✿▫╔ چندی با اندیشمندان (صوتی) ╗▫✿ قسمت دوم: حضرت عبدالعظیم الحسنی

عبدالعظیم علیه‌السّلام فرزند عبدالله بن علی، از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی علیه‌السّلام است و نسبش با چهار واسطه به آن حضرت می‌رسد. پدرش عبدالله نام داشت و مادرش فاطمه دختر عقبه بن قیس.

در آثار علمای شیعه نیز، تعریف‌ها و ستایش‌های مهمی درباره او به چشم می‌خورد، آنان از او به عنوان عابد، زاهد، پرهیزکار، ثقه، دارای اعتقاد نیک و صفای باطن و به عنوان محدّثی عالی‌مقام و بزرگ یاد کرده اند؛ در روایات متعدّدی نیز برای زیارت حضرت عبدالعظیم علیه‌السّلام، ثوابی همچون ثواب زیارت حضرت سیّدالشهدا، امام حسین علیه‌السّلام بیان شده‌است.

زمینه‌های مهاجرت حضرت عبدالعظیم علیه‌السّلام از مدینه به ری و سکونت در غربت را باید در اوضاع سیاسی و اجتماعی آن عصر جست‌وجو کرد؛ خلفای عبّاسی به خاندان حضرت پیامبر صلّی‌الله علیه و آله و سلّم و شیعیان ائمه علیه‌السّلام بسیار سخت‌گیری می‌کردند، یکی از بدرفتارترین این خلفأ متوکّل بود که خصومت شدیدی با اهل بیت علیهم‌السّلام داشت و تنها در دوره او چندین بار مزار حضرت امام حسین علیه‌السّلام را در کربلا تخریب و با خاک یکسان ساختند و از زیارت آن بزرگوار جلوگیری به عمل آوردند.

سادات و علویّون در زمان او در بدترین وضع به سر می‌بردند. حضرت عبدالعظیم علیه‌السّلام نیز از کینه و دشمنی خلفا در امان نبود و بارها تصمیم به قتل آن حضرت گرفتند و گزارش‌های دروغ سخن‌چینان را بهانه این سخت‌گیری‌ها قرار می‌دادند، درچنین دوران دشوار و سختی بود که حضرت عبدالعظیم علیه‌السّلام به خدمت حضرت امام هادی علیه‌السّلام رسید و عقاید دینی خود را بر آن حضرت عرضه کرد، حضرت امام هادی علیه‌السّلام او را تأیید کردند و فرمودند: تو از دوستان ما هستی.

دیدار حضرت عبدالعظیم علیه‌السّلام در سامرا با حضرت امام هادی علیه‌السّلام به خلیفه گزارش داده شد و دستور تعقیب و دستگیری وی صادر شد، او نیز برای مصون‌ماندن از خطر، خود را از چشم مأموران پنهان می‌کرد و در شهرهای مختلف به صورت ناشناس رفت و آمد می‌کرد و شهر به شهر می‌گشت تا به ری رسید و آنجا را برای سکونت انتخاب کرد. علّت این انتخاب به اوضاع دینی و اجتماعی ری در آن دوره برمی‌گردد که وقتی اسلام به شهرهای مختلف کشور ما وارد شد و مسلمانان در شهرهای مختلف ایران به اسلام گرویدند، از همان سال‌ها ری یکی از مراکز مهمّ سکونت مسلمانان شد و اعتبار و موقعیّت خاصّی پیدا کرد؛ زیرا سرزمینی حاصلخیز و پرنعمت بود، عمرسعد هم به طمع ریاست‌یافتن بر ری در حادثه جان‌سوز کربلا، حضرت حسین بن علی علیه‌السّلام را به شهادت رساند. در ری، هم اهل سنّت و هم از پیروان اهل‌بیت علیهم‌السّلام زندگی می‌کردند و قسمت جنوبی و جنوب غربی شهر ری بیشتر محلّ سکونت شیعیان بود.

