جمع بندی آیا وجود خدا بدیهی است؟

کارشناس بحث: استاد صدیق

پرسش:
نظر اسلام در مورد وجود خداوند چیست؟ آیا وجود خداوند بدیهی و بی نیاز به اثبات است.؟

پاسخ:
پاسخ به این سوال نیازمند توجه به چند نکته است.
نکته اول: وجود خداوند، از امور بدیهی است. امور بدیهی نیز از واقعیت هایی تصوری یا تصدیقی است که رسیدن به آن، نیازی به تفکر و استدلال نیست. خود این امور بر دو نوع است، یا اصلا قابل استدلال آوردن نیست یا اگر هم استدلال بتوان بر آن آورد، نیازی به استدلال ندارد.

نکته دوم: استدلال بر چند نوع است، استدلال از نظر منطقی یا مباشر یا غیر مباشر. استدلال غیر مباشر نیز بر چند قسم است که یکی از آن ها قیاس برهانی است. قیاس برهانی نیز بر سه نوع کلی؛ لم، إنّ و شبه لم است. بنا بر این، لازم است که ابتدا منظور خود را مشخص کنیم.

با این حال، بحث خود را بر محور قیاس برهانی قرار می دهیم.
برخی از فلاسفه معتقدند که اثبات خدا، از امور بدیهی ای است که اقامه برهان بر آن امکان ندارد. اما برخی دیگر، آن را بدیهی ای می دانند که گرچه استدلال بر آن ممکن است، ولی نیازی به اقامه برهان نیست.
با قطع نظر از این اختلاف نظرها که مد نظر پرسشگر محترم نیست، مسئله وجود خدا از نگاه متون اصیل دینی (آیات و روایات) امری بدیهی است. قرآن کریم هیچ استدلالی برای اثبات خداوند نیاورده است و این بدان جهت است که اصل وجود خدا در آن زمان مورد انکار کسی نبوده و کسی سوالی در این زمینه نداشته است و تمامی سوالات مربوط به صفات خداوند و اسامی او بوده است.
به همین جهت، متکلمان متقدم بحثی در این زمینه ندارند و اگر به برهان نظم نیز اشاره دارند، آن را استدلالی برای اثبات علم خداوند آورده اند نه اثبات وجود او.
البته در روایات، اشاره ای به برخی استدلال ها شده که برای اثبات وجود خداوند قابل استفاده است. مثل دلیل نظم یا فسخ عزائم(1) و ...
با این وجود، هیچ یک از فلاسفه، حتی کسانی که معتقدند وجود خدا قابل اثبات به وسیله قیاس برهان لمّی نیست و برهان پذیر نیست، امکان آوردن استدلال برای آن را انکار نکرده اند هرچند برهانی که آورده می شود از نوع برهان شبه لم یا براهین انّی باشد.
روایاتی نیز که در رابطه با اثبات خدا بحثی را مطرح کرده اند و استدلالی اقامه کرده اند نیز بر اساس این توجیه، منافاتی با بحث های فلسفی و عدم امکان اقامه برهان لم برای اثبات خدا ندارند. زیرا تمام آن ها از قبیل براهین انّی یا شبه لم یا حتی گاه خطابی است نه برهان لمّ. البته برهان شبه لم نیز مانند برهان لم، یقین آور است.

ــــــــــــــ
(1) نهج البلاغه، خطبه 107.
برای مطالعه بیشتر در این زمینه به کتاب نقد برهان ناپذیری وجودخدا، تالیف دکتر عسگری سلیمانی رجوع کنید.(عسکری سلیمانی امیری، قم، بوستان کتاب، 1380)