جمع بندی چگونه آیه اولو الامر به علی (علیه السلام) دلالت دارد؟
تب‌های اولیه
سلام
من در جاهایی دیده ام که می گویند آیه اولوالامر به حضرت علی رض اشاره دارد اما مثل اینکه مورد اتفاق علمای شیعه است، در کجای منابع اهل سنت ایه "یا ایها الذین امنوا اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم" را منتصب به علی رض می دانند ؟
سوال:
درکدام منابع اهل سنت آیه "یا ایها الذین امنوا اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم" را منتصب به علی (ع) می دانند؟
پاسخ:
با سلام و عرض ادب
1) دیدگاه شیعه در باب آیه" اولی الامر" بر اساس متن آیه شریفه و احادیث اهل بیت (علیهم السلام) می باشد؛ زیرا در این آیه امر به اطاعت مطلق شده است و اطاعت مطلق نیز هرگز با عدم عصمت سازگار نخواهد بود؛ همچنان که برخی از مفسرین اهل سنت همچون فخر رازی بدین حقیقت اعتراف نموده که باید اولی الامر انسان های معصومی باشند:«و من أمر اللَّه بطاعته على سبيل الجزم و القطع لا بد و أن يكون معصوما عن الخطأ»؛[1]
اما در مقام بیان مصداق اولی الامر می گوید اگر مراد از اولی الامر بعضی از امت باشد باید ما آنان را بشناسیم در حالی که نمی شناسیم، بنابراین اولی الامر باید اهل حل و عقد باشند و این امر می رساند که اجماع امت حجت است.
فخر رازی اولی الامر را معصوم می داند، اما برای خارج نمودن اهل بیت (علیهم السلام) می گوید ما آنان را نمی شناسیم، بعد برای اینکه چنین اولی الامری بدون مصداق باقی نماند، مصداق آن را بیان می نماید که آنان اصحاب حل و عقد می باشند و معلوم است که اصحاب حل و عقد غیر از اجماع امتند یعنی وی با این کلام خود معتقد به عصمت برخی از افراد امت بعنوان متولیان امور مردم شده است.[2]
2) در رابطه با این آیه شریفه در روایات اهل سنت مصادیق مختلفی بیان داشته شده است. به عنوان مثال سیوطی در تفسیر:«الدرالمنثور، سیوطی»، در مجلد دوم ، ص178، روایاتی را از طریق اهل سنت بیان نموده که مفاد برخی از آنها تفسیر اولی الامر به فقها، علما، امرا، ودر میان افراد به ابوبکر و عمر و عثمان و امام علی علیه السلام و عبدالله بن مسعود است؛ لذا بر اساس این روایات از دیدگاه اهل سنت امام علی (علیه السلام) یکی از مصادیق اولی الامر می باشند.
البته در این میان برخی از صاحبان کتب مناقب، همچون حسکانی، و حموینی، و قندوزی به بیان برخی روایات پرداخته اند که در این روایات مصداق این آیه تنها امام علی و ائمه ی شیعه (علیهم السلام) دانسته شده است. به عنوان مثال حسکانی در تفسیر این آیه روایت می کند:
«شُرَكَائِي الَّذِينَ قَرَنَهُمُ اللَّهُ بِنَفْسِهِ وَ بِي- وَ أَنْزَلَ فِيهِمْ:يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا- أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ الْآيَةَ، فَإِنْ خِفْتُمْ تَنَازُعاً فِي أَمْرٍ فَارْجِعُوهُ إِلَى اللَّهِ- وَ الرَّسُولِ وَ أُولِي الْأَمْرِ. قُلْتُ: يَا نَبِيَّ اللَّهِ مَنْ هُمْ قَالَ: أَنْتَ أَوَّلُهُمْ »؛[3]
شریکان من کسانی هستند که خداوند اطاعت آنان را با اططاعت خویش و من مقرون ساخت و در باره ی آن چنین نازل فرمود:اطیعوالله و اطیعو الرسول و اولی الامر منکم، من گفتم: ای پیامبر خدا!!آنان چه کسانی هستند؟ فرمود تو نخستین آنان هستی.