حضرت عبدالعظیم علیه‌السّلام به صورت مسافری ناشناس، وارد ری شد و در محلّه ساربانان در کوی سکّه الموالی به منزل یکی از شیعیان رفت، مدّتی به همین صورت گذشت. او در زیرزمین آن خانه به سر می‌برد و کمتر خارج می‌شد، روزها را روزه می‌گرفت و شب‌ها به عبادت و تهجّد می‌پرداخت، تعداد کمی از شیعیان او را می‌شناختند و از حضورش در ری خبر داشتند و مخفیانه به زیارتش می‌شتافتند، امّا می‌کوشیدند که این خبر فاش نشود و خطری جانِ حضرت را تهدید نکند.

پس از مدّتی، افراد بیشتری حضرت عبدالعظیم علیه‌السّلام را شناختند و خانه‌اش محلّ رفت و آمد شیعیان شد، نزد او می‌آمدند و از علوم و روایاتش بهره می‌گرفتند و عطر خاندان عصمت علیهم‌السّلام را از او می‌بوییدند و او را یادگاری از امامان خویش می‌دانستند و پروانه‌وار گردِ شمعِ وجودش طواف می‌کردند.

حضرت عبدالعظیم علیه‌السّلام میان شیعیان شهر ری بسیار ارجمند بود و پاسخ‌گویی به مسائل شرعی و حلّ مشکلات مذهبی آنان را برعهده داشت؛ این تأکید، هم گویای مقام برجسته حضرت عبدالعظیم علیه‌السّلام است و هم می‌رساند که وی از طرف حضرت امام هادی علیه‌السّلام در آن منطقه، وکالت و نمایندگی داشته است؛ مردم سخن او را سخن امام علیه‌السّلام می‌دانستند و در مسائل دینی و دنیوی، وجود او محور تجمّع شیعیان و تمرکز هواداران اهل بیت علیهم‌السّلام بود.

«شیخ محمّد شریف رازی» در کتاب خود، در خصوص ادب حضرت عبدالعظیم به ساحت ائمة معصومین علیهم‌السلام چنین می نویسد: «رفتار و عادت کریمانة حضرت عبدالعظیم علیه‌السلام این بود که هر وقت وارد مجلس حضرت امام جواد علیه‌السلام یا امام هادی علیه‌السلام می‌شد، با کمال ادب و خضوع و غایت حیا و تواضع، در حالی که دست‌های خود را از ردا بیرون آورده بود، با کمال ادب به محضر آن امامان سلام عرض می‌کرد و امام پس از جواب سلام، او را نزدیک خود می خواند و در کنار خویش می‌نشاند؛ به حدّی که زانوی مبارکش به زانوی مقدّس امام می‌چسبید و امام، کاملاً از احوال او سؤال می کرد که این موجب حسرت و غبطه‌ی دیگران می شد.»

محمّد شریف رازی در ادامه می‌نویسد: یکی از جنبه‌های احترام و تعظیم‌های امام جواد علیه‌السلام و امام هادی علیه‌السلام به جناب عبدالعظیم حسنی این بود که هیچ وقت او را به نام نمی‌خواندند و پیوسته حضرتش را با کنیه‌اش - که «ابوالقاسم» بود- خطاب می‌نمودند و علمای ادب می‌گویند که کنیه برای تعظیم و تکریم و احترام، وضع شده‌است؛ لذا به خوبی فهمیده می شود که حضرات ائمة معصومین علیهم‌السلام تا چه حدّی برای جناب عبدالعظیم، احترام قائل بوده‌اند و اینها چیزی جز این نیست که تقوا، ورع و علم توأم با عمل عبدالعظیم، باعث شده است که محبوبیت خاصی نزد امامان معصوم علیهم‌السلام بیابد.»

یکی از ابعاد مهمّ در شخصیّت حضرت عبدالعظیم علیه‌السلام مقام و منزلت علمی و دانش و خدمات علمی اوست. وی علاوه بر نقل احادیث از ائمه معاصر خویش کتاب‌هایی نیز تألیف کرده‌است که این دو اثر از آن جمله است:

* خطبه‌های امیرالمؤمنین علیه‌السلام؛ این اثر مشتمل بر چند خطبه مولای متقیان امیرالمومنان علی علیه‌السلام است.

