت‌ها:
1 . مرآت العقول، ج 8، ص 149.
2 . همان.
3 . التوحید، باب التوحید و نفی التشبیه، حدیث 15.
4. نهج البلاغه، خطبه 108 ،ص200 ،نشر موسسه امیر المومنین، قم، 1380 ش
5. محمد تقی مصباح، آموزش فلسفه، ج 2، ص 392 ،نشر سازمان تبلیغات اسلامی، 1364 ش
6. بها الدین خرمشاهی ،دانشنامه قرآن، ج 1، ص 955،نشر دوستان ،تهران، 1387 ش
7. ملک (67 ) آیه 3و2.