جمع بندی یک تناقض و شبهه ی در مورد ذات و صفات الهی

کارشناس بحث: استاد طاها

سوال:
آیا بین حدیثی که می‌گویدپیامبراکرم(صلی الله علیه و آله) از نور خداوند آفریده شده است،وحدیثی که کسی را که قائل به وجود ذره‌ای از ذات الهی درجوهره انسان باشد،زندیق می‌شمارد،منافات وجودندارند؟

پاسخ:
منظور از آیه «فَإِذا سَوَّيْتُهُ وَ نَفَخْتُ فيهِ مِنْ رُوحي‏ فَقَعُوا لَهُ ساجِدينَ» (1) این نیست که روح ما مشتق شده از روح خداست به این معنا که خدا از روح خود برداشت و در جسم ما گذاشت
بلکه روح نیز مخلوقی از خداست اما مخلوق خاصی از عالم امر است همان طور که در این آیه فرمود: «وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَ ما أُوتيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلاَّ قَليلاً» (2)
و از این رو مراد خدا از این که روح را به خود اضافه کرده و فرمود «روحی» از باب احترام است و اصطلاحا اضافه تشریفی نام دارد، همان گونه که به کعبه گفته است «بیتی» خانه من: «وَ إِذْ بَوَّأْنا لِإِبْراهيمَ مَكانَ الْبَيْتِ أَنْ لا تُشْرِكْ بي‏ شَيْئاً وَ طَهِّرْ بَيْتِيَ لِلطَّائِفينَ وَ الْقائِمينَ وَ الرُّكَّعِ السُّجُودِ» (3).
بنابراین تناقضی میان آیات نامبرده وجود ندارد.
از این جا روشن می‌شود آیه 29 سوره حجر با آیات سوره توحید (آیات 3 و 4) نیز تنافی ندارد.
اما در مورد حدیث نور محمد (صلی الله علیه و آله)
روایات فراوانی داریم که نشان می‌دهد نور محمد (صلی الله علیه و آله)، مخلوق خداست نه همان نور خدا و نه مشتق از نور خدا (به معنایی که شما برداشت کرده اید) بلکه خداوند نوری خلق نمود که این نور جلوه و نمودی از جلال و عظمت او بود و محمد را از آن نور خلق کرد.
لطفا در روایاتی که در ذیل اشاره می‌شود (مخصوصا دو روایت آخر) دقت کنید:
1. عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى خَلَقَ نُورَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) قَبْلَ أَنْ خَلَقَ [يَخْلُقَ‏] السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ و...»؛ خداوند نور محمد (صلی الله علیه و آله) را قبل از آفرینش آسمان‌ها و زمین آفرید. (4)
2. « ثُمَّ خَلَقَ اللَّهُ تَعَالَى مِنْ نُورِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) الْجَنَّةَ وَ زَيَّنَهَا»؛ سپس از نور محمد (صلی الله علیه و آله)، بهشت را آفرید و آن را زینت داد. (5)
3. عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى خَلَقَ نُورَ مُحَمَّدٍ مِنِ اخْتِرَاعِهِ مِنْ نُورِ عَظَمَتِهِ وَ جَلَالِهِ»؛ خداوند نور محمد (صلی الله علیه و آله) را از ابداع و ایجادی که از نور عظمت و جلالش نمود خلق کرد. (6)
4. فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: «إِنَّا كُنَّا عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَأَقْبَلَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ (علیه السلام)فَلَمَّا رَآهُ النَّبِيُّ (صلی الله علیه و آله)، تَبَسَّمَ فِي وَجْهِهِ وَ قَالَ ... إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى ... خَلَقَ نُوراً فَقَسَمَهُ نِصْفَيْنِ فَخَلَقَنِي مِنْ نِصْفِهِ وَ خَلَقَ عَلِيّاً مِنَ النِّصْفِ الْآخَرِ ...»؛ ابن عباس می‌گوید: نزد پیامبر بودیم که امام علی (علیه السلام) وارد شد و پیامبر (صلی الله علیه و آله) با دیدن او تبسم کرد و فرمود....: خداوند نوری خلق نمود پس آن را دو نیم کرد مرا از نیمی از آن آفرید و علی را از نیمی دیگر. (7)
با توضیحاتی که ذکر شد روایتی که از امام رضا (علیه السلام) نقل کرده‌اید نیز تنافی‌ای با موارد یاد شده ندارد.

منابع:
1. حجر: 15/ 29.
2. اسراء: 17/ 85؛ برای توضیح بیشتر مراجعه نمایید به: ترجمه الميزان، ج ‏13، ص 270.
3. حج: 22/ 26؛ برای توضیح بیشتر مراجعه نمایید به: ترجمه الميزان، ج ‏12، ص 227 و ج ‏17، ص 342.
4. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 15، ص 4.
5. همان، ج 15، ص 30.
6. همان، ج 35، ص 28.
7. همان، ج 35، ص 29.