جمع بندی قبول برهان نظم

پاسخ:
برهان نظم دارای یک مقدمه تجربی و یک کبرای عقلی است:
مقدمه اول(تجربی): جهان طبیعت دارای نظم است؛
مقدمه دوم(عقلی): هر نظمی ناظمی دارد؛
نتیجه: پس جهان طبیعت ناظم دارد.

منظور از نظم در این برهان، نظم غایی است. از سویی بین نظم غایی و دخالت شعور رابطه مستقیم و منطقی وجود دارد.⁽¹⁾ به عبارتی نظم ناشی از علت فاعلی بیانگر این است که هر معلولی و هر اثری، موثر و فاعلی دارد، در حالی که نظم ناشی از علت غایی حکایت می کند که در ناحیه علت، انتخاب وجود داشته است. یعنی این علت که این معلول را به وجود آورده است، در وضع و حالی قرار داشته که می توانسته است این معلول را به شکلی دیگر به وجود آورد. و در میان اشکال مختلفی که امکان داشته، این معلول وجود پیدا کند، یک شکل معین از ناحیه علت انتخاب شده است.⁽²⁾

برهان مذکور به دلیل لمی بودن آن، مفید یقین است. اما به دلیل تجربی بودن مقدمه اول، برخی این برهان را نهایتا دربردارنده یقین روانشناختی دانسته اند. اما گروهی دیگر با توجه به تبیین نظریه تنظیم دقیق کیهانی، وجود تصادف را در عالم هستی منتفی دانسته و این برهان را مفید یقین منطقی دانسته اند. بر اساس این دیدگاه، جهان به صورتی دقیق تنظیم شده و اموری نظیر زمان، انحناء، آنتروپی، حرارت، چگالی و میزان وسعت عالم به گونه ای دقیق تنظیم شده که حتی اگر ذره ای این تنظیمات به هم بخورد، امکان زندگی در جهان منتفی می شود. به تعبیر «آنتونی فلو» جهان کنونی ما و قوانین آن به گونه ای دقیق و منظم شکل گرفته اند که گویی این جهان منتظر آمدن انسان بوده و برای او مهیا شده است. شرایطی که اختلال در هر کدام موجب از میان رفتن امکان حیات و زندگی انسان می شود.⁽³⁾

در بین براهین اثبات خدا، برهان نظم وظیفه و رسالت خاصی دارد و این رسالت در حد اثبات ناظمی برای عالم است که این ناظم با توجه به نظم غایی مد نظر در این برهان، باید دارای شعور و قدرت نیز باشد. اما اینکه دیگر اوصاف خدا را هم ثابت کند، اینطور نیست. بلکه باید برای دیگر اوصاف مانند نامتناهی بودن اوصاف او و یا واجب و ممکن بودن آنها و ... دیگر مسائل به براهین دیگر مراجعه نمود.
شهید مطهری در این رابطه می فرماید: این برهان همین قدر ثابت می کند که طبیعت، ماورایی دارد و مُسخَّر آن ماوراء است و آن ماورا مُستشعر (آگاه) به ذات و مستشعر به افعال خود است. اما اینکه آن ماورا واجب است یا ممکن، حادث است یا قدیم، واحد است یا کثیر، محدود است یا نامحدود، علم و قدرتش متناهی است یا نامتناهی، از حدود این برهان خارج است.⁽⁴⁾

بنابراین اولا؛ برهان نظم می تواند یقین آور باشد و ثانیا؛ این برهان محدودیت هایی دارد و تمام اوصاف خداوند متعال را ثابت نمی کند، بلکه صرفا وجود ناظمی عالم و قادر را ثابت می کند.

[=Book Antiqua]پی نوشت ها:
1. سبحانی، جعفر، مدخل مسائل جدید در علم کلام، ج1، ص76.
2. مطهری، مرتضی، توحید، تهران، سوم، صدرا، ص80.
3. برهان نظم بر مبنای اصل دقیق کیهانی، معرفت کلامی، سال هفتم، شماره اول، بهار و تابستان 1395، ص12.
4. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج1، ص550.