آشنایی با برخی از کتاب های حدیثی شیعه (کوتاه و مفید)

پس از عصر حضور امامان و با فرا رسیدن دوران غیبت، علمای شیعه روش های دیگری را در جمع روایات پیگیری کردند که یک موردش جامع نگاری بود؛ کتابی با مجلدات متعدد شامل روایات ابواب مختلف عقیدتی یا فقهی یا اخلاقی و یا مجموعه مجلداتی شامل روایات ناظر به همه این موارد.

از مهمترین کتاب های روایی که در قرون اولیه پس از غیبت نگاشته شده، می توان به کتابهای چهارگانه (یا همان کتب اربعه) اشاره کرد:

1- کافی (از شیخ کلینی)
2- من لایحضره الفقیه (از شیخ صدوق)
3- تهذیب (از شیخ طوسی)
4- استبصار (از شیخ طوسی)

و از مهمترین کتاب های روایی که در قرون اخیر جمع آوری شده می توان به این موارد اشاره کرد:

1- وسائل الشیعه (از شیخ حر عاملی)
2- بحار الانوار (از علامه مجلسی)
3- الوافی (از مرحوم فیض کاشانی)

کتاب های بسیار دیگر هم هست اما در اینجا می خواهیم دوستان خواننده را با تعدادی از این کتاب های مهم روایی آشنا کنیم، برای همین تنها به توضیحی اجمالی و مفید این کتاب ها اکتفا می کنیم.

نام کتاب: الکافی
نویسنده: محمد بن یعقوب کلینی
مکان و زمان تولد: روستای کُلین در حوالی شهر ری / در عصر امام حسن عسکری (نیمه دوم از قرن سوم)
زمان وفات و مکان آرامگاه: بغداد / سال 329 هجری قمری
مدت زمان تالیف کتاب: حدود 20 سال

نکته: سال وفات شیخ کلینی، همان سالی است که آخرين نايب امام زمان، «على بن محمد سمرى» نیز وفات یافت و غيبت كبراى امام زمان آغاز گرديد.

نکته: وی در محضر اساتید بسیاری از جمله اصحاب بزرگوار امامان زانو زد و تعلیم ها دید از جمله در محضر بزرگانی چون احمد بن ادریس قمی، عبدالله بن جعفر حمیری، احمد بن محمد بن عیسی اشعری و ...

نکته: به خاطر راستى و درستى گفتار و كردار و احاطه كامل بر احاديث و اخبار، مورد وثوق و اعتماد شیعه و سنی بود و هر دو فرقه در فتوا به او مراجعه می کردند؛ به همين مناسبت به «ثقة الإسلام» (یعنی مورد اعتماد جهان اسلام) شهرت يافت و او نخستين كسى است كه در دوره اسلامى به اين لقب مفتخر گرديد.

کتاب شریف کافی 8 جلد است:
2 جلد روایات اعتقادی (این دو جلد به اصول کافی مشهور است)
5 جلد روایات فقهی و احکامی (این پنج جلد به فروع کافی مشهور است)
1 جلد هم درباره روایات با موضوعات متعدد اخلاقی و تفسیری و تاریخی و ... (این یک جلد به روضه کافی مشهور است)

نام کتاب: من لایحضره الفقیه (که گاهی به اختصار، «فقیه» خوانده می شود)
نویسنده: : محمد بن على بن حسين بن بابويه قمى (مشهور به شيخ صدوق)
مکان و زمان تولد: قم / حدود 305 هجرى قمرى
زمان وفات و مکان آرامگاه: شهر ری / سال 381 هجری قمری

نکته: مطابق نقل شیخ طوسی و نقل جناب صدوق در کتاب کمال الدین، پدر شیخ صدوق با واسطه نایب خاص امام زمان _حسین بن روح نوبختی_ نامه ای به محضر حضرت می نویسد و از ایشان درخواست دعا می کند تا خداوند متعال فرزندی فقیه و صالح به او ببخشد و با دعای پربرکت امام، این فرزند صالح و پربرکت، پا به عرصه وجود می گذارد.

نکته: آثار بسیار ارزشمندی از شیخ صدوق به جا مانده، از جمله: من لا يحضره الفقيه‏، كمال الدين و تمام النعمة، الخصال‏، معانی الأخبار، عيون أخبار الرضا عليه‏ السلام‏.

نکته: شیخ مفید، از شاگردان شیخ صدوق است.

نکته: من لایحضره الفقیه، مجموعه ای از حدود 6000 روايت اهل بيت (عليهم‏ السلام) درباره مسائل فقهى و احكام شرعى است. این کتاب 4 جلدی، شامل ابواب مختلف فقهی از طهارت و نجاست تا احکام ارث می باشد. شيخ صدوق در اين كتاب روايات فقهى را كه از ديدگاه خود صحيح و معتبر بوده جمع آورى و در ابواب و موضوعات مختلف فقهی، نقل نموده است. این کتاب، یکی از مهمترین کتاب هایی است که هر مجتهدى در استنباط احكام شرعى به آن مراجعه می کند.

نکته: شيخ صدوق برای اینکه کار مراجعه کننده آسان شود، در اين كتاب فقط نام راوى اولى را كه روايت را از امام عليه‏ السلام نقل نموده آورده، اما در پایان كتاب فقیه (يعنى در بخش «مشيخه») سند کامل خود تا آن راوى را نقل کرده تا روايات کتاب مسند و معتبر باشد.