* کتاب یوم و لیله: در این اثر درباره وظایف و اعمال مستحب و اخلاقی افراد در هر شبانه روز مطالبی عرضه شده‌است. با کمال تأسف اصل این اثر همانند بسیاری از آثار ارزشمند اسلامی در طول تاریخ از بین رفته‌است. در هر حال توضیحات علمای تاریخ و سیره به‌خوبی گویای این حقیقت است که حضرت عبدالعظیم علیه‌السلام علاوه بر تلاش برای آموزش عقاید سالم و مراقبت بر عبادات و اعمال فردی و دفاع از اهل بیت علیهم‌السلام ، به منظور ارشاد تعلیم و تربیت صحیح دینی مردم آثاری تألیف کردند که هر یک در نوع خود بسیار مفید و مؤثر بوده‌اند.

حضرت عبدالعظیم علیه‌السلام می‌گوید: «امام جواد علیه‌السلام برای من فرمود: « به‌درستی که قائم خاندان ما همان «مهدی» است که واجب است در زمان غیبتش، انتظار او کشیده شود و در ظهورش اطاعت گردد. سوگند به خدایی که محمّد را به رسالت برانگیخت و مارا به امامت مبعوث کرد، اگر از دنیا فقط یک روز باقی بماند، آن روز آن‌چنان طولانی خواهد شد که مهدی علیه‌السلام از پشت پردة غیبت ظهور خواهد کرد و زمین را پر از عدل و داد خواهد فرمود. خداوند امور ولی عصر را در یک شب، اصلاح خواهد نمود؛ به همان روشی که امر موسی بن عمران را در یک شب اصلاح کرد....بهترین اعمال شیعیان ما انتظار فرج است.»

روزهای پایانی عمر پر برکت حضرت عبدالعظیم علیه‌السلام با بیماری همراه بود. آن قامت بلند ایمان و تلاش، به بستر افتاده بود و پیروان اهل بیت علیهم‌السلام در آستانة محرومیت از وجود پر خیر و برکت این سیّد کریم قرار گرفته بودند. عبدالعظیم حسنی علیه‌السلام علاوه بر رنجی که از بیماری و غربت و دوری از خویشاوندان می‌برد، اندوه مصیبت‌های پیاپی مردم و روزگار تلخ شیعیان در عصر حاکمیت عباسیان، برایش جانکاه بود. او با ذکر پیوسته خدا و عبادت به روح خود آرامش می بخشید و بار غربت و بیماری را بر دوش می‌کشید.

بنابر قول مشهور، خورشید فروزان ری، حضرت عبدالعظیم حسنی علیه‌السلام در پانزدهم شوال 252 هجری، غروب کرد و در پی آن شعلة دیرپای حق و ایمان در آن دیار، فرو خوابید. خبر درگذشت آن بزرگوار، دهان به دهان گشت و مردم شهر، جملگی سیاه‌پوش شدند و بر در خانة آن حضرت صدا به گریه و شیون بلند کردند و پس از آن‌که پیکر مطهّر حضرت عبدالعظیم علیه‌السلام در میان خیل عظیم مردم تشییع شد، در آن شهر به خاک سپرده شد.

مجموعه آرامگاهی شاه‌عبدالعظیم یا عبدالعظیم حسنی در شهر ری (در جنوب تهران) قرار دارد. این آرامگاه با آرامگاه امامزاده حمزه و امامزاده طاهر از قرن سوّم تاکنون، یکی از مشهورترین اماکن زیارتی ایران بوده است.

قرن‌هاست که حرم با شکوه حضرت عبدالعظیم علیه‌السلام با جلوه‌ای ملکوتی و معنوی، کهربای جان‌های مشتاق و دل‌های پاک بوده‌است و همواره قلوب اهل معرفت، کبوتروار بر گرد حرمش طواف کرده‌است.