حاکم همچنین در روایت دیگری به نقل از مجاهد، شان نزول این آیه را درباره ی جانشینی امام علی (علیه السلام) به جای رسول خدا (صلی الله علیه وآله) بیان داشته و می نویسد: اولی الامر درباره ی امیرالمؤمنین نازل شده است، هنگامی که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) ایشان را در مدینه به جای خود نشاند و علی (علیه السلام )عرض نمود: آیا مرا در میان زنان و کودکان وا می گذاری؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: آیا خشنود نیستی برای من به منزله ی هارون برای موسی باشی؟[4]
همچنین جويني نيز به سند خود که از طریق راویان شیعه است از سلیم در ضمن حديثي طولاني نقل مي کند که امام علي (عليه السلام) خطاب به برخي از صحابه فرمود: «... شما را به خدا سوگند مي دهم آيا مي دانيد هنگامي که آيه «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ...» نازل شد، مردم گفتند: اي رسول خدا! آيا «اولي الامر» و... افراد خاص و برخي از مؤمنانند يا شامل همه ی آنان مي شود؟ پس خداوند به پيامبرش دستور داد، واليان امر را به مردم بياموزد و براي ايشان همانگونه که نماز و زکات و حج را تفسير کرده است، ولايت را تفسير کند. پس رسول خدا(صلي الله عليه وآله وسلم) من را در غدير خم براي مردم منصوب کرد....».[5]
قندوزی نیز در کتاب :«ینابیع المودة»، همین روایات را ذکر نموده است.[6]
3) بر خلاف شان نزول آیات دیگری که در باب فضائل و مناقب عترت است که با اسناد صحیح از طریق عامه نقل گردیده است؛ در مورد این آیه ی شریفه اثر قابل توجهی در منابع عامه یافت نمی گردد؛ که شاید علت آن را بتوان در سانسور شدید و سیاست خفقان دستگاه حاکمه ی بنی امیه و بنی عباس دانست که آنان از ترویج مناقب عترت (علیهم السلام) جلو گیری می نمودند چه رسد به بیان روایاتی که مربوط به ولایت امری اهل بیت (علیهم السلام) بوده باشد.
4) اگر کسی در این روایات خدشه نماید؛ پاسخ ما این است که هیچ کدام از محمل های اهل سنت دارای سند معتبری در این خصوص نمی باشد؛ لذا از آنجا که در منابع عامه و خاصه مصداق این آیه به ائمه ی اهل بیت (علیهم السلام) تطبیق داده شده است خود برتری این تفسیر بر سایر تفاسیر را بیان می دارد؛ علاوه بر اینکه توجه به مفاد این آیه، و آیات دیگر و روایات ولایت ما را به غیر اهل بیت راهنمائی نخواهد نمود.
موفق باشید.
[/HR]
[2]. مفاتیح الغیب، فخر رازی، ج10،ص113:« أن اللَّه تعالى أمر بطاعة أولي الأمر على سبيل الجزم في هذه الآية و من أمر اللَّه بطاعته على سبيل الجزم و القطع لا بد و أن يكون معصوما عن الخطأ، إذ لو لم يكن معصوما عن الخطأ كان بتقدير إقدامه على الخطأ يكون قد أمر اللَّه بمتابعته، فيكون ذلك أمرا بفعل ذلك الخطأ و الخطأ لكونه خطأ منهي عنه، فهذا يفضي إلى اجتماع الأمر و النهي في الفعل الواحد بالاعتبار الواحد، و انه محال، فثبت أن اللَّه تعالى أمر بطاعة أولي الأمر على سبيل الجزم، و ثبت أن كل من أمر اللَّه بطاعته على سبيل الجزم وجب أن يكون معصوما عن الخطأ، فثبت قطعا أن أولي الأمر المذكور في هذه الآية لا بد و أن يكون معصوما، ثم نقول: ذلك المعصوم إما مجموع الأمة أو بعض الأمة، لا جائز أن يكون بعض الأمة، لأنا بينا أن اللَّه تعالى أوجب طاعة أولي الأمر في هذه الآية قطعا، و إيجاب طاعتهم قطعا مشروط بكوننا عارفين بهم قادرين على الوصول إليهم و الاستفادة منهم، و نحن نعلم بالضرورة أنا في زماننا هذا عاجزون عن معرفة الامام المعصوم، عاجزون عن الوصول إليهم، عاجزون عن استفادة الدين و العلم منهم، و إذا كان الأمر كذلك علمنا أن المعصوم الذي أمر اللَّه المؤمنين بطاعته ليس بعضا من أبعاض الأمة، و لا طائفة من طوائفهم. و لما بطل هذا وجب أن يكون ذلك المعصوم الذي هو المراد بقوله:وَ أُولِي الْأَمْرِ أهل الحل و العقد من الأمة، و ذلك يوجب القطع بأن إجماع الأمة حجة».
[4]. همان:«عَنْ مُجَاهِدٍ [فِي قَوْلِهِ تَعَالَى]: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا يَعْنِي [الَّذِينَ] صَدَقُوا بِالتَّوْحِيدِ أَطِيعُوا اللَّهَ يَعْنِي فِي فَرَائِضِهِ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ يَعْنِي فِي سُنَّتِهِ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ قَالَ: نَزَلَتْ فِي أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ حِينَ خَلَّفَهُ رَسُولُ اللَّهِ بِالْمَدِينَةِ فَقَالَ: أَ تُخَلِّفُنِي عَلَى النِّسَاءِ وَ الصِّبْيَانِ فَقَالَ: أَ مَا تَرْضَى أَنْ تَكُونَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى حِينَ قَالَ لَهُ: اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي وَ أَصْلِحْ. فَقَالَ اللَّهُ: وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ قَالَ: [هُوَ] عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ وَلَّاهُ اللَّهُ الْأَمْرَ بَعْدَ مُحَمَّدٍ فِي حَيَاتِهِ- حِينَ خَلَّفَهُ رَسُولُ اللَّهِ بِالْمَدِينَةِ، فَأَمَرَ اللَّهُ الْعِبَادَ بِطَاعَتِهِ وَ تَرْكِ خِلَافِهِ ».