روش شناسی

تعریف تاریخ و علمی بودن آن

واژه تاریخ از ریشه سامی گرفته شده، به معنی كره ماه یا ماه به معنی گردش آن آمده است. این واژه در زبان اكدی «ارخو» و در عبری «یرخ» و در عربی «تاریخ» استعمال شده است.

به نظر می رسد، اعراب آن را به عنوان تعبیری فنی استعمال كرده باشند. احتمال این كه این لغت بنا به نظر پاره ای از محققان از زبان حبشی وارد عربی شده باشد، به دلیل فقدان اصل آن در این زبان، ضعیف به نظر می رسد.

پاره ای از پژوهشگران برآنند كه این واژه از عربستان جنوبی (یمن) وارد زبان عربی شده، شكل فرضی و اصلی آن توریخ بوده است. ابو ریحان بیرونی و حمزه اصفهانی بر این باورند كه این كلمه از ماهروز (ماه + روز) فارسی وارد زبان عربی شده است.

مرحوم استاد محیط طباطبایی، درسمیناری تاریخی طی سخنانی به پارسی بودن لفظ تاریخ اشاره كرده اند و آن را مأخوذ از لفظ یار و یاره فارسی دانستند. این نظر را می توان در عداد نظرات ابو ریحان و حمزه مبنی بر پارسی بودن لفظ، آورد جز این كه در نفس ماده مأخوذ بین دو دسته اختلاف هست نه اصل آن.

با عنایت به آن چه درباره واژه تاریخ بیان شد، در میراث اسلامی، تاریخ دارای شش معنی است:
1. سیر زمان و حوادث به معنی تطور تاریخی معادل «The history of» انگلیسی كه مراد از آن مفهوم، تاریخ اسلام، تاریخ ایران است.
2. مرزبندی زمان حادثه بر حسب روز، ماه و سال معادل «The date»
3. علم التاریخ و تعریف آن، كتب تاریخی و فهم آن چه در آن آمده است، معادل «The history».
4. تدوین تاریخ، توصیف تطوّر تاریخی و تحلیل آن «Historiography».
5. تاریخ رجال و تراجم، معادل «The biography».
6. میراث اقوام و امتها و بیان شمایل اصلی آنان، آن سان كه گویند: «فلان تاریخ قومه» فلان كس در علم، جود، سیاست، حلم، فداكاری، بیان شمایل، تبلور تجسم ملت خود است.

ادامه دارد....